441
  وَ قَالَ ع :
مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ، هَانَتْ عَلَيْهِ شَهَوَاتُهُ.
  و فرمود (ع ):
هر كه به كرامت نفس خود آگاه شود، شهوات در ديده اش حقير آيند.
 442
  وَ قَالَ ع :
مَا مَزَحَ رَجُلُ مَزْحَةً، إِلا مَجَّ مِنْ عَقْلِهِمَجَّةً.
  و فرمود (ع ):
هيچكس مزاح ننمود، مگر آنكه ، اندكى از عقل خود را از دست داد.
443
  وَ قَالَ ع :
زُهْدُكَ فِي رَاغِبٍ فِيكَ نُقْصَانُ حَظِّ، وَ رَغْبَتُكَ فِي زَاهِدٍ فِيكَ ذُلُّ نَفْسٍ.
  و فرمود (ع ):
دورى گزيدن تو از كسى كه خواستار توست نقصان بهره توست از او و گرايش تو به كسى كه از تو دورى مى گزيند، سبب خوارى و ذلت توست .
 444
  وَ قَالَ ع :
مَا زَالَ الزُّبَيْرُ رَجُلاً مِنَّا اءَهْلَ الْبَيْتِ حَتَّى نَشَاءَ ابْنُهُ الْمَشْئُومُ عَبْدُ اللَّهِ.
  و فرمود (ع ):
زبير همواره يكى از ما اهل بيت بود تا پسر ناميمون او عبد الله به جوانى رسيد.
 445
  وَ قَالَ ع :
مَا لاِبْنِ آدَمَ وَ الْفَخْرِ؛ اءَوَّلُهُ نُطْفَةٌ وَ آخِرُهُ جِيفَةٌ، لاَ يَرْزُقُ نَفْسَهُ، وَ لاَ يَدْفَعُ حَتْفَهُ.
  و فرمود (ع ):
فرزند آدم به چه چيز خود مى نازد آغازش نطفه بود و پايانش مردار شود. توان آن ندارد كه خود را روزى دهد و نتواند كه مرگش را از خود دفع كند.
 446
  و قال ع :
الْغِنَى وَ الْفَقْرُ بَعْدَ الْعَرْضِ عَلَى اللَّهِ.
  و فرمود (ع ):
توانگرى و تهى دستى پس از عرضه داشتن كردار است به خداى تعالى .
 447
  وَ سُئِلَ مَنْ اءَشْعَرُ الشُّعَرَاءِ، فَقَالَ ع :
إِنَّ الْقَوْمَ لَمْ يَجْرُوا فِي حَلْبَةٍ تُعْرَفُ الْغَايَةُ عِنْدَ قَصَبَتِهَا، فَإِنْ كَانَ وَ لاَ بُدَّ فَالْمَلِكُ الضِّلِّيلُ.
يُرِيدُ اءمْرَاء الْقَيْس .
  از او پرسيدند كه بزرگترين شاعر عرب كيست ، فرمود:
شاعران در يك مسابقه اسب دوانى ، اسب نتاخته اند تا معلوم شود كه چه كسى نى پايان را مى ربايد. و اگر بناچار بايد كسى را نام برد، ملك الضلّيل . (پادشاه گمراه و مراد او امرؤ القيس است .(27))
 448
  وَ قَالَ ع :
اءَلاَ حُرُّ يَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَةَ لِاءَهْلِهَا؟ إِنَّهُ لَيْسَ لِاءَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلا الْجَنَّةَ، فَلاَ تَبِيعُوهَا إِلا بِهَا.
  و فرمود (ع ):
آيا آزاده اى نيست كه اين ته مانده غذاى در دهن مانده را براى آنان ، كه در خور آن هستند، بيفكند. هر آينه نفسهاى شما را بهايى جز بهشت نيست ، پس خود را جز به آن بها مفروشيد.
 449
  وَ قَالَ ع :
مَنْهُومَانِ لاَ يَشْبَعَانِ؛ طَالِبُ عِلْمٍ وَ طَالِبُ دُنْيَا.
  و فرمود (ع ):
دو گرسنه اند كه هيچگاه سير نشوند طالب علم و طالب دنيا.
 450
  وَ قَالَ ع :
علامَةُ الْإِيمَانِ اءَنْ تُؤْثِرَ الصِّدْقَ حَيْثُ يَضُرُّكَ، عَلَى الْكَذِبِ حَيْثُ يَنْفَعُكَ، وَ اءَلا يَكُونَ فِي حَدِيثِكَ فَضْلٌ عَنْ عَمَلِكَ وَ اءَنْ تَتَّقِيَ اللَّهَ فِي حَدِيثِ غَيْرِكَ.
  و فرمود (ع ):
نشان ايمان اين است كه راست را برگزينى ، هر چند به زيان تو بود، بر دروغى كه سود تو در آن است . و گفتارت از علمت افزون نيايد و از خداى بترس هنگامى كه سخن از ديگرى مى گويى .
 451
  وَ قَالَ ع :
يَغْلِبُ الْمِقْدَارُ عَلَى التَّقْدِيرِ، حَتَّى تَكُونَ الْآفَةُ فِي التَّدْبِيرِ.
قال الرضى :
وَ قدْ مَضى هذَا المَعْنَى فِيما تَقَدَّمِ بِروَايةٍ تُخالِفُ هذه الا لفاظَ.
  و فرمود (ع ):
تقدير بر تدبير چيره مى شود، به گونه اى كه گاهى آفت و تباهى در تدبير است .
سيد رضى گويد :
اين معنى پيش از اين در روايتى ديگر با الفاظى ديگر آمده است .
452
  وَ قَالَ ع :
الْحِلْمُ وَ الْاءَنَاةُ تَوْاءَمَانِ، يُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّةِ.
  و فرمود (ع ):
بردبارى و تاءمل تواءمان هستند كه هر دو از همت بلند مى زايند.
 453
  وَ قَالَ ع :
الْغِيبَةُ جُهْدُ الْعَاجِزِ.
  و فرمود (ع ):
غيبت كردن تنها سلاح ناتوان است .
454
  وَ قَالَ ع :
رُبَّ مَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِيهِ.
  و فرمود (ع ):
چه بسيار كسان كه از ستودن ديگران فريفته و گمراه شده اند.
 455
  وَ قَالَ ع :
الدُّنْيَا خُلِقَتْ لِغَيْرِهَا، وَ لَمْ تُخْلَقْ لِنَفْسِهَا.
  و فرمود (ع ):
دنيا براى ديگرى آفريده شده ، براى خود آفريده نشده .
 456
  وَ قَالَ ع :
إِنَّ لِبَنِي اءُمَيَّةَ مِرْوَدا يَجْرُونَ فِيهِ وَ لَوْ قَدِ اخْتَلَفُوا فِيمَا بَيْنَهُمْ ثُمَّ كَادَتْهُمُ الضِّبَاعُ لَغَلَبَتْهُمْ.
قال الرضى :
وَ المِرْوَدُ هاهنا مِفْعَلٌ مِنَ الا رْوَادِ وَ هُوَ الا مهالُ وَ الا نْظَهارُ وَ هذا مِن اءَفْصَحِ الْكَلام وَ اءَغْرَبِهِ، فَكَاءَنَّهُ ع شَبَهَ الْمُهْلَةَ الَّتي هُمْ فِيها بِالْمِضْمارِ الّذِي يجْرُون فيه إ لى الغاية ، فإ ذا بَلَغُوا مُنْقَطعَها انْتَقَض نِظامُهُمْ بَعدَها.
  و فرمود (ع ):
بنى اميه را مهلتى است كه در آن اسب قدرت مى تازند، هر چند، ميانشان اختلاف افتد. سپس ، كفتاران به جنگشان برخيزند و مغلوبشان سازند.
سيد رضى گويد :
(مرود) بر وزن (مفعل ) از مصدر (ارواد) است و آن به معنى مهلت دادن است و اين از فصيحترين و غريبترين سخنان اوست . گويى ، مهلتى را كه در آن هستند به ميدان مسابقه تشبيه كرده است كه در آن براى رسيدن به هدف ، اسب مى تازند كه چون به پايان رسند رشته انتظامشان گسسته شود.
 457
  وَ قَالَ ع فِي مَدْحِ الْاءَنْصَارِ:
هُمْ وَ اللَّهِ رَبَّوُا الْإِسْلاَمَ كَمَا يُرَبَّى الْفِلْوُ مَعَ غَنَائِهِمْ بِاءَيْدِيهِمُ السِّبَاطِ، وَ اءَلْسِنَتِهِمُ السِّلاَطِ.
  در ستايش انصار فرمايد:
به خدا سوگند، اينان اسلام را پرورش دادند، آنسان ، كه كره اسب از شير باز گرفته را پرورش دهند. به نيروى دارايى خود و كفهاى بخشنده خود و زبانهاى تيز و برنده خود.
458
  وَ قَالَ ع :
الْعَيْنُ وِكَاءُ السَّهِ.
قال الرضى :
وَ هذِهِِمنَ الاسْتِعارِاتِ الْعَجيبَةِ، كاءنه شَبَّهَ السَّهَ بالْوِعاءِ، وَالْعَيْنَ بالوِكاء، فإ ذَا اءُطْلِقَ الْوِكَاءُ يَنْضَبِطْ الْوِعاءُ وَ هَذَا الْقَوْلُ فِي الا شْهَرِ الا ظهَرِ مِنْ كَلامِ النَّبىٍِّّ ص .
وَ قَدْ رَوَاهُ قَوْمٌ لا مِيرِ المُؤ مِنِين ع ؛ و ذَكَرَ ذَلِكَ الْمبرِّدُ في كتابِ (المُقْتَضَبِ) في باب اللَّفظِ بِالْحُروفِ و قَدْ تَكَلَّمْنا على هَذِهِ الاسْتعارَةِ في كِتابِنا المَوْسُومِ (بِمُجازات الا ثارِ النبوِيَّةِ).
  و فرمود (ع ):
چشم به مثابه بند نشيمنگاه است .
رضى گويد :
اين از استعاره هاى عجيب است . گويى نشيمنگاه را به ظرفى تشبيه كرده كه چشم ، بند آن ظرف است . چون بند باز شود، هر چه در ظرف است ، بريزد. بنابر قول اشهر اين سخن از رسول خدا (ص ) است و بعضى آن را از امير مؤ منان نقل كرده اند. مبرد در كتاب المقتضب در باب (اللفظ بالحروف ) ذكر كرده . ما نيز در كتاب خود موسوم به مجازات الا ثار النبويّة اين استعاره را آورده ايم .
 459
  وَ قَالَ ع فِي كَلاَمٍ لَهُ:
وَ وَلِيَهُمْ وَالٍ فَاءَقَامَ وَ اسْتَقَامَ، حَتَّى ضَرَبَ الدِّينُ بِجِرَانِهِ.
  در ضمن سخن فرموده است :
واليى بر آنان فرماندهى يافت . كار را بر پاى داشت و خود استقامت ورزيد تا دين قرار گرفت .
460
  وَ قَالَ ع :
يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ، يَعَضُّ الْمُوسِرُ فِيهِ عَلَى مَا فِي يَدَيْهِ، وَ لَمْ يُؤْمَرْ بِذَلِكَ؛ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: (وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ)؛ يَنْهَدُ فِيهِ الْاءَشْرَارُ، وَ يُسْتَذَلُّ الْاءَخْيَارُ، وَ يُبَايِعُ الْمُضْطَرُّونَ، وَ قَدْ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص ‍ عَنْ بَيْعِ الْمُضْطَرِّينَ.
  و فرمود (ع ):
بر مردم روزگارى مى آيد، سخت گزنده كه توانگر از شدت بخل ، مال خود را به دندان نگه مى دارد، و حال آنكه او را چنين نفرموده اند. خداى سبحان ، مى فرمايد (بخشندگى را ميان خود فراموش مكنيد.)(28) در آن روزگاران ، بدان بلند پايه شوند و نيكان خوار گردند و با درماندگانى كه از خريدن يا فروختن چيزى ناچارند، معامله كنند. و حال آنكه رسول الله (صلى الله عليه و آله ) معاملت با چنين كسان را در حالت اضطرار منع فرموده است .