آیه 61 : ( وَإِذْ قُلْتُمْ يا مُوسى لَنْ نَصْبِرَ عَلى طَعام واحِد فَادْعُ لَنا رَبَّكَ يُخْرِجْ  لَنا مِمّا تُنْبِتُ الاَْرْضُ مِنْ بَقْلِها وَقِثّائِها وَفُومِها وَعَدَسِها وَبَصَلِها قالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ اهْبِطُوا مِصْراً فَإِنَّ لَكُمْ ما سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ وَباءُو بِغَضَب مِنَ اللهِ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كانُوا يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذلِكَ بِما عَصَوْا وَكانُوا يَعْتَدُونَ )
ترجمه:
61 . و ياد كنيد زمانى را كه گفتيد: اى موسى! ما اكتفا نمى كنيم بر يك نوع از خوراك، پروردگارت را بخوان كه براى ما بيرون آورد از آنچه از زمين مى رويد از سبزى ها و تره هاى آن و خيار و گندم و عدس و پياز آن. موسى فرمود: آيا آنچه پست تر است در عوض آنچه بهتر است مى خواهيد؟ به شهر فرود آييد كه آنجا آنچه مى خواهيد براى شما هست. و خوارى و تهى دستى بر آن ها زده شد و به غضب الهى برگشتند و اين ذلّت و مسكنت و بازگشت به غضب الهى براى اين بود كه به آيات الهى كافر شدند و پيغمبران را بدون حق مى كشتند و اين به واسطه آن بود كه از اوامر الهى نافرمانى كردند و تجاوز و ستم مى نمودند.
تفسير :
(لَنْ نَصْبِرَ) يعنى اكتفا و قناعت نمى كنيم.
و (طَعام) از «طعم» است كه عَرَضى است كه به قوه ذائقه درك مى شود و مصدر به معنىِ مطعوم (اسم مفعول) است و به مأكولات اطلاق مى شود، و مراد از (طَعام واحِد)، منّ و سلوى است و تعبير به واحد با اينكه متعدد بوده، براى اين است كه تنوع در آن نبوده و هميشه يكنواخت بوده و چنانچه معروف است، خوراك هر چه هم لذيذ باشد مكرّر و يكنواخت كه شد، موجب اشمئزاز مى شود.
و مراد از «نبات ارض»(1) نه همين مذكورات در آيه باشد، بلكه ذكر اين ها از باب نمونه و مثال است و مرادشان آنچه از زمين مى رويد مى باشد.
و «بقل» ، يعنى سبزى هاى زمينى، مانند تره و نعناع و كرفس و گشنيز و نحو اين ها از آنچه انسان مى خورد.
و «قثّاء» به معنى خيار.
و «فوم» به روايت مجمع البيان از حضرت باقر(عليه السلام)به معنى گندم است(2).
و«عدس» معروف است و «بصل» به معنى پياز مى باشد.
(أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ) [آيا آنچه پست تر است در عوض آنچه بهتر است مى خواهيد؟] مراد از بهتر، منّ و سلوى، و مراد از پست تر چيزهايى است كه آن ها مى خواستند از روييدنى هاى زمينى، و بهتر بودنِ آن ها شايد از جهت اين بوده كه بدون زحمتِ كسب و زراعت و صرف مال و وقت در دسترس آن ها گذارده مى شده و اگر عاقل بودند، تنوع نزول را درخواست مى نمودند.
(اهْبِطُوا مِصْراً) مراد از «مصر» يا مطلق شهرستان است، چه اين مطعومات(3) در قُرى و شهرستان ها به دست مى آيد نه در بيابان ها، و يا مراد مصرِ فرعون است و منصرف بودن به واسطه سكون وسط است; مانند نوح و لوط و نحو اين ها، اگر چه در موارد ديگر در قرآن غير منصرف استعمال شده است و امر نه وجوبى است و نه استحبابى; بلكه ارشاد است; يعنى اگر نوع مطعومات را مى خواهيد، برويد در شهرستان كه در آنجا هست.
(وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ) ضمير در (عَلَيهِم) به نوع بنى اسرائيل راجع است، و مراد از «ضرب ذلّت» ممكن است جزيه باشد كه درباره اهل كتاب مى فرمايد: (حَتّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَد وَهُمْ صاغِرُونَ)(4)، و مراد از «مسكنت» فقر و تهى دستى باطنى باشد كه از جمع مال سيرايى ندارند و ممكن است مراد ذلّت و تهى دستى باشد، كه بعد از انحلال مملكت و پادشاهى در سامره(5) و منتهى شدن آن به اسارت بابل(6) براى آن ها پيدا شد.
(وَ باءُو بِغَضَب مِنَ اللهِ) اى «رجعوا»، يعنى گرفتار غضب و خشم الهى شدند، سلاطين كفار و مشركين بر آن ها مسلط شدند و جمع كثيرى از آن ها را كشتند و بسيارى از آن ها را از اوطانشان خارج نموده به اسيرى بردند و عذاب هاى زمينى و آسمانى بر آن ها وارد شد، كه يك قسمت مختصر از آثار غضب الهى را بر بنى اسرائيل در الكلم الطيب كه از كتب وحى خودشان اخذ شده متذكر شده ايم(7) كه از آن جمله است:
آنچه در سفر داوران باب 2 و 3 و 4 و 6 و 8 و 10 و 13، و در مزمور، باب 106 از آيه 35 تا 39، و در كتاب «سموئيل» باب چهارم، و در كتاب اول پادشاهان، باب 8 و 11 و 12 و 15 و 18 و 19، و در كتاب دوم پادشاهان، باب10 و 17، و در كتاب دوم تاريخ ايام، باب 12 و 15 كه قضاياى بعد از وفات يوشع تا زمان سلطنت يوشيا و پس از سلطنت يوشيا تا زمان عزراى كاهن و تسلط بُخْتُ نَصَّر (نبوكد نصّر) بر آن ها ذكر شده، چنانچه در تاريخ ايام دوم، باب 36، ودوم پادشاهان، باب 23 و 24، و كتاب ارميا، باب 7 و 8 و 9 و 11 تا زمان عزرا; و كتاب نحميا، باب 8; نيز ذكر شده، و نيز بعد از عزراى كاهنْ 160 سال قبل از ميلاد مسيح، انتيوكس امپراطور فرنگ بر يهود مسلط شده و يهود را كشت و كتب آنان را سوزانيد، چنانچه در تاريخ يوسيفس يهودى و ساير تواريخ آن ها مذكور است.
(ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كانُوا يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللهِ) كفر و شرك و بت پرستى يهود در هر طبقه و زمان در همين كتب مذكوره ضبط است و ما در الكلم الطيب ترجمه عين عبارات آن ها را متذكر شده ايم.(8)
(وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ) قيدِ (بِغَيْرِ الْحَقِّ) صفت لازم قتل پيغمبران است، يعنى هر كشتن پيغمبرى بدون حق است، و يهودْ چه بسيارى از انبيا را كه به انحاى مختلف از قبيل سر بريدن و زنده در چاه انداختن، در ديگ جوشانيدن، سوزانيدن و امثال آن ها كشتند; و چه بسيارى از انبيا را كه سبب شدندْ سلاطينِ كفار و مشركين، آنان را به قتل برسانند. و همه اين قضايا در بحار الانوار ذكر شده، مراجعه شود.(9)
(ذلِكَ بِما عَصَوْا وَكانُوا يَعْتَدُونَ) «ذلِكَ»، يا تأكيد همان اشاره قبل است، يا اشاره به قتل انبياست.
(بِما عَصَوْا)يعنى «بسبب عصيانهم».
و (يَعتَدُون) يعنى «يتجاوزون حدود الله»،
اين ذلّت و مسكنت و گرفتار غضب خدا شدن، يا اين كشتن انبيا براى اين بود كه فرمان خدا را مخالفت كرده و از حدود و احكام او تجاوز مى نمودند.
__________________________________________
[1] .  آنچه از زمين مى رويد.
[2] .  مجمع البيان: ج 1، ص 252 و التبيان: ج 1، ص 275.
[3] .  مراد طعام و خوراكى ها.
[4] .  تا اينكه به دست خود نقداً با خفّت و خوارى اداى جزيه كنند. سوره توبه: آيه 29.
[5] .  سامره (شكيم): شهرى است در حاشيه غربى رود اردن كه بعد از وفات حضرت سليمان، توسط يكى از دشمنان يهودى ايشان پايتخت كشورى به نام اسرائيل قرار گرفت.
[6] .  بابل: شهرى است با قدمت تاريخى فراوان كه در عراق در حوالى كوفه قرار داشته واكنون اثرى از آن نمانده است. اين شهر در زمان خود يكى از زيباترين ومتمدن ترين شهرها بوده و يكى از عجايب هفتگانه جهان نيز در اين شهر قرار دارد.
[7] .  الكلم الطيب: 177 ـ 179.
[8] .  الكلم الطيب: 210 ـ 218.
[9] .  ر.ك: بحار الأنوار: ج72، ص86، ح 39 و ص 87، ح 40.

نوشتن دیدگاه