246   « أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلأِ مِنْ بَنِى إِسْرائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِكاً نُقاتِلْ فِى سَبِيلِ اللّه‏ِ قالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ أَلاّ تُقاتِلُوا قالُوا وَما لَنا أَلاّ نُقاتِلَ فِى سَبِيلِ اللّه‏ِ وَقَدْأُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَأَبْنائِنا فَلَمّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلاّ قَلِيلاً مِنْهُمْ وَاللّه‏ُ عَلِيمٌ بِالظّالِمِينَ »
ترجمه :
246 . آيا نديدى گروهى از بنى‏ اسرائيل را بعد از موسى وقتى كه گفتند به پيغمبرشان : براى ما پادشاهى برانگيزان تا در راه خدا قتال كنيم ، پيغمبر گفت : آيا اگر قتال بر شما واجب شود ، اميد نمى ‏رود كه قتال كنيد؟ گفتند : چگونه مى ‏شود كه ما در راه خدا قتال نكنيم و حال آنكه از خانه‏ ها و اولادمان بيرون شده ‏ايم ، پس چون قتال بر آن‏ها فرض شد جز كمى از آنان رو گردانيده و اعراض نمودند، و خدا به ستمكاران داناست .
تفسير :
كلمات مفسرين در شرح اين آيات چون مستند به مدرك معتبرى نيست از ذكر آن خوددارى مى ‏شود، ولى بالغ بر هيجده حديث در تفسير مجمع البيان و برهان از كافى و تفسير على بن ابراهيم و صدوق و تفسير عياشى و احتجاج طبرسى نقل كرده ‏اند[1] كه چون ذكر آن‏ها موجب تطويل مى ‏شود ، ما در ذيل تفسيرِ جملاتِ آيات، آنچه مستفاد از اين اخبار است به آن اشاره مى‏ كنيم
« أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلأِ مِنْ بَنِى إِسْرائِيلَ » ، چنانچه گذشت «ألَمْ تَرَ» به معنى « الم تعلم » است. و « مَلَأ » به معنى جماعت اشراف و بزرگان قوم است و بنى اسرائيل دوازده سبط از دوازده اولاد يعقوبند.
« مِنْ بَعْدِ مُوسى »، اين گروه از بنى اسرائيل بعد از موسى بودند ؛ زيرا بعد از وفات موسى بنى اسرائيل شرارت ورزيدند و از اطاعت اوامر الهى سر پيچيدند و خداوند جالوت [را] كه از قبطيان بود بر آن‏ها مسلط فرمود و وى آن‏ها را از ديارشان بيرون نمود و زن‏هاى آن‏ها را به كنيزى و بچه ‏هاى آن‏ها را به غلامى گرفتند و شرح شرارت ‏هاى يهود و سرپيچى آن‏ها را از دستور خدا درالكلم الطيب در ذيل قطع تواتر تورات متذكر شده ‏ايم[2].
« إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِكاً نُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّه‏ِ » ،طبق اخبار وارده آن پيغمبر ارميا بوده كه بنى ‏اسرائيل در اثر فشارى كه از طرف بيگانگان متوجه آنان شده بود از او خواستند كه از خدا بخواهد پادشاه مقتدرى براى آن‏ها برگزيند تا گرد او جمع شده و با جالوت و لشكريان او قتال كنند و شرّ آن‏ها را از خود دفع نمايند.
«قالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ أَلاّ تُقاتِلُوا» «عسى» از افعال مقاربه و براى ترجّى و اميد است ، چه نسبت به امر مكروه باشد يا نسبت به امر مطلوب ، مانند آيه شريفه « عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ »[3] و اينجا نسبت به امر نامطلوب است كه مخالفت از قتال باشد ؛ يعنى آيا تصور نمى ‏رود كه اگر بر شما قتال واجب شود، مخالفت كنيد ، چنانچه ساير اوامر الهى را مخالفت نموديد؟
و « كُتِبَ » به معنى فرض و وجوب است ، چنانچه در « كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ »[4] و نحو آن گذشت. و حاصل جمله اين است كه اعمال و رفتار شما مايه اميدوارى نيست كه اگر جهاد بر شما فرض شود اطاعت كنيد و مخالفت ننماييد. « قالُوا وَ ما لَنا أَلاّ نُقاتِلَ فِى سَبِيلِ اللّه‏ِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَ أَبْنائِنا » ؛ در جواب آن پيغمبر گفتند : چه چيز باعث اين مى‏ شود كه ما « قتال » نكنيم با اين همه فشار و ظلمى كه به ما وارد شده و ما را از بلاد خود بيرون كرده ‏اند و بچه‏ هاى ما را از ما گرفته و بين ما و آن‏ها جدايى انداخته ‏اند.
« فَلَمّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلاّ قَلِيلاً مِنْهُمْ » ؛ چون « قتال » بر آن‏ها واجب شد اعراض نموده و مخالفت كردند ، جز عده قليلى از آن‏ها ، كه در حديث مروى از قمى دارد كه آن عده شصت هزار نفر بودند[5].
« وَ اللّه‏ُ عَلِيمٌ بِالظّالِمِينَ »؛ خداوند به ستمكاران ، يعنى آن‏هايى كه مخالفت از جهاد نمودند آگاه است، و تعبير از مخالفينِ قتال به «ظالمين» براى اين است كه آن‏ها هم ظلم به نفس نمودند؛ چون خود را به واسطه مخالفت امر خدا و معصيت او در معرض عقوبت قرار دادند و هم ظلم به ديگران ؛ زيرا مخالفت آن‏ها از قتال سبب ضعف آن عده قليل بود و هم ظلم به دين ؛ زيرا در اعلاى كلمه دين سستى نموده و سبب ضعف آن شدند.
-----------------------------------------
[1] . ر . ك : مجمع البيان : ج2 ، ص611 ؛ تفسير البرهان : ج1 ، ص518 ، ح1و2 وص520 ، ح6 ؛ كافى : ج8 ، ص316 ، ح498 ؛  تفسير قمى : ج1 ، ص89 ؛ معانى الأخبار : ص151 ، ح1 ؛ تفسير عياشى : ج1 ، ص151 ، ح438 و الاحتجاج : ج1 ، ص407 .
[2] .  ر . ك  : الكلم الطيب : ص 262 ـ 274 .
[3] .  و چه بسا باشد كه شما چيزى را ناخوش داريد و حال آنكه خير شما در آن است و چه بسا باشد كه چيزى را خوش داريد و حال آنكه براى شما بد است. سوره بقره : آيه 216 .
[4] .  همان : آيه 183 .
[5] .  تفسير قمى : ج1 ، ص 91 ؛ معانى الأخبار : ص152 ، ح1 و تفسير البرهان : ج1 ، ص518 ، ح1 .

نوشتن دیدگاه