نصیب امام (علیه السلام) و حق او در اموال مردم
عن زراره و محمد بن مسلم و ابی بصیر انهم قالوا له: ما حق الامام فی اموال الناس؟ قال: الفی ء و الانفال و الخمس، و کل ما دخل منه فی ء او انفال او خمس او غنیمه فان لهم خمسه فان الله یقول: واعلموا انما غنمتم من شی ء فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین(1) و کل شی ء فی الدنیا، فان لهم فیه نصیباً، فمن وصلهم شی ء فمما یدعون له لامما یاخذون منه؛(2)
از زراره و محمد بن مسلم و ابابصیر نقل شده که به امام (علیه السلام) گفتند: حق امام در اموال مردم چیست؟ امام فرمود: فی ء، انفال و خمس و هر مالی که فی ء یا انفال، یا خمس و یا غنیمت در آن داخل شود، پس خمس آن برای امام است، چرا که خداوند می فرماید: بدانید که هر چه غنیمت به دست آرید پس به درستی که خمس آن برای خدا و پیامبر و ذوی القربا و یتیمان و مسکینان است و هر چیز که در دنیاست، برای آنان در آن سهمی و بهره ای است، پس اگر کسی چیزی به آنان رساند در حقیقت از آن چه بدان عنوان دعوت شده و خوانده اند می باشد و نه از آن چه از آنان گرفته می شود.
سهام سه گانه ائمه از فی ء
عن ابی حمزه، عن ابی جعفر (علیه السلام) فی حدیث قال: ان الله جعل لنا اهل البیت سهاماً ثلاثه فی جمیع الفی ء، فقال تبارک و تعالی واعلموا انما غنمتم من شی ء فان لله خمسه و للرسول ولذی القربی والیتامی و المساکین و ابن السبیل(3) فتحن اصحاب الخمس و الفی ء، و قد حرمنا علی جمیع الناس ما خلا شیعتنا، والله یا اباحمزه! ما من ارض تفتح، ولا خمس یخمس فیضرب علی شی ء منه الا کان حراماً علی من یصیبه فرجاً کان او مالاً الحدیث؛(4)
ابوحمزه از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که فرمود: خداوند برای ما اهل بیت در همه فی ءها سه سهم قرار داده است، چرا که در کتابش فرموده است: بدانید که آن چه به دست می آورید از هر چیز، به درستی که خمس آن برای خدا و رسول و خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است پس ماییم صاحبان خمس و فی ء آن را بر همه به جز شیعیانمان حرام کرده ایم، به خدا سوگند ای اباحمزه هیچ زمینی گشوده نشود و هیچ خمسی تخمیس نگردد و چیزی از آن زده نشود، مگر این که بر آن کس که آن را به دست آورده حرام باشد، چه حفاری صورت گرفته باشد و چه مالی به دست آمده باشد.
وجوب خمس در همه فوائد و عدم انحصار آن به موارد معین
قال الامام ابوجعفر محمد بن علی الجواد (علیه السلام): فاما الغنائم و الفوائد، فهی واجبه علیهم فی کل عام. قال الله تعالی: واعلموا انما غنمتم من شی ء فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی... .(5)
و عن الامام ابی الحسن موسی (علیه السلام) ساله سماعه عن الخمس، فقال: فی کل ما افاد الناس من قلیل او کثیر؛(6)
امام جواد (علیه السلام) فرمود: اما غنایم و فواید، پس به درستی که خمس آن بر آنان در همه سال واجب است. خداوند می فرماید: بدانید که آن چه به دست می آورید از هر چیز، به درستی که خمس آن برای خدا و رسول و خویشاوندان و... است.
و از امام موسی (علیه السلام) روایت شده که سماعه از ایشان درباره خمس پرسید، آن حضرت فرمود: هر چه مردم به دست آورند چه کم و چه زیاد، در آن خمس می باشد.
استحباب انفاق و بخشش از زراعت و میوه به هنگام چیدن
عن سماعه، عن ابی عبدالله، عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم)، انه کان یکره ان یصوم النخل باللیل، و ان یحصد الزرع باللیل، لان الله تعالی یقول: وآتوا حقه یوم حصاده(7) قبل: یا نبی الله! و ما حقه؟ قال: تناول منه المسکین والسائل؛(8)
سماعه از امام صادق (علیه السلام) از قول پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده که آن حضرت اکراه داشت که نخل را در شب بچیند و زراعت را در شب درو کند، چون خداوند می فرماید: حق آن را در روز درو بپردازید. گفته شد: ای پیامبر خدا، حق آن چیست؟ فرمود: مسکین و سؤال کننده را از آن بخورانید.
استحباب انفاق و بخشش به غیر ناصبی
عن بریر، قال: قلت لابی عبدالله (علیه السلام): اطعم رجلاً سائلاً لااعرفه مسلماً؟ قال: نعم، اطعمه مالم تعرفه بولایه ولابعداوه، ان الله یقول: وقولوا للناس حسناً(9) ولا تطعم من ینصب لشی ء من الحق او دعا الی شی من الباطل؛(10)
از بریر نقل شده که به امام صادق (علیه السلام) گفتم: آیا غذا دهم کسی را که نمی دانم مسلمان است؟ فرمود: بلی، او را طعام بده هنگامی که نمی دانی از دوستان است یا از دشمنان، خداوند می فرماید: با مردم به نیکویی سخن گویید ولی کسی که با حق دشمنی بورزد و یا [مردم را ]به سوی چیزی از باطل دعوت کند طعام ندهید.
وجوب زکات و عقوبت مانعان آن
عن حریر، قال ابوعبدالله (علیه السلام): ما من ذی مال ذهب او فضه یمنع اوفضه یمنع زکاه ماله الا حبسه الله عزوجل: یوم القیامه بقاع قرقر، و سلط علیه شجاعاً اقرع یریده و هو یحید عنه، فاذا رای انه لا یتخلص منه امکنه من یده، فقضمها کما یقضم الفجل، ثم یصیر طوقاً فی عنقه، و ذلک قول الله عزوجل: سیطوقون ما بخلوا به یوم القیامه(11) و ما من ذی مال ابل او غنم او بقر یمنع زکاه ماله الا حبسه الله یوم القیامه بقاع قرقر، یطاه کل ذات ظلف بظلفها، و ینهشه کل ذات ناب بنابها، و ما من ذی مال نخل او کرم او زرع یمنع زکاتها الا طوقه الله تعالی ربعه ارضه الی سبع ارضین الی یوم القیامه؛(12)
حریز از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که آن حضرت فرمود: هیچ صاحب طلا و نقره ای که زکات مالش را نپردازد، نباشد، مگر این که خداوند او را در بیابانی هولناک در قیامت محبوس کند و ماری بر او مسلط سازد، تا به او حمله ور شود و او بگریزد و چون بیند که از چنگالش رهایی نتواند، تسلیم وی شود، آن مار او را برکند، همچون برکندن فجل [ترب چه ] از جای خویش، سپس چون طوقی بر گردن او افتد و این گفته خداوند است که می فرماید: طوقی کردن آنان شود آن چه را که به آن بخل ورزیده اند، در روز قیامت و هیچ صاحب شتر و گوسفند یا گاوی نیست که مانع زکات شده باشد مگر این که خداوند در قیامت در بیابانی هولناک او را محبوس کند تا هر حیوان سم داری او را با سمش بکوبد و لگدمال نماید و هر صاحب نیش و چنگی او را نیش و چنگش نیش بزند و هیچ صاحب نخل و انگور و یا زراعتی نیست که زکات نپردازد، مگر این که خداوند بهترین محصول زمینش را تا هفت زمین تا قیامت طوق گردن او کند.
عن ابی هربره قال: قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) من آتاه الله مالا فلم یود زکاته مثل له یوم القیامه شجاعاً اقرع که زبیبتان، یطوقه یوم القیامه ثم یاخذ بلهزمتیه (یعنی شدفیه) ثم یقول: انا مالک، انا کنزک ثم تلا: ولا یحسبن الذین یبخلون بما آتاهم الله من فضله هو خیراً لهم بل هو شر لهم سیطوقون ما بخلوا به یوم القیامه ولله میراث السموات والارض والله بما تعملون خبیر؛(13)(14)
ابوهریره از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده است که فرمود: کسی که خداوند به او مالی عطا کند و او زکاتش را ادا نکند، خداوند در روز قیامت ماری سمی که دو نقطه سیاه در بالای چشمانش دارد برای او مجسم و بر او مسلط کند که به گردن او مانند طوقی تا روز قیامت درافتد و از گونه ها و فکش گرفته و می گوید: من همان ثروت و گنجت هستم، سپس آیه: گمان نبرند آن کسانی که خداوند به آنان اموالی را عطا کرده و آنان بخل ورزیده اند به زودی به صورت طوقی تا قیامت به گردن آنان در خواهد افتاد و میراث آسمان ها و زمین از آن خداست و خداوند از آن چه انجام می دهید آگاه است را تلاوت فرمود.
حلیت صدقه برای منسوبین به بنی هاشم از سوی مادر و عدم جواز خمس
عن حماد بن عیسی، عن بعض اصحابنا، عن العبد الصالح (علیه السلام) (فی حدیث طویل) قال: و من کان امه من بنی هاشم و ابوه من سائر قریش الصدقات تحل له، و لیس له من الخمس شی ء: لان الله یقول: ادعوهم لابائهم؛(15)(16)
حماد بن عیسی از برخی اصحاب از عبدصالح (موسی بن جعفر (علیه السلام)) نقل کرده که در حدیثی طولانی فرمود: کسی که مادرش از بنی هاشم، ولی پدرش از سایر قریش باشد، پس صدقات بر او حلال و از خمس چیزی به او نمی رسد، چرا که خداوند می فرماید: بخوانید ایشان را برای پدرانشان.
زکات کسب و تجارت
قال الله تعالی: یا ایها الذین آمنوا انفقوا من طیبات ما کسبتم(17) قال مجاهد: نزلت فی النجاره؛(18)
خداوند می فرماید: ای مؤمنان، انفاق کنید از طیبات و پاکیزه های آن چه کسب کرده اید، مجاهد گفته است: این آیه درباره تجارت نازل شده است.
***********************************
1) انفال، آیه 41.
2) وسائل الشیعه، ج 9، ص 534، ح 12657.
3) انفاق، آیه 41.
4) وسائل الشیعه، ج 8، ص 552، ح 12493.
5) انفاق، آیه 41.
6) وسائل الشیعه، ج 6، ص 349، ح 6 و 5 / 12586.
7) انعام، آیه 141.
8) وسائل الشیعه، ج 9، ص 201، ح 11837.
9) بقره، آیه 83.
10) تفسیر عیاشی، ج 1، ص 48، ح 64.
11) آل عمران، آیه 180.
12) فروع کافی، ج 3، ص 505، ح 19.
13) آل عمران، آیه 180.
14) صحیح بخاری، ج 1، ص 136، کتاب الزکات، باب اثم مانع الزکاه، ح 1403.
15) احزاب، آیه 5.
16) وسائل الشیعه، ج 9، ص 371، ح 11999.
17) بقره، آیه 267.
18) منزله السنه ثم الکتاب، ص 367 به نقل از مسند ابی داود، ج 2، ص 95، ح 1562.