در این روش از جانب معصومان (علیه السلام) با ارائه نمونه های خارجی و حسی و تشبیه، معنای آیه مورد نظر تفسیر و تبیین گردیده است.
1. فی سؤال بعض الیهود علیاً (علیه السلام) عن الواحد الی المائه قال له الیهودی:
فأین وجه ربک؟ فقال علی بن أبی طالب (علیه السلام): یا بن عباس! اثتنی بنار و حطب فأتیته بنار و حطب، فأضرمها، ثم قال: یا یهودی! أن یکون وجه هذا النار؟ فقال: لاأقف لها علی وجه، قال: ربی عزوجل علی هذا المثل: ولله المشرق والمغرب فأینما تولوا فثم وجه الله...؛(1)(2)
یکی از یهود در محضر امام علی (علیه السلام) پرسشهایی را مطرح کرد؛ از جمله این که پرسید: وجه پروردگارت کجاست؟
حضرت به ابن عباس دستور داد، هیزم آورده و آتشی برافروختند، سپس به سؤال کننده گفت: روی این آتش کدام است و کجا؟ در پاسخ گفت: رویی ندارد. امام (علیه السلام) با یک تشبیه مطلب را برای درک بهتر این چنین ساده کرده و آن گاه فرمود: ربی عزوجل علی هذا المثل، و در پایان نیز آیه ای را تلاوت کرد که می گوید: مغرب و مشرق همه از آن خداست، به هر طرف روی کنید وجه الله آن جاست.
2. تلا أبوعبدالله (علیه السلام) هذه الایه: والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواماً(3) قال: فأخذ قبضه من حصی و قبضها بیده، فقال: هذا الاقتار الذی ذکره الله عزوجل فی کتابه، ثم قبض قبضه أخری، فأرخی کفه کلها، ثم قال: هذا الاسراف ثم أخذ قبضه أخری، فأرخی بعضها و أمسک بعضها و قال: هذا القوام؛(4)
امام صادق (علیه السلام) هنگام تلاوت آیه مبارکه: والذین اذا أتقوا لم یسرفوا ولم یقتروا و کان بین ذلک قواماً برای قابل درک نمودن معنای آیه و تبیین اقتار، اسراف و قوام به یک نمونه محسوس اشاره کرده و مقداری ریگ در دست مبارکش گرفت. یک بار مشت را محکم گرفتند، بار دوم، باز کرد تا همه ریگ ها ریخت و دفعه سوم با حالت نیم باز و...
سپس فرمود این اقوام و اعتدال یعنی حد وسط میان اقتار و اسراف است.
3. در تفسیر قمی چنین آمده است:
وقوله: کلما نضجت جلو دهم بدلناهم جلوداً غیرها لیذوقوا العذاب ان الله کان عزیزاً حکیماً(5) فقیل لابی عبدالله (علیه السلام): کیف تبدل جلودهم غیرها؟ قال أرایت لو أخذت لبنه فکسرتها و صیرتها تراباً، ثم ضربتها فی القلب، أهی التی کانت؟ انها هی ذلک و حدث تفسیر آخر والاصل واحد.(6)
پوست های جهنمیان و... با یک مثال ساده و تشبیه پوست جهنمیان به آجری که آن را چندین بار خرد کرده و دوباره در قالب ریخته باشند و... معنای آیه را تبیین و تفسیر کرد.
*****************************
1) بقره، آیه 115.
2) تفسیر نور الثقلین، ج 1، ص 117، ح 318.
3) فرقان، آیه 67.
4) تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 29، ح 104.
5) نساء، آیه 56.
6) تفسیر نور الثقلین، ج 1، ص 492، ح 313.