پدر امیرالمؤمنین علیه السلام ابی طالب است و اسم ابی ‏طالبْ عبد مناف است، چون پسر اولِ عبد منافْ طالب نام داشت به ابی‏طالب شهرت یافت، نام ابوطالب عِمْران بود.

مادر امیرالمؤمنین علیه ‏السلام فاطمه بنت اسد بن هاشم بن عبد مناف است و او با حضرت رسول صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم به مدینه رفت و در آنجا به رحمت ایزدی پیوست و پیغمبر خدا صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم به دست مبارک خود لحد او را راست کرد و پهلوی مبارک خود در قبر او بر زمین نهاد و پیراهن خود را کفن او ساخت و تلقینش نمود.
لقب منحصر به فرد
یکی از القاب علی علیه ‏السلام ، امیرالمؤمنین است که در روز غدیر خُم جبرئیل از جانب ملک جلیل آمد و او را به این لقب مخصوص ساخت و حضرت رسول صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم به موجب حکم الهی فرمود: سلام کنید بر علی به امیرالمؤمنین گفتن. و کسی که اول به این لقب بر امیرالمؤمنین علیه‏ السلام سلام کرده، عُمَر بود. در کتاب کافی مذکور است که [فقط] حضرت علی علیه ‏السلام در میان ائمه معصومین به لفظ امیرالمؤمنین اختصاص یافته و اطلاق آن به سایر ائمه هدی جایز نیست.
برترین پرستار
رسول خدا صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم از تولد علی علیه ‏السلام به غایت مسرور گشته و مَهْد او را نزد فراش خود نهادی و در زمان خوابْ آن جناب مهد او را بجنباندی و سخن‏هایی که اطفال را به خواب می‏کنند گفتی و شیر و شربت در گلوی او ریختی و او را شستی و بر دوش و سینه نشانیدی و به نفس نفیس، او را تربیت فرمودی و همیشه گفتی: این برادر و ولی و ناصر و صفّی و پشت و پناه و وصی و خلیفه و زوج کریمه من است.
دلایل تعیین امام
دلایلی هست که دلالت بر امامت حضرت علی علیه ‏السلام از روی عقل دارد که از جمله آن:
اول: آنکه امامْ واجب است که معصوم باشد.
دوم: آنکه امام باید از جانب خدا و رسولْ نص بر امامت او باشد و بر غیر امیرالمؤمنین علیه ‏السلام به اتفاق نَصّی از جانب خدا و رسول بر امامت کسی واقع نشد.
سوم: آنکه امام واجب است که افضل از رعیت باشد و هرچه رعیت محتاج به او باشد داند.
چهارم: آنکه امام باید که او را کفرْ درنیافته باشد و هیچ رسولی نبوده که بعد از وی خلیفه وی کسی باشد که لحظه ‏ای مشرک بوده باشد.
پنجم: آنکه امامتْ ریاست عامه است و این ریاست را مستحق نمی‏توان شد مگر به صفت زهد و علم و عبادت و شجاعت و ایمان و سایر صفات حسنه.
محبت جابر به اهل بیت علیهم ‏السلام
در کتاب کافی مسطور است جابر بن عبداللّه‏ انصاری در آخر عمر عصا به دست گرفته در کوچه‏ های مدینه می‏گشت و می‏گفت: علی علیه‏ السلام بعد از پیامبر صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم از کلِّ بشر بهتر است و هر که از قبول این معنی ابا نماید کافر است. و همچنین خطاب به گروه انصار نموده می‏گفت: ای جماعت انصار! اولاد و فرزندان خود را پرورش دهید به محبت امیرالمؤمنین علیه‏ السلام و به زیور دوستی آن حضرت دل‏های ایشان را مزَّین گردانید.
دوست ‏ترین اصحاب
روزی ابوذر به خدمت رسول خدا صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم رفت و پرسید: یا رسول اللّه‏! کیست دوست‏ ترین اصحاب به سوی تو، اگر روزی کاری افتد، ما نیز با او شریک باشیم یعنی اگر واقعه‏ ای ناگزیر واقع شود ما. با او باشیم. پس آن حضرت فرمود: آن علی است و دوست ‏تر است از همه کس نزد من که او پیش از همه کس اسلام آورد و بیش از جمیع شما مطیع و منقاد بود، و فرمانبرداری خدا و رسول نمود.
منزلت علی علیه‏ السلام از نظر امام شافعی
از شافعی پرسیدند که در شأن علی علیه ‏السلام چه می‏گویی؟ گفت: در شأن کسی چه می‏توان گفت که او را سه چیز جمع شده باشد که از برای هیچ فردی از افراد بنی آدم این جمعی دست نداده باشد؛ چه او، بخشش با وجود فقر و درویشی داشت. شجاعت و دلیری را با رأی و تدبیر، و علم را با عمل.