پرسش و پاسخ

با سلام و عرض خسته نباشید و همچنین تسلیت به مناسبت فرا رسیدن ایام فاطمیه
1.میخواستم بدانم فضه کیست و قبل از اینکه خادم حضرت زهرا (سلام الله علیها) بشود کجا زندگی میکرده و چه میکرده ؟ و اصالتا اهل کجاست ؟
2.در کدام جنگ و در چه زمانی به بردگی مسلمانان در آمده و چه شد که به بردگی در آمد ؟
3.آیا حضرت زهرا (سلام الله علیها) اقدام به آزادی ایشان کرده اند یا خیر ؟ اگر نه چرا ؟
با تشکر

پاسخ :
پرسشگر گرامی، با سلام و سپاس از ارتباطتان با این مرکز.
فضه نام خادمه حضرت فاطمه زهراء سلام الله علیها، شایسته بانوئى كه سعادت خدمتگزارى و فرمانبردارى مقام عصمت كبرى را داشته و در كانون تربیت این خانواده ملكوتى پخته و ساخته شده، و چنان كه در تفاسیر از جمله مجمع البیان مرحوم طبرسى و برخى روایات آمده وى مشمول آیه مباركه: «و یطعمون الطعام على حبّه مسكینا ویتیما و اسیرا» مى باشد كه به پیروى از سروران خویش سه روز متوالى روزه را جز به آب نگشود و سهم غذاى خود را به مستمندان بخشید.
فضه از جمله اسرائى بوده كه در عهد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در یكى از جنگ ها غنیمت مسلمانان گشته و به حضور پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آوردند و آن حضرت به عنوان سهم رزمنده یا به عقد بیع و یا به رسم هبه (حسب اختیارى كه آن حضرت در غنائم داشته) به على (علیه السلام) منتقل ساخته. (1)
نسبت به این كه او را در چه جنگی اسیر نموده بودند اطلاعی در دست نیست.
البته علامه مجلسی روایتی نقل می كند كه او دختر پادشاه هند بوده كه این حدیث نیاز به بررسی سندی و دلالی دارد. (2)
با توجه به این كه نقل شده پس از شهادن حضرت فاطمه فضه به دستور امیرالمومنین امام علی (علیه السلام) دو شوهر كرد ، وى ابتدا با ابوثعلبه حبشى ازدواج نمود و پس از چندى وى بمرد و با مردى دیگر به نام سلیك غطفان ازدواج نمود، در بعضى روایات آمده كه وى فرزندان عدیده اى داشته. از این بیانات معلوم می شود كه فضه آزاد نگشته بوده.
آورده اند كه وى در منزل آن بانو به خدمت مشغول بود؛ یك روز فضه كارهای منزل را می كرد؛ روز دیگر حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بنا بر این در منزل آن بانو دچار سختی و دشواری نبوده.
نیز آورده اند كه وی بیست سال جز به قرآن سخن نگفت. كه این نشانگر میزان بسیار بالای تربیت پذیری فضه است.(3)
بنا بر این می توان چنین استفاده نمود: جایگاه وی در خانه امام علی (علیه السلام) سخت نبوده و از آزادی برخوردار بوده و از گزارشاتی كه فضه از جریانات خانه حضرت نقل می كند، رضایت و خشنودی و بلكه افتخار این خدمت رسانی از سوی فضه فهمیده می شود.
ضمن آن كه چنین افرادی در مدینه در غربت به سر می بردند و نیاز به یك حمایت كننده داشتند؛ چه كسی بهتر از فاطمه زهرا(سلام الله علیها)؟ اگر آزاد می شد، احتمال بروز مشكلاتی كه در خانه آن حضرت از تمامی آن ها در امان بود، وجود داشت .
البته این امكان وجود دارد كه پیشنهاد آزادی را خود فضه رد كرده باشد.

پی نوشت :
1. معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی ، قم، 1376، ج8، ص 69.
2. بحار الأنوار، علامة المجلسی ، سال چاپ : 1403 - 1983 م ، ناشر : دار إحیاء التراث العربی - بیروت - لبنان، ج9، ص 575 .
3. برای آگاهی بیشتر ، ر.ك: ریاحین الشریعه ، شیخ زبیح الله محلاتی ،دار الكتب الاسلامیه،تهران، ج2، ص 313 تا 326 .

منبع : مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی