دانشجو: جناب آقای دكتر سلام عرض می كنم. در بحث گذشته فرمودید كه یكی ازمحورهایی كه می تواند باعث وحدت شیعیان و اهل تسنن شود غدیر است زیرا مورد قبول همه مسلمین است. لطفاً در ابتدا بحث قرآنی آن را مشخص فرمایید و سپس روایات مربوطه شرح نمایید.
دكتر: با عرض سلام خدمت برادر عزیزم. غدیر چشمه زلالی است كه هر كس از‌آن بنوشد، جان و روحش صفامی یابد و صیقل می گیرد.
خداوند كریم در‌آیه 67 سوره مائده می فرماید :"یاایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك وان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمك من الناس ان الله لایهدی القوم الكافرین"
یعنی «ای پیامبر، آنچه را كه از پروردگارت بر تو نازل شده به مردم ابلاغ نما كه اگر آن را انجام ندهی رسالت الهی را) هیچ( انجام نداده ای و خداوند ترا از شر توطئه مردم حفظ می نماید» در واقع خداوند متعال یك وظیفه ای بدوش پیامبر اكرم صلی الله علیه و‌اله گذاشته كه در بیان اهمیت آن می فرماید: اگر این وظیفه را انجام ندهی اصلاً هیچ رسالت الهی را انجام نداده ای و اگر چه ممكن است انجام این مسئولیت همراه با خطراتی باشد ولی نگران مباش كه خداوند تو و دینت را ازتوطئه های دشمنان، حفظ می فرماید. این چه حكمی است كه ابلاغش اینقدر اهمیت دارد كه مساوی با تمام زحمات پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در 23 سال رسالتشان می باشد، بیان چه دستوری از جانب خداوند، مخالفت، معاندین را بر می انگیزاند، بطوری كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله از آن نگران بودند، كه خداوند به ایشان دلداری می دهند كه نگران نباشند؟
دانشجو: جناب دكتر شما می خواهید بفرمایید كه تنها حكمی كه مشمول این شرایط می شود، خلافت بعد از پیامبر اكرم است، در حالی كه سیاق آیات قبل و بعد از آیه 67 مائده درباره یهود است، لذا خداوند به پیامبر اكرم دستور تبلیغ دین اسلام را در مقابل اهل كتاب داده و تضمین كرده كه حضرت را از توطئه های یهود حفظ می فرماید.
دكتر: سوره مائده، سوره مدنی است و درسالهای آخرحکومت زمانی كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در مدینه حكومت مقتدری داشتند،نازل شده ولذا یهود برای اسلام خطری نبود كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله از آن نگران باشند.
دانشجو: بعضی از علما و اهل تسنن معتقدند كه این آیه برخلاف كل سوره مائده ، مكی بوده و مربوط به اوائل بعثت است.
دكتر: پس بنابراین شما می پذیرید كه آیه مربوط به یهود نبوده و سیاق آن با سیاق بقیه‌آیات تطبیق ندارد. بعلاوه اگر منظور از «بلغ ما انزل الیك» یعنی رساندن آنچه كه بتو نازل شده، رساندن كل احكام الهی باشد، در این صورت باصطلاح اتحاد شرط و جزا پیش می آید كه معنی آن ، اینگونه می شود كه" اگر رسالتت را انجام ندهی، رسالتت را انجام نداده ای"! قطعاً بیان این جمله بی فایده و عبث ،از ساحت مقدس خداوند بدور است.
دانشجو: اگر پیامبر هر حكمی را تبلیغ نكنند در واقع كل رسالت را انجام نداده اند زیرا ، اگر یك جزء را كه با بقیه اجزاء یك كل ارتباط سیستماتیك داشته باشد ، حذف كنیم در واقع كل را از بین برده ایم.
دكتر: شرایطی كه در آیه ذكرشده ، شامل هر حكمی نمی شود. یعنی این حكم آنقدر در جامعه مهم است ،كه ممكن است بر علیه ایشان شورش كنند،به طوری كه خداوند متعال به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله دلداری می دهد كه خداوند ترا و دینت را از شر مردم و توطئه های آنها حفظ می كند.واصولا از نظر آموزه های دینی، احكام ارزش های متفاوتی دارند. اینطور نیست كه اگر كسی مثلاً به نامحرمی نگاه كرد، ولو‌آنكه تمام واجباتش را انجام دهد، از دین خارج شده باشد و اگر پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله حكم تحریم نگاه به نامحرم را نفرمایند گویی كل دین را ابلاغ نكرده اند 1.
بدین وسیله با برهان خلف و پس از رد همه احكامی كه این شرایط بر آنها صدق نمی كند (یعنی تبلیغش آنقدر در جامعه ایجاد حساسیت كند كه بسیاری آن را نپذیرند وشورش كنند و لذا پیامبر اكرم از ابلاغ آن بیم داشته باشند ویا عدم ابلاغش به كل د ین لطمه بزند) تنها مسئله ای كه مشمول این شرایط می شود بحث رهبری جامعه بعد از پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله می باشد.
دانشجو: اینكه در انتهای آیه می فرماید «ان الله لا یهدی القوم الكافرین» آیا دلیلی بر این نیست كه آیه در ابتدای بعثت نازل شده و خداوند به پیامبراكرم امید می دهد كه تلاش های كافرین را بی فایده كرده و مبارزات آنها بر علیه پیامبر اكرم بجایی نخواهد رسید؟
دكتر: در ابتدای بعثت كه هنوز دینی تبلیغ نشده بود كه خداوند بفرماید اگر این حكم را نرسانی گویا تمام دین را نرسانده ای و اگر بخواهد بفرماید كل دین را تبلیغ كن كه اگر‌آن را تبلیغ نكنی، آن را تبلیغ نكرده ای، دوری بی حاصل ایجاد شده، كه ساحت مقدس ربوبی از این كلام های عبث، منزه است. پس معنای آیه این می شود: ای پیامبر، آن حكمی كه بر تو نازل شده را برای مردم مشخص فرما كه اگر آن را تبلیغ نكنی، گویی تمام دین را تبلیغ نكرده ای2. و كسانی كه با آن مخالفت نمایند، كافر تلقی شده از دین بهره ای ندارند و خداوند تلاش های آنها را برای عقیم گذاشتن این تبلیغ بی ثمر خواهد گذاشت.
در واقع پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله از مخالفت كفار نگرانی ندارند، بلكه از به ظاهر مسلمانانی نگران هستند كه بخاطر منافع شخصی این حكم را نمی پذیرند. ولی خداوند متعال به رسول گرامیش اطمینان می دهد كه تلاش های این كافران مسلمان نما بجایی نخواهد رسید و در تبلیغ آنچه بر تو نازل شده موفق خواهی شد.
دانشجو: آقای دكتر بنده بسیار مایل هستم نظر احادیث را درباره اینكه این آیه چه زمانی در چه موردی نازل شده بدانم.
دكتر: آنچه در كتب برادران اهل تسنن و در مورد شان نزول صحیح این آیه، آمده بسیار زیادست و بنده فقط چند مورد را از باب نمونه عرض می نمایم:
1-در تفسیر الدرّ المنثور جلال الدین سیوطی اینگونه آمده است:
ابن ابی حاتم و ابن مردویه و ابن عساكر از ابی سعید خدری نقل كرده اند كه گفته است این آیه "یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیك من ربك" برپیامبر اكرم ،روز عیدغدیرخم ،درمورد علی بن ابیطالب نازل شده است4.
و نیز ابن مردویه از ابن مسعود نقل می كند كه گفته است: ما در زمان رسول الله(صلی الله علیه و آله) آیه را اینگونه می خواندیم: «یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیك من ربك ان علیا مولی المومنین و ان لم تفعل فما بلغت رسالته» یعنی ای پیامبرآنچه از جانب پروردگارت نازل شده، كه علی (علیه السلام) سرپرست مومنین است،را به مردم تبلیغ كن ، كه اگر (ولایت علی) را تبلیغ نكنی (هیچ) رسالت الهی را انجام نداده ای5.
2- حاكم حسكانی در شواهد التنزیل از پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله نقل می كند كه حضرت فرمودند: (در شب معراج) كه مرا به آسمان بردند ندایی از تحت عرش شنیدم كه «بدرستیكه علی پرچم هدایت و دوست كسی است كه به من ایمان آورد» ای محمد این را (به مردم) تبلیغ كن پس هنگامی كه حضرت از آسمان ها فرود آمدند آن را مخفی نمودند تا اینكه آیه نازل شد «یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیك من ربك فی علی بن ابیطالب و ان لم تفعل فما بلغت رسالته» یعنی ای پیامبر آنچه كه درباره علی ابن ابیطالب بر تو نازل شده بر مردم تبلیغ نما كه اگر آن را نرسانی رسالت الهی را (هیچ) انجام نداده ای6.
و نیز از ابن عساكر و واحدی نقل می كند كه در كتب خود آورده اند آیه 67 مائده روز عید غدیر درباره علی نازل شد7.
دانشجو: ما نیز قبول داریم كه علی رضی الله عنه، پرچم هدایت است.
دكتر: اولاً شما كهً این را قبول دارید،هدایت را باید فقط از ایشان بگیرید نه از كسانی كه خود محتاج هدایتند .
ثانیاً احادیث مطالب بسیار بیشتری را ذیل این آیه، اعلام می كنند. مثلاً همین حاكم حسكانی از ابن عباس درباره‌آیه «یاایهالرسول بلغ ...» نقل می كند:
آیه درباره علی نازل شده و به رسول الله امر كرده كه علی را تبلیغ كند ،پس رسول خدا دست علی را گرفته و فرمود: هر كس من مولا و سرپرست او هستم، علی مولا و سرپرست اوست. خدایا هر كه او را دوست می دارد، دوست بدار و با آنكه با او دشمنی می كند، دشمن باش8.
و نیز در حدیث مفصلی از امام باقر نقل می كند كه خداوند، همانطور كه نماز و روزه و زكات و حج را در قرآن كریم به مردم دستور داده و به پیامبر فرمود كه كیفیت این اعمال را به مردم‌آموزش بده، وقتی آیه "انما ولیكم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلوه و یوتون الزكوه و هم راكعون "9 نازل شد خداوند به پیامبر فرمود كه همانطور كه نماز و زكات و روزه و حج را به مردم یاددادی ، در مورد اینكه ولی آنها كیست، بایشان آگاهی بده. پس پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله دست علی را گرفته و او را بلند نمود تا سپیدی زیربغلش معلوم شد. سپس فرمود ای مردم، آیا من از شما بخودتان سزاوارتر نیستم؟ عرض كردند بلی یا رسول الله، فرمود پس هر كسی كه من مولا و سرپرست او هستم علی مولا و سرپرست اوست. خدایا دوست بدار هر كه او را دوست می دارد و دشمن بدار كه هر كه با او دشمنی می كند و آنكه او را یاری می كند، یاری فرما و‌آنكه او را رها می كند، رهایش فرما10.
دانشجو: با این احادیثی كه شما فرمودید جای تردیدی باقی نمی ماند كه آیه 67 سوره مائده در اعلان ولایت علی بن ابیطالب آمده است. آقای دكتر برخورد مردم در روز غدیر چگونه بود؟
دكتر: همانطور كه خداوند وعده فرموده بود ،همه مردم بخدمت امیرالمومنین علیه السلام رسیده به ایشان تبریك گفته و بیعت كردند. فقط یك نفر ابراز مخالفت رسمی كرد و او حارث بن نعمان فهری بود كه در مدینه خدمت پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله رسیده عرض كرد: ای محمد تو ما را به كلمه شهادت دلالت نمودی، از تو قبول كردیم، به نماز و خمس و زكات وروزه و حج و جهاد ترغیب نمودی ،فرمان تو بردیم. با این همه راضی نشدی و دست پسر عم خود را گرفتی و می گویی بعد از من امیر شماست باو اقتدا كنید وتابع او شوید؟آیا این كار به مجرد رای تو بود،یا به امر خدا كرده ای؟حضرت فرمود: بخدایی كه جز او معبودی نیست قسم، این كار از جانب خدا بوده است. پس او برخواست و در حالی كه می رفت گفت: «خدایا اگر آنچه محمد می گوید حق است سنگی از آسمان بر ما بباران یا عذابی دردناك بر ما فرو فرست» پس خداوند سنگی برسراو نازل كرد كه او را در جا كشت11.
دانشجو: وبدین ترتیب خداوند ثابت فرمود كه خود دستوردهنده این جریان بوده است .ماجرای بسیار جالبی بود .نظر سایر كتب اهل تسنن در باره غدیر چیست؟
دكتر: بررسی سایر كتب،مجال بیشتری می طلبد كه در گفتگوی آینده ،انشاالله به آن خواهیم پرداخت.
دانشجو: اتفاقا یكی از دوستان بنده در این رابطه مطالعاتی انجام داده كه اگر اجازه دهید در بحث بعدی شركت كند
دكتر: مانعی ندارد. در خدمتتان هستم .
دانشجو : از این كه وقت شریفتان را به بنده دادید ،متشكرم .تا گفتگوی بعدی خدا نگهدار .
دكتر: در پناه خداوند متعال باشید.
فرستنده : رضا.ارتش افغان
