در منابع تشيّع و تسنّن، از امام جواد عليه‏ السلام حدود 250 گوهر ماندگار در زمينه‏هاى مختلف فقهى، اخلاقى و اجتماعى به ما رسيده است. شايسته است كه به ذكر چند نمونه كه بيشتر در منابع اهل سنّت است، اشاره كنيم؛ اميد است كه اين جملات نورانى مشعل هاى فروزانى باشند در دهكده ظلمانى جهان امروز و چراغ‏هايى در كوره راه‏هاى دشوار زندگى.
1. مَنِ اسْتَغْنى بِاللّهِ افْتَقَرَ النّاسُ اِلَيْهِ، وَ مَنِ اتَّقىَ اللّهَ اَحَبَّهُ النّاسُ؛ كسى كه با اتكاء به خدا، روى نياز از مردم بگرداند، مردم به او نيازمند مى‏شوند. و كسى كه پرهيزكارى پيشه سازد، محبوب مردمان مى‏گردد.21
2. حَسْبُ الْمَرْءِ مِنْ كَمالِ الْمُرُوَّةِ اَنْ لا يَلْقى اَحَداً بِما يَكْرَهُ؛ كمال مروّت آن است كه انسان با هيچ كس چنان رفتار نكند كه برخودش نمى ‏پسندد.22
3. مَنِ اسْتَحْسَنَ قَبيحاً كانَ شَريكاً فيهِ؛ آنكه كار زشتى را نيكو شمارد، در آن كار شريك است.23
4. مَنْ وَعَظَ اَخاهُ سِرّاً فَقَدْ زانَهُ وَ مَنْ وَعَظَهُ عَلانِيَةً فَقَدْ شانَهُ؛ كسى كه برادر مؤمن خود را پنهانى پند دهد، او را آراسته، و كسى كه آشكارا و در حضور ديگران نصيحت كند، چهره اجتماعى او را زشت ساخته است.24
5. عُنوانُ صَحيفَةِ الْمُسْلِمِ حُسْنُ خُلْقِهِ؛ سرآغاز نامه عمل مسلمان در قيامت، نيك خُلقى اوست.25
6. مَنْ وَثِقَ بِاللّهِ وَ تَوَكَّلَ عَلَى اللّهِ نَجاهُ اللّهُ مِنْ كُلِّ سُوءٍ وَ حَرَزَ مِنْ كُلِّ عَدُوٍّ؛ هركس به خدا اعتماد داشته باشد و بر او توكلّ كند، خدا او را از هر بدى نجات مى‏بخشد و از هر دشمنى حفظ مى‏كند.26
7. اَلْكَمالُ فِى الْعَقْلِ؛ كمال آدمى در خردمندى است.27
8. اَلْعامِلُ بِالظُّلْمِ وَالْمُعينُ عَلَيْهِ وَالرّاضى شُرَكاء؛ ستمكار و يارى كننده ستمكار و كسى كه به ستم او راضى است، همه در گناه آن شريكند.28
9. يَوْمُ الْعَدْلِ عَلَى الظّالِمِ اَشَدُّ مِنْ يَوْمِ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُومِ؛ روز دادخواهى و عدالت بر ستمگر سخت‏تر از روز ستم بر ستمديده است.29
10. ثَلاثٌ يُبَلِّغْنَ بِالْعَبْدِ رِضْوانَ اللّهِ تعالى: كَثْرَةُ اْلاِسْتِغْفارِ وَ لينُ الْجانِبِ وَ كَثْرَةُ الصَّدَقَةِ وَ ثَلاثٌ مَنْ كُنَّ فيهِ لَمْ يَنْدَمْ: تَرْكُ الْعَجَلَةِ وَالْمَشْوَرَةُ وَالتَّوَكُّلُ عَلَى اللّهِ عِنْدَ الْعَزْمِ؛ سه چيز انسان را به خشنودى خدا مى‏رساند: بسيار آمرزش خواستن از خدا؛ نرم خويى با مردم؛ و بسيار صدقه دادن.
و سه خصلت است كه در هر كس باشد، پشيمان نمى‏ شود: شتاب نكردن در كارها؛ مشورت در كارها؛ توكّل بر خدا هنگامى كه بر انجام كارى تصميم مى‏گيرد.30
11. اَلْعِفافُ زينَةُ الْفَقْرِ، وَالشُّكْرُ زينَةُ الْغِنى، وَالصَّبْرُ زينَةُ الْبَلاءِ، وَالتَّواضُعُ زينَةُ الْحَسَبِ، وَالفَصاحَةُ زينَةُ الْكَلامِ، وَالْحِفْظُ زينَةُ الرِّوايَةِ، وَخَفْضُ الْجَناحِ زينَةُ الْعِلْمِ، وَحُسْنُ الاَدَبِ زينَةُ الْعَقْلِ، وَبَسْطُ الْوَجْهِ زينَةُ الْكَرَمِ، وَ تَرْكُ المَنِّ زينَةُ الْمَعْرُوفِ، وَالْخُشُوعُ زينَةُ‏الصَّلوةِ، وَ تَرْكُ مالا يَعْنى زينَةُ الْوَرَعِ؛ پارسايى زينت فقر، شكر زينت توانگرى، شكيبايى زينت بلا، فروتنى زينت شأن و بزرگى، گويايى زينت سخن، نگهدارى و ضبط دقيق زينت روايت، تواضع زينت دانش، ادب زينت خرد، گشاده‏رويى زينت كرم و بخشندگى، منّت ننهادن زينت احسان و نيكى، توجّه و حضور قلب زينت نماز، ترك كارهاى بيهوده زينت تقوا و پرهيزكارى است.31
12. كَيْفَ يَضيعُ مَنِ اللّهُ كافِلُهُ، وَ كَيْفَ يَنْجُو مَنِ اللّهُ طالِبُهُ؛ چگونه ممكن است كسى كه خدا سرپرست اوست، تباه شود؛ و چگونه ممكن است كسى كه خدا در تعقيب اوست، رهايى يابد؟32
13. عِزُّالْمُؤْمِنُ غِناهُ عَنِ النّاسِ؛33 عزّت مؤمن در بى‏نيازى از مردم است.
14. اَلْعُلَماءُ غُرَباءٌ لِكِثْرَةِ الْجُهّالِ بَيْنَهُمْ؛34 علما با زياد بودن جاهلان، غريبند.

- پاورقی -

21 ـ 26. نورالابصار، شبلنجى، ص 180 و 181.
27 ـ 32. الفصول المهمّه، ص 289 ـ 291.
33. اعلام الهدايه، ج 11، ص 240، به نقل از بحارالانوار، ج 75، ص 109
34. همان، ص 243.