241
  وَ قَالَ ع :
اءَفْضَلُ الْاءَعْمَالِ مَا اءَكْرَهْتَ نَفْسَكَ عَلَيْهِ.
  و فرمود (ع ):
بهترين كارها، كارى است كه خود را به انجام دادن آن ، به اجبار، وادار سازى .
242
  وَ قَالَ ع :
عَرَفْتُ اللَّهَ بِفَسْخِ الْعَزَائِمِ، وَ حَلِّ الْعُقُودِ، وَ نَقْضِ الْهِمَمِ.
  و فرمود (ع ):
خداى سبحان را به گسيختن عزيمتها و باز شدن گره اراده ها شناختم .
 243
  وَ قَالَ ع :
مَرَارَةُ الدُّنْيَا حَلاَوَةُ الْآخِرَةِ، وَ حَلاَوَةُ الدُّنْيَا مَرَارَةُ الْآخِرَةِ.
  و فرمود (ع ):
تلخكامى دنيا، شيرين كامى آخرت است و شيرين كامى دنيا، تلخكامى آخرت .
 244
  وَ قَالَ ع :
فَرَضَ اللَّهُ الْإِيمَانَ تَطْهِيرا مِنَ الشِّرْكِ، وَ الصَّلاَةَ تَنْزِيها عَنِ الْكِبْرِ، وَ الزَّكَاةَ تَسْبِيبا لِلرِّزْقِ، وَ الصِّيَامَ ابْتِلاَءً لِإِخْلاَصِ الْخَلْقِ، وَ الْحَجَّ تَقْوِيَةً لِلدِّينِ، وَ الْجِهَادَ عِزّا لِلْإِسْلاَمِ، وَ الْاءَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَوَامِّ، وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ رَدْعا لِلسُّفَهَاءِ، وَ صِلَةَ الرَّحِمِ مَنْمَاةً لِلْعَدَدِ، وَ الْقِصَاصَ حَقْنا لِلدِّمَاءِ، وَ إِقَامَةَ الْحُدُودِ إِعْظَاما لِلْمَحَارِمِ، وَ تَرْكَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصِينا لِلْعَقْلِ، وَ مُجَانَبَةَ السَّرِقَةِ إِيجَابا لِلْعِفَّةِ، وَ تَرْكَ الزِّنَا تَحْصِينا لِلنَّسَبِ، وَ تَرْكَ اللِّوَاطِ تَكْثِيرا لِلنَّسْلِ، وَ الشَّهَادَاتِ اسْتِظْهَارا عَلَى الْمُجَاحَدَاتِ، وَ تَرْكَ الْكَذِبِ تَشْرِيفا لِلصِّدْق ، وَ السَّلاَمَ اءَمَانا مِنَ الْمَخَاوِفِ، وَ الْاءَمَانَةَ نِظَاما لِلْاءُمَّةِ، وَ الطَّاعَةَ تَعْظِيما لِلْإِمَامَةِ.
  و فرمود (ع ):
خداوند ايمان را واجب نمود، براى پاكى دلها از شرك و نماز را براى منزه ساختن مردم از خودخواهى و، زكات را براى رسيدن روزى و روزه را براى آزمودن اخلاص مردم و حج را براى نيرو گرفتن دين و جهاد را براى عزت و ارجمندى اسلام و امر به معروف را براى اصلاح مردمان و نهى از منكر را براى باز داشتن سفيهان از زشتيها و صله رحم را براى افزون شدن شمار خويشاوندان و قصاص را براى ممانعت از خونريزى و اجراى حدود را براى بزرگ نشان دادن زشتى اعمال حرام و منع از شرابخوارى را براى حفاظت از عقلها و اجتناب از دزدى را براى رعايت عفت مردم و ترك زنا را براى سلامت نسبها و ترك لواط را براى افزونى نسل و شهادتها را براى گرفتن حقوق انكار شده و ترك دروغگويى را براى حرمت يافتن راستگويى و سلام كردن را براى ايمنى بخشيدن از هر چه مايه هراس است و امامت را براى نظام امت و اطاعت را براى بزرگداشت امام .
 245
  وَ كَانَ ع يَقُولُ:
اءَحْلِفُوا الظَّالِمَ إِذَا اءَرَدْتُمْ يَمِينَهُ بِاءَنَّهُ بَرِي ءٌ مِنْ حَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ، فَإِنَّهُ إِذَا حَلَفَ بِهَا كَاذِبا عُوجِلَ وَ إِذَا حَلَفَ بِاللَّهِ الَّذِي لاَ إِلَهَ إِلا هُوَ لَمْ يُعَاجَلْ، لِاءَنَّهُ قَدْ وَحَّدَ اللَّهَ سُبْحانَهُ.
  و فرمود (ع ):
اگر مى خواهيد كه ستمكار را سوگند دهيد، از او بخواهيد كه چنين گويد (از حول و قوت خداوند بيزار است ...) زيرا اگر چنين سوگند خورد و دروغ گويد، در عقوبتش شتاب گردد و اگر بگويد (سوگند به خدايى كه جز او خدايى نيست ...) در عقوبتش شتاب نشود، زيرا خدا را به يكتايى قبول كرده است .
246
  وَ قَالَ ع :
يَا ابْنَ آدَمَ، كُنْ وَصِيَّ نَفْسِكَ، وَ اعْمَلْ فِي مَالِكَ مَا تُؤْثِرُ اءَنْ يُعْمَلَ فِيهِ مِنْ بَعْدِكَ.
  و فرمود (ع ):
اى پسر آدم ، تو خود وصىّ خويش باش و از مال خود همان گونه در راه خدا انفاق كن كه خواهى كه پس از تو چنان كنند.
 247
  وَ قَالَ ع :
الْحِدَّةُ ضَرْبٌ مِنَ الْجُنُونِ، لِاءَنَّ صَاحِبَهَا يَنْدَمُ، فَإِنْ لَمْ يَنْدَمْ فَجُنُونُهُ مُسْتَحْكِمٌ.
  و فرمود (ع ):
تندخويى ، گونه اى ديوانگى است ، زيرا تندخو از كرده خود پشيمان است و اگر پشيمان نشود، ديوانگيش حتمى است .
 248
  وَ قَالَ ع :
صِحَّةُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّةِ الْحَسَدِ.
  و فرمود (ع ):
تندرستى از كمى حسد است .
 249
  وَ قَالَ ع لِكُمَيْلِ بْنِ زِيَادٍ النَّخَعِيِّ:
يَا كُمَيْلُ، مُرْ اءَهْلَكَ اءَنْ يَرُوحُوا فِي كَسْبِ الْمَكَارِمِ، وَ يُدْلِجُوا فِي حَاجَةِ مَنْ هُوَ نَائِمٌ، فَوَ الَّذِي وَسِعَ سَمْعُهُ الْاءَصْوَاتَ مَا مِنْ اءَحَدٍ اءَوْدَعَ قَلْبا سُرُورا إِلا وَ خَلَقَ اللَّهُ لَهُ مِنْ ذَلِكَ السُّرُورِ لُطْفا، فَإِذَا نَزَلَتْ بِهِ نَائِبَةٌ جَرَى إِلَيْهَا كَالْمَاءِ فِي انْحِدَارِهِ حَتَّى يَطْرُدَهَا عَنْهُ كَمَا تُطْرَدُ غَرِيبَةُ الْإِبِلِ.
  و فرمود (ع ):
به كميل بن زياد نخعى اى كميل ، كسان خود را بگوى كه هنگام عصر براى كسب صفات نيكو بيرون روند و هر شامگاه در برآوردن نياز كسانى كه به خواب رفته اند، بكوشند. سوگند به كسى كه هر آواز را مى شنود، كه هر كه دلى را شادمان سازد، خداوند براى او لطفى آفريند و چون مصيبتى بدو رسد، آن لطف چون آبى به سوى او سرازير شود تا آن مصيبت را ببرد و دور گرداند، آن سان ، كه اشتر غريب را از چراگاه مى رانند.
250
  وَ قَالَ ع :
إِذَا اءَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا اللَّهَ بِالصَّدَقَةِ.
  و فرمود (ع ):
هر گاه تنگدست شديد با دادن صدقه با خداى تعالى سودا كنيد.
 251
  وَ قَالَ ع :
الْوَفَاءُ لِاءَهْلِ الْغَدْرِ غَدْرٌ عِنْدَ اللَّهِ، وَ الْغَدْرُ بِاءَهْلِ الْغَدْرِ وَفَاءٌ عِنْدَ اللَّهِ.
  و فرمود (ع ):
وفادارى با بى وفايان ، بى وفايى با خداست و بى وفايى با بى وفايان ، وفادارى با خداست .
 252
  وَ قَالَ ع :
كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالْإِحْسَانِ إِلَيْهِ، وَ مَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَلَيْهِ، وَ مَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِيهِ، وَ مَا ابْتَلَى اللَّهُ سُبْحَانَهُ اءَحَدا بِمِثْلِ الْإِمْلاَءِ لَهُ.
قال الرضى :
وَ قَدْ مَضى هذا الْكَلامُ فيما تَقَدِّمَ اِ لا اءَنَّ فِيه هاهُنا زِيادَةً جَيِّدَةً مُفِيدَةً.
  و فرمود (ع ):
چه بسيار كسان كه خداوند در حقشان نيكى كند تا بيازمايدشان و چه بسيار كسان كه چون خداوند گناهانشان پوشيده دارد، مغرور شوند و چه بسيار كسان كه خداوند نام نيكشان را بر زبانها اندازد و فريفته شوند، خداوند كسى را همانند آنكه در نافرمانى مهلتش داد، مورد آزمايش قرار نداده است .
اين سخن پيش از اين گذشت و در اينجا با افزونيهايى نيكو و سودمند مكرر شد.
253
  وَ قَالَ ع : لَمَّا بَلَغَهُ إِغَارَةُ اءَصْحَابِ مُعَاوِيَةَ عَلَى الْاءَنْبَارِ فَخَرَجَ بِنَفْسِهِ مَاشِيا حَتَّى اءَتَىالنُّخَيْلَةَ فَاءَدْرَكَهُ النَّاسُ وَ قَالُوا: يَا اءَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ نَحْنُ نَكْفِيكَهُمْ فَقَالَ: 
وَاللّهِ مَا تَكْفُونَنِي اءَنْفُسَكُمْ فَكَيْفَ تَكْفُونَنِي غَيْرَكُمْ؟ إِنْ كَانَتِ الرَّعَايَا قَبْلِي لَتَشْكُو حَيْفَ رُعَاتِهَا فَإِنِّي الْيَوْمَ لَاءَشْكُو حَيْفَ رَعِيَّتِي ، كَاءَنَّنِي الْمَقُودُ وَ هُمُ الْقَادَةُ، اءَوِ الْمَوْزُوعُ وَ هُمُ الْوَزَعَةُ!
قال الشريف الرضى :
فَلَمَا قالَ ع هَذا الْقَوْلَ فِي كَلامٍ طَوِيلٍ قَدْ ذَكَرْنا مُخْتارَهُ فِي جُمْلَةِ الْخُطَبِ تَقَدَّمَ إِلَيْهِ رَجُلانِ مِنْ اءصْحابِهِ، فَقالَ اءَحَدُهما: إ نّي لا اءَمْلِكُ إ لا نَفْسِي وَ اءَخِي فَمُرْنا بِاءِمْرِكَ يا اءَمير الْمُؤ مِنِينَ نَنْقُذُ لَهُ، فَقالَ ع :
وَ اءَيْنَ تَقَعَانِ مِمَّا اءُرِيدُ؟
  هنگامى كه به او خبر رسيد كه ياران معاويه بر شهر انبار تاخته اند، خود پياده از كوفهبيرون آمد تا به نخيله رسيد. در آنجا مردم بدو پيوستند و گفتند: يا اميرالمؤ منين ، ما تو را درنبرد با آنان كفايت مى كنيم . على (ع ) گفت : 
به خدا سوگند، شما مرا از زيان خود نگاه نداريد. چگونه مى توانيد از آسيب آنها نگه داريد. اگر زين پيش ، رعيت از جور حاكمان مى ناليد، من امروز از جور رعيتم مى نالم . گويى ايشان پيشوا هستند و من پيرو ايشانم يا من فرمانبرم و ايشان فرمانده .
شريف رضى گويد :
على (ع ) اين سخن را در كلامى طولانى بيان فرمود و ما گزيده آن را در ضمن خطبه ها آورده ايم . در اين حال دو مرد از اصحاب پيش آمدند و يكى از آن دو گفت : مرا جز بر خود و اين برادرم تسلطى نيست . اى اميرالمؤ منين ، بفرماى تا به جاى آوريم .
على (ع ) در پاسخ او فرمود:
شما كجاييد و آنچه من مى خواهم كجا.
254
  وَ قِيلَ إِنَّ الْحَارِثَ بْنَ حَوْطٍ اءَتَاهُ ع فَقَالَ:
اءَ تَرَانِي اءَظُنُّ اءَصْحَابَ الْجَمَلِ كَانُوا عَلَى ضَلاَلَةٍ؟
فَقَالَ ع :
يَا حَارِثُ، إِنَّكَ نَظَرْتَ تَحْتَكَ وَ لَمْ تَنْظُرْفَوْقَكَ فَحِرْتَ! إِنَّكَ لَمْ تَعْرِفِ الْحَقَّ فَتَعْرِفَاءهْلَهُ وَ لَمْ تَعْرِفِ الْبَاطِلَ فَتَعْرِفَ مَنْ اءَتَاهُ.
فَقَالَ الْحَارِثُ :
فَإِنِّي اءَعْتَزِلُ مَعَ سَعِيدِ بْنِ مَالِكٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ
فَقَالَ ع :
إِنَّ سَعْدا وَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ لَمْ يَنْصُرَا الْحَقَّ وَ لَمْ يَخْذُلاَ الْبَاطِلَ.
  گويند حارث بن حوط نزد او آمد و گفت :
آيا پندارى كه من اصحاب جمل را گمراه مى پندارم على (ع ) در پاسخ او فرمود:
اى حارث ، تو به پايين نگريسته اى و به بالا ننگريسته اى ، از اين رو حيران و سرگردان مانده اى . تو حق را نشناخته اى كه اهل حق را بشناسى و باطل را ندانسته اى تا بدانى آنها كه راه باطل مى سپرند، كدام اند:
حارث گفت :
من و سعد بن مالك (16) و عبدالله بن عمر كناره گرفتيم .
على (ع ) فرمود:
سعد بن مالك و عبد الله بن عمر حق را يارى نكردند و باطل را فرو نگذاشتند.
255
  وَ قَالَ ع :
صَاحِبُ السُّلْطَانِ كَرَاكِبِ الْاءَسَدِ؛ يُغْبَطُ بِمَوْقِعِهِ، وَ هُوَ اءَعْلَمُ بِمَوْضِعِهِ.
  و فرمود (ع ):
همنشين سلطان چون كسى است كه بر شير سوار شده ، مردم به مقام او غبطه مى خورند و او خود بهتر از هر كس مى داند كه در كجا نشسته است .
 256
  وَ قَالَ ع :
اءَحْسِنُوا فِي عَقِبِ غَيْرِكُمْ تُحْفَظُوا فِي عَقِبِكُمْ.
  و فرمود (ع ):
به بازماندگان ديگران نيكى كنيد تا بازماندگانتان را پاس دارند.
 257
  وَ قَالَ ع :
إِنَّ كَلاَمَ الْحُكَمَاءِ إِذَا كَانَ صَوَابا كَانَ دَوَاءً، وَ إِذَا كَانَ خَطَأً كَانَ دَاءً.
  و فرمود (ع ):
سخن حكيمان اگر درست باشد داروست و اگر نادرست باشد، درد است .
258
  وَ سَاءَلَهُ ع رَجُلٌ اءَنْ يُعَرِّفَهُ الْإِيمَانَ فَقَالَ:
إِذَا كَانَ غَدٌ فَاءْتِنِي حَتَّى اءُخْبِرَكَ عَلَى اءَسْمَاعِ النَّاسِ، فَإِنْ نَسِيتَ مَقَالَتِي حَفِظَهَا عَلَيْكَ غَيْرُكَ، فَإِنَّ الْكَلاَمَ كَالشَّارِدَةِ يَنْقُفُهَا هَذَا وَ يُخْطِئُهَا هَذَا.
اقول :
وَ قَدْ ذَكَرْنا ما اءَجابَهُ بِهِ فِيما تَقَدَّمْ مِنْ هذَا الْبابِ وَ هُوَ قَوْلُه : (الا يمانُ عَلى اءَرْبَعِ شُعَبٍ).
  مردى از او خواست كه ايمان را به او بشناساند، فرمود:
فردا نزد من آى تا با تو بگويم و مردم هم بشنوند، تا اگر تو سخن مرا فراموش كنى ، ديگران به خاطر بسپارند. زيرا سخن چون شكار رمنده است . يكى آن را مى گيرد، ديگرى از دستش مى دهد.
شريف رضى گويد :
و پيش از اين پاسخ آن حضرت را آورده ايم . آنجا كه مى گويد ايمان بر چهار شعبه است .
 259
  وَ قَالَ ع :
يَا ابْنَ آدَمَ لاَ تَحْمِلْ هَمَّ يَوْمِكَ الَّذِي لَمْ يَأْتِكَ عَلَى يَوْمِكَ الَّذِي اءَتَاكَ، فَإِنَّهُ إِنْ يَكُ مِنْ عُمُرِكَ يَأْتِ اللَّهُ فِيهِ بِرِزْقِكَ.
  و فرمود (ع ):
اى فرزند آدم ، اندوه روز نيامده را به روزى كه آمده است مياور. زيرا فردا، اگر از عمر تو باشد، خداوند در آن روز، روزيت را خواهد داد.
 260
  وَ قَالَ ع :
اءَحْبِبْ حَبِيبَكَ هَوْنا مَا، عَسَى اءَنْ يَكُونَ بَغِيضَكَ يَوْما مَا وَ اءَبْغِضْ بَغِيضَكَ هَوْنا مَا، عَسَى اءَنْ يَكُونَ حَبِيبَكَ يَوْما مَا.
  و فرمود (ع ):
دوستت را به اندازه دوست بدار، شايد روزى خصم تو گردد و با دشمنت به اندازه دشمنى كن شايد روزى با تو دوست شود.