258   «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِى حَاجَّ إِبْراهِيمَ فِى رَبِّهِ أَنْ آتاهُ اللّه‏ُ الْمُلْكَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّىَ الَّذِى يُحْيِي وَيُمِيتُ قالَ أَنَا أُحْيِي وَأُمِيتُ قالَ إِبْراهِيمُ فَإِنَّ اللّه‏َ يَأْتِى بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِى كَفَرَ وَاللّه‏ُ لا يَهْدِى الْقَوْمَ الظّالِمِينَ»
ترجمه[1]:
تفسير:
«أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِى حَاجَّ إِبْراهِيمَ فِى رَبِّهِ» «أَ لَمْ تَرَ» به معنى «أَلَم تَعْلَم» و چون علم نبى  صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله به ما كان و ما يكون تعلق گرفته مى ‏دانست قضيّه ابراهيم را، بلكه مكرر متذكر شده ‏ايم كه پيغمبر  صلى ‏الله ‏عليه ‏و ‏آله و آل او مظهر تامّ اتمّ جميع صفات الهى هستند ؛ سميع، بصير، حاضر، ناظر، محيط به جميع گذشته و آينده هستند؛ مى ‏ديد[ ند ] قضاياى ابراهيم عليه ‏السلام را.
[در احوال نمرود و كشمكش فكرى ميان او و ابراهيم عليه ‏السلام]
و مراد از «الّذِى» نمرود است كه اول پادشاهان است و در لسان عجم كيومرث است و تمام قسمت معموره زمين[2] تحت سلطنت او بود و پدرش كنعان بود و چهارصد سال به حال جوانى عمر كرد و اول كسى بود كه دعوى ربوبيت كرد و بت‏ها را هم خدا مى ‏دانست و در زمان او ابراهيم مبعوث به رسالت شد و او را دعوت فرمود به خداى متعال، او مطالبه دليل كرد از ابراهيم بر ربوبيت خدا و معنىِ «حَاجَّ» مطالبه حجت است و كلمه «فِى رَبِّهِ»، يعنى «فى اثبات وجود ربه».
«أَنْ آتاهُ اللّه‏ُ الْمُلْكَ» كه مراد سلطنت و مال و منال و جاه است و تمام نفوس در تحت فرمان او بودند و اولين از جبابره و سلاطين كيانى است.
«إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ»؛ زمانى كه ابراهيم در مقام اقامه حجت و بيان دليل بر اثبات صانع برآمد فرمود:
«رَبِّىَ الَّذِى يُحْيِى وَ يُمِيتُ» «احياء» و «اماته» از افعال مختصه حضرت بارى است، مثل خلق و رزق و صحت و مرض و غنا و فقر و عزت و ذلت و نحو اين‏ها.
و مراد از «احياء» افاضه روح است در بدن و از «اماته» قبض و اخذ و اخراج روح است از بدن، [ولى] نمرود گمانش اين بود كه احيا [اين است كه] ، آدمِ زنده كه محكوم به قتل است ، او را نكشند و اماته اين است كه غيرِ محكوم به قتل او را بكشند، لذا اين عمل را انجام داد و در جواب ابراهيم «قالَ أَنَا أُحْيِى وَ أُمِيتُ»[ گفت ] ، غافل از اينكه احيا و اماته، بدنِ بى ‏روحى را روح دهند و با روحى را ، روحش را ، بدون اسباب اخذ كنند، و چون اين كلام از نمرود ، جاهلانه [و مغالطه] و كاشف از بى‏ شعورى و بى‏ ادراكى او بود، حضرت ابراهيم  عليه ‏السلام دليل ديگرى روشن ‏تر و واضح‏ تر بر او اقامه فرمود:
«قالَ إِبْراهِيمُ فَإِنَّ اللّه‏َ يَأْتِى بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ»، چون [در] حركتِ زمين حركتِ وضعى او، كه دور خود مى‏چرخد، خورشيد از طرف مشرق ظاهر مى ‏شود، و اگر نمرود قدرت دارى ، زمين را برگردان تا خورشيد از طرف مغرب ظاهر گردد.
[اشكال:]
نمرود را مى ‏رسيد كه همين تقاضا را از ابراهيم عليه ‏السلام كند كه خداى تو شمس را از مغرب ظاهر نمايد.
[جواب:]
اولاً، نمرود مدرسه نرفته بود و شعور و ادراك اين مناقشات را نداشت. و ثانيا، اگر تقاضا مى ‏كرد خداوند از باب معجزه به دست ابراهيم قادر بود بر آن و رسوايى نمرود بر همه ظاهر و هويدا مى ‏شد، نمرود ترسيد كه اگر بگويد و ابراهيم عليه ‏السلام عملى نمايد، ديگر براى او چيزى نمى ‏ماند، چنانچه خداوند بر يوشع بن نون  عليه‏ السلام و بر حضرت امير  عليه ‏السلام خورشيد را برگردانيد. و ثالثا، نمرود را از بيان ابراهيم يقين حاصل شد، لكن زير بار نرفت و لذا در مقام كشتن خداى ابراهيم برآمد و آن تخت و كركس ‏ها را به طرف بالا برد و تير رها كرد كه به خداى ابراهيم اصابت كند. «فَبُهِتَ الَّذِى كَفَرَ» «بُهت» به معنى حيرت است كه نتواند جواب بگويد و نتواند انكار كند و اين «بهت» غير از بهتان است كه كسى دروغى به كسى ببندد كه مسلّما از غيبت اشدّ است ؛ زيرا هم مضارّ غيبت را دارد و هم مضارّ كذب و هم تأثير در قلب مغتاب [= غيبت كننده] بيشتر مى ‏كند، زيرا غيبت ولو انسان را متأثّر مى‏ كند، لكن پيش خود، خود را ملامت مى ‏كند كه چرا كردم تا مردم عقب سرم بگويند. و امّا بهتان بسيار او را متألّم مى ‏كند، زيرا نكرده به او افترا ببندند.
«وَ اللّه‏ُ لا يَهْدِى الْقَوْمَ الظّالِمِينَ» به آن مراتب هدايت كه موجب ايصال شود، و امّا هدايت كه ارائه طريق باشد به اعطاى عقل و ارسال رسل و اقامه حجج و نحو اين‏ها بر تمام يكسان است ؛ «وَ أَمّا ثَمُودُ فَهَدَيْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمى عَلَى الْهُدى»[3]، «إِنّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمّا شاكِراً وَ إِمّا كَفُوراً»[4].
------------------------------------------------------
[1] .  آيا از [حال] آن كس كه چون خدا به او پادشاهى داده بود [و بدان مى ‏نازيد، و] با ابراهيم درباره پروردگارش محاجّه [مى]كرد، خبر نيافتى؟ آنگاه كه ابراهيم گفت: «پروردگار من همان كسى است كه زنده مى‏ كند و مى‏ ميراند.» گفت: «من [هم] زنده مى ‏كنم و[هم] مى‏ ميرانم.» ابراهيم گفت: «خدا[ى من] خورشيد را از خاور برمى ‏آورد، تو آن را از باختر برآور.» پس آن كس كه كفر ورزيده بود مبهوت ماند. و خداوند قوم ستمكار را هدايت نمى ‏كند.
[2] .  يعنى تمام بخشِ آبادِ زمين.
[3] .  و اما ثمود قوم صالح، پس ما هدايت كرديم آن‏ها را، پس خود آن‏ها اختيار كردند كورى را بر هدايت. سوره فصّلت: آيه 17.
[4] .  محققا ما هدايت كرديم انسان را به راه حق و صراط مستقيم، يا آنكه شاكر مى‏ شود، يا كفران مى ‏كند. سوره انسان: آيه 3.

نوشتن دیدگاه