245   « مَنْ ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللّه‏َ قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً كَثِيرَةً وَاللّه‏ُ يَقْبِضُ وَيَبْصُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ »
ترجمه :
245 . كيست آن كه به خدا قرض نيكو دهد تا خداوند براى او دو چندان كند دو چندان‏ هاى بسيار؟ و خدا مى ‏گيرد و فراخى مى ‏دهد و به سوى او بازگشت مى‏ كنيد .
تفسير :
« مَنْ ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللّه‏َ قَرْضاً حَسَناً » ، خداوند تبارك و تعالى براى ترغيب و تحريص مؤنين به انفاق در راه خدا در اين آيه مباركه آن را به « قرض دادن به خدا » تعبير فرموده و اين معنى ، جميع انفاقات واجبه و مستحبه را كه در شريعت مطهره اسلام مقرر شده ، شامل مى‏ گردد ؛ مانند زكات و خمس و نفقه واجب النفقه و صدقه مستحبه وصله رحم و احسان به فقرا و ايتام و سادات و اعلاى كلمه دين و مصارف حج و زيارات و سوگوارى خاندان عصمت و طهارت و اعانت به اهل علم و نشر كتب علميه و ساير مصارف خيريه ، كه هر يك در حد خود عبادتى بزرگ و داراى مثوبات بسيار است و ما در ذيل آيه شريفه « وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ » نسبت به اكثر آن‏ها بسطى داده ‏ايم[1] .
و تعبيراتى كه در اين آيه فرموده و ذيلاً به آن‏ها اشاره مى ‏شود همه از باب لطف و عنايت به مؤمنين و ترغيب و تشويق به اين امر عظيم است:
1 . اين انفاقات را به عنوان قرض به خدا تعبير فرموده ، با اينكه او غنى بالذات است و هيچ‏گونه احتياجى به كسى ندارد.
2 . به « قرض حسن » تعبير نمود و براى قرضِ حسن چند معنى ذكر نموده‏ اند : قرض بدون ربا ، قرض بدون منّ و اذى ، قرض از مال حلال ، ولى ظاهراً مراد قرضى است كه از روى خلوص نيت و تقرب يافتن به او باشد.
3 . جمله « فيضاعفَه » است كه « ضِعف » به معنى دو چندان است ؛ يعنى اين قرض را ما دو برابر رد مى ‏كنيم .
4 . كلمه « أضعافاً كثيرة » ؛ يعنى هر ضِعف از آن را نيز مضاعف مى ‏كنيم ؛ دو برابر را چهار برابر و چهار برابر را هشت برابر و هشت برابر را شانزده برابر و هكذا إلى ما شاء اللّه‏ عوض عنايت مى‏ كند ، و چون معيّن نفرموده كه اين پاداش در دنيا يا در آخرت است، به مقتضاى اطلاق ، شامل هر دو مى ‏شود .
5 و 6 . جمله « وَ اللّه‏ُ يَقْبِضُ وَ يَبْصُطُ[2] » ؛ يعنى « قبض » و « بسط » به دست اوست ، و ممكن است مراد از قبض ، گرفتنِ نعمت و از بسط ، اعطاى آن باشد ؛ يعنى نِعَمى كه در اختيار شماست خدا به شما عطا فرموده و اگر بخواهد از شما مى‏ گيرد ، و ممكن است مراد از قبض ، گرفتن صدقات باشد ؛ يعنى خداوند انفاقات شما را به دست خود مى‏ گيرد ، اشاره به اينكه به حساب خود محسوب مى ‏دارد، چنانچه در باب صدقاتْ اين معنى در اخبار وارد شده[3] ، و مراد از «بسط» ، عوض دادن باشد ؛ يعنى خداست كه به اضعاف كثيره و مضاعفه انفاقات شما را عوض مى ‏دهد.
7 . جمله «وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» ؛ بازگشت شما به سوى اوست و از عنايات كامله و نِعَمِ [ = نعمت ‏هاى] دايمه او برخوردار خواهيد شد، و از اخبارى كه در تفسير برهان در ذيل اين آيه روايت كرده ، سه مطلب استفاده مى ‏شود:
1 . مورد آيه به صله امام تفسير شده و معلوم است كه اين معنى اظهرِ مصاديق آيه است و منافى با عموم و اطلاق آن نيست.
2 . لفظ « كَثِيرَةً » را به « ما لا تحصى » تفسير نموده ‏اند ؛ يعنى عنايات الهيه كه شامل اهل انفاق مى ‏شود بى حد و حصر است.
3 . قبض و بسط را به منع و اعطا تفسير نموده ‏اند ؛ يعنى به مقتضاى حكمت بعضى را از بعضى نِعَم منع نموده و به بعضى عطا مى‏ فرمايد و اين تفسير براى ترغيب در انفاق است كه اگر انفاق كنند مورد بسط الهى و زيادتى نعمت او مى ‏شوند و اگر ترك انفاق كنند مورد قبض نعمت و از دست دادن آن مى ‏گردند ؛ زيرا فقر و غنا و عطا و منع به دست اوست و هر كه در راه او بذل و بخشش كند ، به اضعاف مضاعف به او عطا مى ‏كند و هر كه بخل ورزد ، نعمت را از او مى ‏گيرد[4] .
--------------------------------------------------
[1] .  ر .ك : همين تفسير : ج1 ، ص400 .
[2] .  در قرائات با لفظ « يبسط » قرائت مى ‏شود .
[3] . ر . ك : كافى : ج4 ، ص3 و9 و وسائل الشيعة : ج9 ، ص406 و407 .
[4] .  ر . ك : توحيد صدوق : ص157 ، ح2 و تفسير البرهان : ج1 ، ص517 ، ح2 .

نوشتن دیدگاه