21   «إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللّه‏ِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَيَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِيمٍ»
ترجمه:
21. به تحقيق كسانى كه كافر به آيات الهى مى‏شوند و انبياى خدا را ناروا مى‏كشند و آمرين به عدل و داد را مى‏كشند، پس بشارت به آن‏ها بده به عذاب دردناك.
تفسير:
در اين آيه شريفه چند جمله بايد متذكر شويم:
[جملات محورى آيه در اخبار وارده]
جمله اُولى:
ذكر اخبار وارده در اين مورد. در برهان از سليم بن قيس[1] از اميرالمؤنين  عليه‏السلام روايت كرده فرمود به معاويه:
«يا معاوية، إنّا أهلُ [بيتٍ] اختار اللّه‏ لنا الآخرة على الدنيا، ولم يرض لنا بالدنيا ثواباً. يا معاوية، إنّ نبيّ اللّه‏ زكريّا قد نشّر بالمناشير، ويحيى بن زكريّا قتله قومه وهو يدعوهم إلى اللّه‏، إنّ أولياء الشيطان قد حاربوا أولياء الرحمن»[2]. پس از آن تلاوت فرمود اين آيه را.
و در مجمع البيان از عبيدة بن جراح از پيغمبر  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله روايت مى‏كند كه سؤل شد از آن حضرت كه كدام دسته مردم عذاب آن‏ها اشدّ است؟ فرمود:
«رجل قتل نبيّاً أو رجلاً أمر بالمعروف، أو نهى عن منكر»[3]. سپس قرائت فرمود اين آيه را.
و از كافى از ابى عبد اللّه‏  عليه‏السلام از پيغمبر  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله روايت مى‏كند كه خدا فرمود:
«ويل للّذين يختلون الدنيا بالدين، وويل للّذين يقتلون الّذين يأمرون بالقسط من الناس، وويل للّذين يسير المؤن فيهم بالتقيّة...»الخبر[4].
[در دفع اشكالات متوهم بر اين آيه]
جمله ثانيه:
سؤل:
كسانى كه انبيا را كشتند ، در زمان پيغمبر اكرم  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نبودند كه پيغمبر بشارت عذاب اليم به آن‏ها بدهد.
جواب:
اولاً، در مقام خود گفته‏ايم كه فاعل فعل از حيث عقوبت و عذاب به مقتضاى برهان عقل و نصّ آيات و اخبار سه قسم است: فاعل بالمباشرة و فاعل بالتسبيب و فاعل بالرضا، و كسانى كه در زمان نبىّ  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بودند از يهود و نصارا و مشركين راضى بودند به فعال سالفين و سابقين: «والراضي بفعل قومٍ كالداخل فيهم»[5].
و از همين باب است كه حضرت بقيّة اللّه‏  پس از ظهور انتقام از قتله [ = قاتلان ] ابى عبداللّه‏  عليه‏السلام و ساير آباى كرامش مى‏كشد از كسانى كه در آن زمان هستند.
و ثانيا، در آيه شريفه ذكر انبيا و آمرين بالقسط از باب مثال است و آيه شريفه شامل مى‏شود هر كسى را كه در راه دين كشته مى‏شود از ائمه طاهرين و علماى شيعه و اصحاب ائمّه و ساير داعين إلى الحق، به واسطه وحدت ملاك و مناط و مفهوم موافقت و فحوا و اولويت قطعيه نسبت به بعض موارد.
و ثالثا، مانعى ندارد پيغمبر خبر دهد كه اسلاف شما را كه مرتكب يك همچه معصيت بزرگ شده‏اند گرفتار همچه عذابى خواهند شد و اين يك نوع تهديد است، چنانچه اغلب قضاياى سالفين ذكرش در قرآن براى تنبيه و تهديد و عبرت لاحقين است.
جمله ثالثه:
اينكه در اين آيه سه وصف بيان كرده: كفر به آيات اللّه‏، قتل انبيا، قتل آمرين بالقسط. و اين‏ها لازم نيست هر سه خصوصيت جمع شود تا مورد عذاب اليم گردد، بلكه هر يك از آن‏ها كافى است. كافر ولو قاتل نباشد مورد عذاب اليم خواهد بود، چنانچه قاتلِ انبيا و اوصيا و علما و آمرين به معروف و داعين إلى الحق ولو كافر نباشند مورد آيه هستند، البتّه به تفاوت مراتب اَلِيم و اَلْيَم.
جمله رابعه:
اشكال:
موضوع امر به معروف و نهى از منكر يكى از شرايط آن اين است كه خوف ضرر بر آمر و ناهى نباشد كه اگر خوف باشد واجب نيست، بلكه حرام است، چه رسد به خوف قتل.
جواب:
اولاً، معلوم نيست كه آمر به معروف و ناهى از منكر خوف داشته باشند ، و احتمال تأثير هم مى‏دادند سپس گرفتار قتل شدند.
و ثانياً، اين شرط در همه جا نيست، بلكه در موضوع حفظ بيضه اسلام و احتمال زوال دين واجب است، ولو منجر به قتل شود، مثل موضوع جهاد و دفاع از تهاجم كفر.
و ثالثاً، ممكن است مورد آيه اين باشد كه آمرين به قسط براى جلوگيرى از قتل انبيا بوده كه حفظ نبىّ واجب است، ولو به كشته شدن و عمل اصحاب امام حسين عليه و عليهم السلام از همين باب بوده كه براى حفظ امام جانبازى مى‏كردند، و الاّ لشكر كربلا با آن‏ها كارى نداشتند اگر دست از يارى ابى عبداللّه‏  عليه‏السلامبرمى‏داشتند.
جمله خامسه:
سؤل:
بشارت عبارت از وعده ثواب است مقابل انذار كه توعيد بر عذاب است، و اينجا مناسب اين بود كه بفرمايد : «فانذرِهم بعذابٍ أليم».
جواب:
اين بشارت از باب استعاره است قريب به سرزنش و به قول عوام سركوفت، چنانچه شما اگر كسى را ديديد عمل قبيحى و حرامى از او سرزد و دچار نكبتش شد به او مى‏گويى چشمت روشن ، ديدى چه شد! نه به معنى حقيقى بشارت باشد و اين بشارت از هزار انذار تهديدش بيشتر و توعيدش شديدتر و تخويفش زيادتر است.
--------------------------------------------------------------
[1] .  سُلَيم بن قيس هلالى: از اصحاب خاص اميرالمؤمنين و امام حسن و امام حسين و امام سجاد  عليهم‏السلام بوده و محضر امام باقر  عليه‏السلام را هم درك كرده است. وى تقريبا دو سال قبل از هجرت در حوالى كوفه به دنيا آمد و در زمان حكومت عمر به مدينه رفت و پس از بررسى دقيق، حقانيت امام على  عليه‏السلام را دريافت و به ايشان و يارانش پيوست و احاديث امام و رويدادهاى آن زمان را ثبت كرد. وى در تمام دوران و جنگ‏هاى حكومت امام على  عليه‏السلامحضور داشته و جزو ياران نزديك ايشان بود. در عين حال تمام اتفاقات آن دوران و نيز سال‏هاى بعد را در كتابش ثبت مى‏كرد. سليم از قديمى‏ترين علماى شيعه و بزرگان اصحاب ائمه و مورد وثوق و اطمينان ايشان بوده و كتاب وى نيز به عنوان اولين كتاب حديثى و تاريخى شيعه مى‏باشد . گويند كه حجاج بن يوسف در تعقيب او بود و او فرار كرد و به فردى به نام ابان بن ابى عياش پناه برد و در هنگام مرگ، كتاب خود را به او سپرد. وى در سال 78 هجرى يا در حدود سال 90 هجرى از دنيا رفت. اسرار آل محمد: ص17.
[2] .  اى معاويه! خداوند متعال براى ما اهل بيت آخرت را بر دنيا برگزيده و پاداش ما را به دنيا رضايت نداده است. اى معاويه! همانا زكريا، آن پيامبر خدا با ارّه قطعه قطعه شد و يحيى بن زكريا در حالى كه مردم را به سمت خدا فرا مى‏خواند، قومش او را كشتند. دوستان شيطان با دوستان خدا در جنگ و جدال هستند. كتاب سليم بن قيس: ص181 و تفسير البرهان: ج2، ص16، ح1.
[3] .  فردى كه پيامبر يا كسى را كه امر به معروف و نهى از منكر مى‏كند، بكشد. مجمع البيان: ج2، ص720 و التبيان: ج2، ص422.
[4] .  واى بر كسانى كه با دين به دنيا خيانت مى‏كنند با دين به دنبال دنيا باشند و واى بر كسانى كه مردمى را كه به عدالت امر مى‏كنند، مى‏كشند و واى بر كسانى كه فرد مؤمن با حالت تقيه در بين آنان زندگى مى‏كند. كافى: ج2، ص299، ح1 و بحار الأنوار: ج70، ص85، ح49
[5] .  كسى كه به عمل عده‏اى راضى باشند، همانند يكى از آنان است. نهج البلاغة: ص960 ، ح 154 و بحار الأنوار: ج97، ص96، ح7.

نوشتن دیدگاه