اخیرا برخی ادعا نموده اند که سینه زدن، لطمه زدن، فریاد زدن، جزع کردن و گریه بلند، در مصائب سید الشهداء فاقد توجیه روایی است و دلیلی بر مشروعیت آن نیست. آیا این سخنان صحیح است؟
پاسخ کارشناس :
این نکته را همواره باید مد نظر داشت که مصیبت امام حسین علیه السلام مصیبتی بسیار بزرگ بوده و تمامی انبیاء برای رسیدن به کمالات و مقامات عالی و همچنین جمیع موجودات عالم برای آن حضرت گریه کردند و اصولا حساب عزاداری برای اهل بیت علیهم السلام خصوصا امام حسین علیه السلام با عزاداری برای سایر انسانها فرق دارد، شاهدش هم اینکه این گونه افعالی که در روایات مورد اشکال قرار گرفته در مورد انسانهای معمولی است و عده‌ای که اشکال گرفته‌اند فکر کرده‌اند این حکم عمومیت داشته و در مصائب سیدالشهداء نیز حرام می‌باشد.، برای همین گفته‌اند انسان باید در مصائب صبر و شکیبایی کند.
اما با مراجعه به روایات اهل بیت علیهم السلام انسان متوجه می‌شود که این گونه افعال مانند لطمه زدن و ... که نهایت اظهار حزن را می‌رساند نه تنها حرام نبوده بلکه از بزرگترین مصادیق عزاداری است. چنانچه عده‌ای از علما در بیان مراحل و کیفیت گریه و جزع بر امام حسین علیه السلام مانند مرحوم آیت الله شیخ جعفر شوشتری که مشمول عنایات امام حسین علیه السلام بوده است[1]در کتاب گران سنگ خصائص الحسینیه به برخی از این مصادیق اشاره می‌کند:
بیرون آمدن اشک از چشم؛ سرازیر شدن اشک؛ جاری شدن بر صورت و محاسن و سینه؛ صیحه زدن و نوحه کردن و فریاد زدن و جان دادن؛ عویل کردن؛ زدن بر سر و صورت و تباکی.[2]
در این زمینه لازم است ابتدا اشاره‌ای به برخی از روایات کرده و سپس برخی فتاوای مراجع و علما را نقل می‌کنیم.

* روایاتی که مورد بحث قرار می‌گیرند دو دسته می‌باشد:
1 - روایاتی که به طور عموم بر این گونه افعال دلالت می‌کنند.
2 - روایاتی که به طور خصوص بر این گونه افعال دلالت می‌کنند.
1 - قسم اول روایات:
1- عن معاوية بن وهب عن ابی عبدالله علیه السلام فی حديث قال: کل الجزع و البکاء مکروه سوی الجزء و البکاء علی الحسين علیه السلام
(هرگونه جزع و گریه کردن مکروه است مگر جزع و گریه بر امام حسین علیه السلام)47
2- امام صادق علیه السلام فرمودند: ان البکاء و الجزع مکروه للعبد فی کل ما جزء ما خلا البکاء و الجزع علی الحسين بن علی فانه فيه ماجور
(گریه و جزع برای انسان مکروه است مگر گریه و جزع بر مصائب امام حسین علیه السلام که نه تنها مکروه نیست بلکه ثواب هم دارد.)[3]
3- «قال اميرالمومنين علی قبر رسول الله ساعه دفنه: ان الصبر لجميل الا عنک و ان الجزع لقبيح الا عليک»
(امیرالمومنین علیه السلام در هنگام دفن پیامبراکرم فرمودند: صبر کردن در همه جا زیبا و نیکوست مگر صبر بر مصیبت شما و جزع کردن همه جا قبیح و زشت است مگر در مصیبت شما)[4]
نکته مهم
این روایت علاوه بر این که بر جواز جزع کردن برای اهل‌بیت دلالت می‌کند همچنین دلالت می‌کند که مصائب اهل بیت عصمت و طهارت با مصائب انسانهای معمولی فرق دارد بنابراین، اینکه در روایات امر به صبر کردن شده مربوط به مصائب انسانهای عادی است اما در مصایب ائمه اطهار خصوصا حضرت سیدالشهداء علیه السلام امر به گریه و جزع و بی تابی کردن شده است.
4- امام صادق علیه السلام برای کسانی که در مصائب امام حسین علیه السلام جزع می‌کنند دعا فرموده است:
* عن مسمع بن عبدالملک قال قال لی ابوعبدالله علیه السلام فی حدیث:
اما تذکر ما صنع به يعنی بالحسين قلت بلی قال أتجزع؟ قلت: ای والله و استعبر بذلک حتی يری اهلی اثر ذلک علی فامتنع من الطعام حتی يستبين ذلک فی وجهی فقال: رحم الله دمعتک اما انک من الذين يعدون من اهل الجزع لنا.
مسمع بن عبدالملک گوید: روزی امام صادق علیه السلام به من فرمود آیا حسین علیه السلام را یاد می‌کنی و مصائب او را متذکر می‌شوی؟ عرض کردم بله. فرمود: آیا جزع می‌کنی؟
عرض کردم آری به خدا سوگند و اشک می‌ریزم به گونه‌ای که خانواده من اثر آن رادر من می‌بینند و دست از غذا می‌کشم. امام فرمود خداوند رحمتت کند و اجر گریه‌هایت را بدهد بدان که تو ازکسانی محسوب می‌شوی که اهل جزع کردن بر ما هستند.[5]
نکته‌ای که از این روایت استفاده می‌شود این است که جزع کردن از مراحل و مراتب بالای حزن و اندوه می‌باشد به گونه‌ای که امام صادق علیه السلام این مرحله رایکی از مقامات کمال انسان می‌داند.
5- معاوية بن وهب می‌گوید:
خدمت مولایم امام صادق علیه السلام آمدم، دیدم که حضرت نماز خواندند و بعد از نماز برای شیعیان و زائرین قبر مطهر سیدالشهداء علیه السلام دعا می‌کردند که یکی از آن دعاها این بود:
خداوندا بر صورت هایی که خورشید آن را دگرگون کرده و بر گونه‌هایی که بر قبر امام حسین علیه السلام گذارده می‌شود ترحم نما و برچشم‌هایی که گریه می‌کنند رحم کن و بر قلوبی که برما جزع کرده و سوخته و برای ما فریاد کشیده رحم کن.
(ارحم تلک القلوب التی جزعت و احترقت لنا و ارحم الصرخه التی کانت لنا)[6]
(صرخه در لغت یعنی: فریاد بسیار بلندی که انسان هنگام مصیبت می‌زند.)
در اینجا باید توجه داشت که این دسته از روایات چگونه بر لطمه زدن، فریاد زدن و ... دلالت می‌کند، ابتدا باید ببینیم که معنای جزع در لغت و اصطلاح چیست؟
تفسیر جزع در کلام امام باقر علیه السلام
امام باقر علیه السلام معنای جزع را ذکر کرده‌اند، حضرت در این زمینه می‌فرماید:
«أشد الجزع الصراخ بالویل و العویل و لطم الوجه و الصدور و جز الشعر»
شدیدترین و بالاترین مراحل جزع کردن عبارتند از: فریاد بلند و صیحه زدن و لطمه زدن به صورت و سینه و کندن مو.[7]
در قرآن نیز به برخی از مصادیق جزع اشاره شده است مانند نابینا شدن حضرت یعقوب دراثر گریه کردن در فراق فرزند عزیزش حضرت یوسف {وابيضت عيناه من الحزن} به گونه‌ای که فرزندانش ترسیدندکه پدرشان جان خود را از دست بدهد {حتی تکون حرضا او تکون من الهالکين}[8]
6- همچنین خون گریه کردن امام زمان علیه السلام در مصیبت امام حسین علیه السلام نیز از مصادیق جزع می‌باشد. «و لابکين لک بدل الدموع دما»[9]
7- در حديث معتبر مروى از (زائده) از حضرت على بن الحسين علیه السلام تصريح شده كه فرموده:
«وَكَيفَ لا اَجْزَعُ و اَهْلَعُ و قَدْ اَرَى سَيِّدى وَ إ خْوَتى و عُمُومَتى وَ وَلَدِ عَمّى وَ اَهْلى مُصْرَعينَ بِدِمائِهِمْ مُرَمَّلين بِالْعَراءِ مُسْلَبينَ لا يُكْفَنُونَ وَ لا يُوارُونَ.»[10]
8- در دعای ندبه وارد شده است:
«فعلی الاطائب من اهل بيت محمد و علی فليبک الباکون و اياهم فليندب النادبون و لمثلهم فلتذرف الدموع و ليصرخ الصارخون و يضج الضاجون و يعج العاجون»
(بر پاکیزگان از اهل بیت باید گریه کنندگان گریه کنند و ندبه کنند و فریاد زنند و ضجه زنندو صدایشان را به ناله و زاری بلند کنند)[11]
9- صفوان جمال گوید همراه امام صادق علیه السلام از مدینه خارج شدم تا اینکه به موضع قبر امیرالمومنین رسیدیم آنگاه حضرت مشتی از خاک آن رابرداشت و بویید سپس چنان فریادی زد که فکر کردم از دنیا رفت «ثم شهق شهقة حتی ظننت انه فارق الدنيا»[12]
10- یکی از غلامان امام سجاد علیه السلام نقل می‌کند که آن حضرت روزی به صحرا رفت و من به دنبال ایشان رفتم. دیدم به زمین افتاد و سجده کرد. در این حال صدای شهقه و ناله و غم و گریه ایشان را می‌شنیدم. پس از آنکه سر از سجده برداشت عرض کردم آقای من آیا زمان آن نرسیده که حزن شما پایان پذیرد.[13]
(الشهيق: الانين الشديد المرتفع جداً) شهیق به معنای فریاد بسیار بلند است.[14]همچنین از لغت استفاده می‌شود که مرحله قبل از موت را شهقه گویند که کنایه از بی هوشی است.[15]
قسم دوم روایات
1- عن ابی عبدالله: ... و قد شققن الجيوب لطمن الخدود الفاطميات علی الحسين بن علی و علی مثله تلطم الخدود و تشق الجيوب.
(امام صادق علیه السلام پس از اینکه می‌فرمایند گریبان چاک زدن جایز است و حضرت موسی برای برادرش هارون پیراهن پاره کرد فرمودند: زنان و خاندان امام حسین علیه السلام در کربلا گریبان ها راچاک دادند و بر صورتهایشان لطمه می‌زدند و بر مانند او، می‌بایست بر گونه‌ها لطمه زد و گریبان ها را چاک داد.)[16]
2 - در زیارت ناحیه مقدسه وارد شده:
زمانی که اسب امام حسین علیه السلام به سمت خیمه‌ها برمی‌گشت بانوان از خیمه‌ها بیرون آمده در حالیکه به صورت ها لطمه می‌زدند و فریادشان بلند بود.
(علی الخدود لاطمات للوجوه سافرات و بالعويل داعيات)[17]
3 - لطمه زدن و فریاد زدن بانوان حسینی در جای جای کربلا و کوفه و شام و مدینه که برای اطلاعات بیشتر به قسمت سر کوبیدن حضرت زینب به چوبه محمل مراجعه شود.
نکته مهم
هر چند عملکرد زنان به خودی خود حجت شرعی نیست اما با استفاده از تقریر معصوم (یعنی اینکه امام سجاد اینگونه افعال را می‌دیده ولی از آنها نهی نمی‌کرده) می‌توان به جواز اینگونه افعال حکم کرد، بلکه از این بالاتر اینکه امام صادق علیه السلام برای جواز اینگونه افعال به فعل آنها تمسک کرده‌اند ،چنانچه گذشت. افزون بر این آنچه در روایت آمده فعل فاطمیات و دختران امیر المؤمنین و فاطمه زهرا می باشد و روشن است که چنین وجوداتی تربیت شده دامان عصمتند و هرگز مرتکب معصیتی چنینی نمی شوند.
4- درزیارت ناحیه مقدسه بعد از اینکه حضرت می‌فرماید ... و مادرت زهراء در مصیبت تو سخت دردمند شده است، وارد شده است:
(و لطمت علیک الحور العین.... و حوریان بهشتی که خود موجوداتی لطیف هستند در مصیبت تو به صورتهایشان لطمه زدند) [18]
شاید سر مطلب این باشد که تمام عالم از نور ائمه خلق شده‌اند مخصوصا اینکه طبق حدیث پیامبر حوریان بهشتی از نور امام حسین علیه السلام آفریده شده‌اند،
پیامبراکرم ص در ضمن حدیثی می‌فرماید:
فَتَقَ نُورَ الْحُسَيْنِ فَخَلَقَ مِنْهُ الْجِنَانَ وَ الْحُورَ الْعِينَ وَ الْحُسَيْنُ وَ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنَ الْحُورِ الْعِين‏
خداوند متعال نور امام حسین علیه السلام را گشود و از آن بهشت و حوریان را آفرید و به خدا سوگند که امام حسین علیه السلام از حور العین افضل است؛ لذا حوریان بهشتی عزاداری را وظیفه خودشان می‌دانند؛ زیرا وجودشان را مدیون امام حسین علیه السلام هستند.[19]
5- در یکی از زیارتهای امام حسین علیه السلام آمده که:
متوسل می‌شویم به ملائکه‌ای که در مصائب امام حسین علیه السلام گریه می‌کنند و ضجه و فریاد می‌زنند:
(اللهم انی استشفع اليک بولد حبيبک و بالملائکة الذين يضجون عليه ويبکون ويصرخون)[20]
6- صفوان جمال می‌گوید:
با امام صادق علیه السلام در راه مدینه بودیم از امام صادق علیه السلام سوال کردم چرا شما اینقدر محزون و شکسته‌اید؟ حضرت فرمودند اگر تو هم می‌شنیدی آن چه را که من می‌شنوم دیگر سؤال نمی‌کردی عرض کردم چه می‌شنوی؟
حضرت فرمودند:
«ابتهال الملائکة علی قتلة اميرالمومنين و قتلة الحسين ونوح الجن وبکاء الملائکة الذين حوله وشدة جزعهم»
می‌شنوم گریه و زاری و نوحه جنیان و شدت جزع ملائکه واجنه را که هر کس اینها را بشنود نمی‌تواند غذا بخورد و یا بخوابد.[21]
7- درروایات متعددی از پیامبر اکرم| وارد شده:
«إذا كان يوم القيامة نصب لفاطمة قبة من نور و أقبل الحسين رأسه على يده فإذا رأته شهقت شهقة لا يبقى في الجمع ملك مقرب و لا نبي مرسل‏ و لا عبد مؤمن إلا بكى لها »
زمانیکه حضرت زهرای اطهر س به صحرای محشر تشریف می‌آورند وبدن امام‌حسین علیه السلام را بدون سر می‌بینند چنان فریاد سوزناکی می‌زنند که تمامی انبیاء و ملائکه وموجودات به گریه در می‌آیند.[22]
8- ابو هارون مکفوف می‌گوید: خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم، حضرت مرا امر کرد که ذکر مصیبتی بخوان و من نیز اشعاری خواندم، هارون مكفوف تا مصرع اوّل مرثيه را براى حضرت صادق علیه السلام خواند، آن حضرت چندان گريست كه ابو هارون ساكت شد، حضرت امر فرمود او را كه بخوان و تمام كن اشعار را؛ بیشتر بخوان که بعد از آن صدای فریاد و ناله و گریه و ولوله‌ای از زنان در منزل بلند شد.[23]
در حقیقت اگر این کار زنان ناپسند بود می‌بایستی امام آنان را نهی کنند وحال آنکه نه تنها نهی نکردند بلکه بعد از گریه سخنانی در فضائل گریه و زاری فرمودند.
9- ابو عماره می‌گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمودند:
در مصائب امام حسین علیه السلام شعر بخوان ومن خواندم بگونه‌ای که «سمعت البکاء من الدار...» صدای گریه را از خانه شنیدم.[24]
10 - در هنگام خواندن شعر سید حمیری نیز وارد شده که:
«ارتفع الصراخ والبکاء من داره ...»
صدای فریاد و گریه و ضجه از خانه بلند شد.[25]
11 - عبدی که شاعر و از شیعیان بود می‌گوید: خدمت امام صادق× رسیدم که حضرت فرمودند:
به دخترم ام فروه بگویید بیاید، وقتی آمد حضرت به من دستور دادند در مصیبت امام حسین علیه السلام شعری بخوان می‌گوید وقتی که شعر را خواندم «فصاحت و صحن النساء. ... » ام فروه فریاد زد و همه بانوان درون خانه نیز فریاد و ناله زدند بگونه‌ای که اهالی شهر شنیدند و بر در خانه حضرت جمع شدند.[26]
12- امام حسن عسکری علیه السلام در تشییع جنازه پدر مظلومشان (امام هادی علیه السلام) در حالیکه گریبان خود را چاک زده بودند بیرون آمدند در این هنگام مردی اعتراض کرد که این چه کاری است که از شما سر زده است؟ (کنایه از اینکه شما امام معصوم هستید و در شأن شما نیست)، حضرت به او فرمودند:
«يا احمق و ما يدريک ما هذا؟ قد شق موسی علی هارون»
ای احمق، تو چه می‌دانی که این کار چیست و این چه مصیبت بزرگی است، حضرت موسی نیز در مصیبت برادرش هارون گریبان چاک زد.[27]
13- مرحوم سید بن طاووس می‌فرماید:
«ثم وضع رأس الحسين بين يديه و اجلس النساء خلفه لئلا ينظرون اليه فراه علی بن الحسين فلم ياکل الرؤوس بعد ذلک ابدا و اما زينب فانها لما رأته فأهوت الی جيبها فشقت ثم نادت بصوت حزين يفزع القلوب يا حسيناه!...فابکت والله کل من کان»
یزید ملعون سر مبارک امام حسین علیه السلام را در پیش رو گذاشت و زنان را در پشت سر خود جای داد تا چشم ایشان به سر مطهر نیفتد اما حضرت سجاد علیه السلام چشمش بر آن سر نازنین افتاد و بعد از آن صحنه دلخراش دیگر تا آخر عمرش گوشت کله گوسفند تناول نفرمود. وقتی حضرت زینب سر مبارک برادر خود را دید دست در گریبان برد و چاک زد سپس به آوای حزین، ناله زد واحسیناه به گونه‌ای که تمامی افراد گریه کردند همچنین این جریان در کتب متعددی نقل شده است. [28]
14 - در شب عاشورا زمانیکه حضرت زینب این اشعار «يادهرأف لک من خليل ...» را از زبان برادرش شنید: «... لطمت وجهها و اهوت الی جيبها و شقته و خرت مغشيا عليها ...» به صورتش لطمه زد و دست بر گریبان برد و آن را چاک داد و بی‌هوش به زمین افتاد.[29]
15 - زمانیکه کاروان اسرا را می‌خواستند به سمت کوفه حرکت بدهند آنها را از کنار گودی قتلگاه عبور دادند؛
«فلما نظرت النسوة الی القتلی صحن وضربن وجوههن...قال الراوی فو الله لا انسی زينب بنت علی و هی تندب الحسين و تنادی بصوت حزين وامحمدا صلی عليک مليک السماء ...»
زمانی که نگاه بانوان به بدن کشتگان افتاد فریاد می‌زدند و بصورت‌ها لطمه می‌زدند ... راوی گفت به خدا سوگند فراموش نمی‌کنم حضرت زینب را در حالیکه گریه و ندبه می‌کرد و با صدای محزون فریاد می‌زد: «وامحمدا صلی عليک مليک السماء.»[30]
16 - همچنین در روایت دیگری وارد شده که:
«لما مررن بالحسين صحن و لطمن خدو دهن فاعترضتهن علی فرس»
زمانیکه کاروان عبور کرد از کنار بدن غرقه به خون امام حسین فریاد می‌زدند و به صورتشان لطمه می‌زدند. [31]
17 - زمانیکه امام حسین علیه السلام به شهادت رسید و اسب آن حضرت غرقه به خون در حالیکه زین آن واژگون شده بود به سمت خیمه‌ها برمی‌گشت بانوان حرم که این صحنه را دیدند به صورتشان لطمه میزدند.[32]«... لطمن وجوههن.»[33]
نکته مهم این است که تمامی این افعال (گریبان چاک زدن، لطمه زدن به صورت، برسر و سینه زدن و فریاد زدن) در معرض دید معصوم (امام سجاد علیه السلام) بوده است و امام سجاد علیه السلام از این کار‌ها نهی نکردند.
18- «عن ابی عبدالله قال دخلت فاطمه علی رسول الله وعيناه تدمع فسالته مالک؟ فقال ان جبرئيل اخبرنی ان امتی تقتل حسينا فجزعت وشق عليها»
امام صادق علیه السلام فرمود: حضرت زهرا وارد شد بر رسول خدا در حالیکه اشکهای چشمانش سرازیر بود ؛ حضرت زهرا سؤال کرد از پدر بزرگوارشان علت گریه چیست؟ فرمود: جبرئیل خبر داد که امت من حسین علیه السلام را می‌کشند در این هنگام حضرت زهرا فریادی زد و گریبان خود چاک داد. [34]
19- علامه میر جهانی نقل می‌کند که در زمانی که کاروان اسرا را در خرابه شام جای دادند حضرت سکینه در خواب دید جده بزرگوار خود را که «لطمت علی وجهها و نادت وا ولداه» (حضرت زهرا به صورت لطمه می‌زد و صدا می‌زد: «وا ولداه».[35]
20 - بشیر جذلم می‌گوید: زمانیکه از طرف امام سجاد علیه السلام به مدینه آمدم وخبر شهادت امام حسین علیه السلام را دادم.
«فما بقيت فی المدينه مخدرة و لا محجبة الا برزن من خددورهن مکشوفته شعورهن مخمشة وجوههن ضاربات خدودهن يدعون بالعويل و الثبور»
در مدینه تمامی زنان صورتشان را زخم کردند و بر صورت می‌زدند و فریاد می‌زدند.[36]
نکته مهم:
به گفته مرحوم علامه میر جهانی این افعال در محضر امام سجاد علیه السلام انجام می‌شد و حضرت اعمال آنها را رد نکردند و نهی نکردند.[37]
21- «نساء الانصار قد خدشن الوجوه...وخرقن الجيوب علی البنی فلما رأينه قال لهن خيرا ...»
زمانیکه شایعه شهادت پیامبر در جنگ احد پخش شد زنان انصار صورت های خود را می‌خراشیدند و بر صورت می‌زدند و گریبان چاک می‌دادند، زمانی که پیامبر آن ها را دید دعای خیر برای آنان کرد و فرمود به منزل های خود بروید.
در اینجا نیز پیامبر برای این زنان دعای خیر کرد و اگر کار حرامی بود می‌بایست آن ها را نهی می‌کرد.[38]
استناد علما به کار فاطمیات (لطمه زدن وگریبان چاک دادن)
بسیاری از فقها به استناد این روایات به جواز گریبان چاک زدن فتوا داده‌اند.
1- مرحوم شهید اول می‌فرماید:
واستثنی الا صحاب الا ابن ادريس شق الثوب علی موت الاب و الاخ لفعل العسکری علیه السلام علی الهادی علیه السلام و فعل الفاطميات علی الحسين.
به جز ابن ادریس حلی تمامی علمای شیعه گریبان چاک زدن را جایز می‌دانند زیرا امام حسن عسکری در شهادت امام هادی علیه السلام گریبان چاک زد و بانوان حریم حسینی نیز درشهادت امام حسین علیه السلام گریبان چاک زدند.[39]
2 - مرحوم شهید ثانی نیز می‌فرماید گریبان چاک زدن جایزاست:
«لان العسکری علیه السلام شق ثوبه علی ابيه الهادی علیه السلام خلف و قدام و فعله الفاطميات علی الحسين علیه السلام ».
زیرا امام عسکری علیه السلام در عزای پدرش امام هادی علیه السلام گریبان خود را از عقب و جلو چاک زد به خاطر فعل زنان بنی هاشم که برای امام حسین علیه السلام به صورت لطمه زدند و گریبان چاک دادند.[40]
3- سایر علما و فقها نیز به فعل امام عسکری و فاطمیات در کربلا تمسک کرده‌اند.[41]
فتاوای برخی از علما ومراجع بزرگ تقلید
1 - آیت الله نائینی درباره مسائل عزاداری سید الشهداء فتوای معروفی دارند که پس از ایشان مراجع بزرگ تقلید آن را تأیید کرده و درستی و صحت آن را از واضحات شریعت دانسته‌اند.
ایشان فرموده‌اند:
«بر سر و سینه و صورت زدن به حدی که به مرتبه سرخی عضو یا سیاهی رسد اشکالی ندارد بلکه اگر موجب شود که خون کمی از عضو صدمه دیده بیاید نیز اشکالی ندارد.»[42]
پس از این فتوا، علمای بزرگی چون: آیت الله سید عبدالهادی شیرازی، آیت الله سید جمال الدین گلپایگانی، آیت الله سید محسن حکیم، آیت الله سید محمود شاهرودی و بسیاری از علمای دیگر این فتوا را تأیید کرده‌اند.[43]
2- آیت الله تبریزی (ره): لطمه زدن و پوشیدن لباس سیاه از شعائر اهل‌بیت علیهم السلام است ... و هر کس در تضعیف این شعائر تلاش کند در حق اهل‌بیت علیهم السلام گناه کرده است.[44]
****************************************
1. رجوع کنید به در کربلا چه گذشت (ترجمه نفس المهموم) ص 646.
2. اشک روان بر امیر کاروان ترجمه خصائص الحسینیه، ص212.
3.وسائل الشیعه، ج3، ص282 ؛ امالی طوسی، ص161 ؛ بحارالانوار، ج44، ص280 وج45، ص313 .
4.کامل الزیارات، ص100 ؛ بحارالانوار، ج44، ص291 .
5. نهج البلاغه، ص527 ؛ حکمت 292 ؛ غررالحکم، ص109.
6.کامل الزیارات، ص101 ؛ وسائل الشیعه، ج14، ص507 ؛ بحارالانوار، ج99، ص106.
7. کافی، ج4، ص582 ؛ وسائل الشیعه، ج14، ص411.
8. کافی، ج3، ص222 ؛ وسائل، ج3، ص271.
9. یوسف/85.
10. بحارالانوار، ج98، ص320.
11. کامل الزیارات، ص260.
12. اقبال الاعمال، ج1، ص508 ؛ المزار مشهدی، ص578.
13. فرحة الغری، ص92 ؛ بحارالانوار، ج97، ص235.
14. معالی السبطین، ج 2، ص 200.
15. لسان العرب، ج10، ص191.
16. مجمع البحرین، ج5، ص197.
17. تهذیب الاحکام ج8ص325 وسائل الشیعه، ج22، ص402 .
18. بحارالانوار، ج98، ص239 وص322.
19 . بحار الانوار، ج 98، ص320 ؛ المزار ابن مشهدی، ص506.
20. بحارالأنوار،ج40، ص 43.
21. کامل الزیارات، ص241.
22 . کامل الزیارات، ص92 ؛ بحار الانوار، ج45، ص226.
23. کامل الزیارات، ص86 ؛ بحارالانوار، ج 45، ص224 ؛ ثواب‏الأعمال، ص 217.
24. کامل الزیارات، ص210 ؛ بحارالانوار، ج44، ص287.
25. کامل الزیارات، ص209 ؛ بحارالانوار،ج44، ص282.
26. الاغانی، ج7، ص260.
27 . کافی، ج8، ص216.
28 . وسائل الشیعه، ج3، ص 274 ؛ جامع احادیث الشیعه، ج3، ص49 ؛ اثبات الوصیه مسعودی، ج 2، ص 456.
29 . لهوف، ص 178 ؛ بحارالانوار، ج 45، ص132 ؛ احتجاج، ج2، ص327 ؛ اعلام الوری، ص239 ؛ مثیرالاحزان، ص100.
30 . مقتل خوارزمی، ج 1، ص227 ؛ ارشاد، ج2، ص93 ؛ تاریخ یعقوبی، ج 2، ص243 ؛ بحارالانوار،ج45، ص1 ؛ الفتوح، ج5، ص84 ؛ تاریخ طبری، ج 5، ص42 ؛ الکامل فی التاریخ، ج2، ص559 ؛ مثیر الاحزان، ص35.
31 . بحارلانوار، ج45، ص57 ؛ لهوف، ص130.
32 . مثیر الاحزان، ص83.
33 . بحارالانوار، ج98، ص239.
34 . مقتل الحسین×، خوارزمی، ج2، ص39.
35 . کامل الزیارت، ص57 ؛ بحاالانوار، ج 44، ص233.
36 . البکاء للحسین، ص 526.
37 . بحارالانوار، ج45، ص147.
38 . البکاء للحسین، ص 526.
39 . کافی، ج8، ص322.
40 . ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج2، ص56.
41 . روضة الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، ج2، ص854.
42 . روضةالمتقین، ج8، ص68 ؛ ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، ج2، ص344.
43 . الدعاة الحسینیه، ص105.
44 . همان، ص110.
45 . انوارالالهیة، ص152.

منبع : باحسین

نوشتن دیدگاه