مقام پدر و مادر آنقدر والا و عظیم می باشد که خداوند در جای جای قرآن بعد از توحید و خداشناسی حقوق پدر و مادر بر فرزندان را بیان کرده است. پیامبر عظیم الشأن اسلام در بیان مقام والدین اینگونه می فرمایند: خشنودی خدا همراه خشنودی والدین و سخط و غضب خدا همراه با غضب و نارضایتی والدین می باشد[1].
در روایتی آمده است شخصی از پیامبر(صلی الله علیه و آله) پرسید: «ما حق الوالدة؟ ایشان جواب دادند: اگر فرزند به تعداد ریگ های بیابان و قطره های باران در جهان، در ادای حق مادر بکوشد معادل روزی که مادر فرزند را در شکمش حمل می کرد نمی شود[2].همچنین در روایت دیگری آمده است که روزی فردی به پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) گفت: من مادر پیرم را به پشتم حمل می کنم و از روزی ام به او می خورانم. آیا حق مادرم را به جا آورده ام؟ ایشان فرمودند: نه؛ زیرا که مادرت نیز تو را حمل کرد و نیز از شیره ی جانش به تو خورانید. بنابراین هرچه انسان در دوران پیری در حق مادر بکوشد، مادر نیز در دوران کودکی آن را برای فرزند انجام داده است. در ادامه پیامبر فرمودند: مادرت در تمامی مراحل، کارهایی که برای تو می کرد آرزوی زنده ماندنت را می کرد، در حالی که تو آن کارها را می کنی و آرزوی مرگ مادر پیرت را داری[3].
همانطور که از کلام گهربار پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فهمیده می شود، ادای حقوق والدین بسیار سخت و چه بسا غیرممکن می باشد ، اما این مطلب سبب نمی شود که ما نسبت به حقوقشان بی اهمیت باشیم و وظایفی که نسبت به ایشان بر عهده ما می باشد را انجام ندهیم . اما در اینجا به بیان برخی از حقوق والدین که در آیات ذکر شده است می پردازیم.
:: یکی از حقوقی که والدین بر فرزندان دارند نیکی کردن به آنها می باشد. خداوند در قرآن می فرماید:لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً . به غیر از خدا را عبادت نکنید و به پدر و مادر خود نیکی و مهربانی کنید[4].
:: حق دیگری که فرزندان باید آن را به جا آورند، احترام گذاشتن به والدین است که به چند صورت امکان پذیر می باشد:
1- گوش دادن به سخنانشنان و اطاعت اوامر آن ها[5] .
2- با ادب و احترام و به شایستگی با آن ها سخن گفتن،که خداوند در قرآن می فرماید : و قل لهما قولا کریما[6] .
3- تندی و پرخاش نکردن و جسارت های دیگر ،چرا که خدا می فرماید : و لا تقل لهما اف[7]؛یعنی حتی اف که پایین ترین درجه بی احترامی می باشد را هم به آن ها نگویید.
4- اجازه گرفتن و مشورت کردن با ایشان در امور معیشتی .
5- آن ها را با نامشان صدا نزدن[8]
6- پرهیز از راه رفتن جلوی آن ها ، زودتر از آن ها نشستن[9].
7- و برخی دیگر از اداب مانند جلوی پای آن ها ایستادن،بوسیدن دست ها و پاهایشان، دعا کردن در حقشان که علمای اخلاق بر آن ها تأکید دارند.
:: تشکر کردن از زحمات والدین یکی دیگر از حقوقی است که فرزندان نسبت به ایشان دارند.خداوند در قرآن تشکر کردن از پدر و مادر را مانند تشکر کردن از خودش می داند و می فرماید: اَنِ اشْكُرْ لِی وَ لِوالِدَیْكَ[10].شکرگزار من و پدر و مادرت باش.

آثار دنیوی و اخروی نیکی به پدر و مادر
خداوند تبارک و تعالی در چهار آیه از قرآن نیکی به والدین را تکرار کرده است[11] که اینگونه تکرار نشان دهنده اهمیت بالای این مطلب می باشد.
اما برخی از آثار نیکی کردن عبارت اند از:
1- طولانی شدن عمر: امام باقر علیه السّلام می فرمایند: نیکی به پدر و مادر عمر را زیاد می‌کند[12].
2- آسان شدن حسابرسی در قیامت: امام باقر علیه السّلام می‌فرمایند: نیکی به پدر و مادر و صله رحم ، حساب رسی روز جزا را آسان می کند[13].
3- فقیر نشدن.
4- نیکی کردن فرزندان نسبت به خود شخص در آینده :پیامبر عظیم الشأن اسلام می فرمایند: به پدرتان احترام کنید که فرزندانتان به شما نیکی کنند.[14]
5- آمرزیده شدن گناهان: روزی شخصی خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و گفت: عمل زشت و گناه بزرگی را انجام داده ام ، آیا راهی برای بازگشت و توبه برای من وجود دارد؟ حضرت فرمودند: آیا یکی والدین تو زنده هستند؟ گفت : بله ، پدر. فرمودند: برو و به او نیکی کن[15].
6- ثواب حج پذیرفته شده : پیامبر اکرم می فرمایند: هیچ فرزند نیکوکاری نیست که از روی محبت به والدینش نگاه کند مگر اینکه برای هر نگاهی ثواب حج مبرور و پذیرفته شده نوشته می شود، اگرچه در طول روز صد بار اینگونه نگاه کند[16].

آثار ستم کردن به والدین
ظلم و ستم کردن یعنی زیر پا گذاشتن و محترم نشمردن حقوق.حال آن شخصی که مورد ستم واقع می شود ممکن است خود آن شخص ظالم یا افراد دیگر جامعه و یا خداوند متعال باشد .از آن جا که حقوق افراد مختلف است نحوه روا داشتن ستم به هر فرد با دیگران تفاوت دارد. مثلا ظلم کردن انسان بر نفس خودش به معنای بهره نبردن صحیح از نعمت های الهی می تواند باشد و یا ظلم نسبت به خدا ، بندگی نکردن و استفاده از نعمات الهی در راه غیر عبودیت است.اما از آنجا که حق والدین بر فرزندان بسیار والا می باشد با کوچکترین امر ممکن است حقوقشان ادا نشود و مورد ستم واقع شوند.
برخی از آثار ستم کردن عبارت اند از:
1- نگونبختی در دنیا: یکی از مواردی که موجب نگونبختی هر شخص در زندگی اش می تواند باشد،عاق کردن والدین به واسطه ستمی است که به آنها روا شده. امام صادق علیه السلام پایین ترین مرتبه عاق والدین را "اف" گفتن به ایشان می دانند و می فرمایند: اگر خداوند چیزی کمتر از اف گفتن می دانست همانا از آن نهی می کرد[17] .
2- پذیرفته نشدن نماز : امام صادق علیه السلام می فرمایند: هرکس به والدین خود در حالی که به او ستم کرده‌اند خشمگینانه بنگرد خدا نمازش را نمی‌پذیرد[18].
3- پیامبر عظیم الشأن اسلام می فرمایند: از ستم بر والدین بپرهیزید، زیرا بوی بهشت از راهی هزار ساله به مشام می‌رسد؛ ولی عاق والدین... آن[بهشت] را نمی‌یابد[19].
4- نقل شده است که جوانی در حال مرگ بود و رسول الله به دیدن او آمدند. به آن جوان فرمودند: بگو «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» اما جوان نگفت و زبانش قفل شد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به خانمی كه در آن جا نشسته بود فرمودند: شما مادرش هستی گفت؟ گفت: بله . فرمودند: از او راضی هستی؟ گفت: نه.سپس ایشان فرمودند: چون تو راضی نیستی زبانش گرفته است، از او راضی شو .گفت: این جوان خیلی مرا سوزانده و اذیتم كرده است. فرمودند:لحظات آخر عمر این جوان است و من هم پیغمبرم و آمدم خانه‌ی شما برای عیادت او ، به خاطر من او را ببخش. مادر گفت: خیلی ناراحت بودم اما به خاطر قدم شما او را بخشیدم . تا مادر او را بخشید پیامبر اکرم(صلی الله و علیه و آله) به آن جوان فرمودند: بگو «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» و او شهادتین را گفت و از دنیا رفت.
موسسه جهانی سبطین علیهماالسلام
سیدرضا موسوی

منابع :
[1]- بحارالانوار ،ج71،ص80
[2]-مستدرک الوسایل ،طبرسی،ج15،ص203
[3]-همان ،ص180
[4]- بقره 83
[5]- مستدرک الوسائل ،ج 15 ،ص 176
[6]- اسرا 23
[7]- همان
[8]- ر.ک، وسائل الشيعه ج21، ص 505 . کافی ، ج2،ص 159
[9]- کافی ، ج2،ص 159
[10]- لقمان 14
[11]- بقره 83،نساء 36،انعام 151،اسراء23
[12]- مستدرک الوسائل ،ج 15 ،ص174
[13]-مستدرک الوسائل ،ج 15 ،ص174
[14]- همان ،ص 175
[15]- همان، ص 180
[16]- بحارالانوار، ج71،ص80
[17]- کافی ،ج2،ص348
[18]- همان،ص 348
[19]- همان

نوشتن دیدگاه