كریمه اهل بیت (سلام الله علیها)

(زمان خواندن: 19 - 38 دقیقه)

سید علیرضا سید كباری
وجود پاكیزه حضرت معصومه(سلام الله علیها) تنها هفده روز در قم دوام یافت‏ و پس از این مدت كوتاه به لقاء الله شتافت.
مولف تاریخ قم از وفات و تشییع پیكر نورانی دختر موسی بن جعفر(علیه السلام) چنین ‏یاد كرده است: «... ستی فاطمه ... هفده روز در حیات بود چون او را وفات رسید بعد از تغسیل ‏و تكفین و نماز موسی بن خزرج در زمینی كه او را بابلان بود آنجا امروز روضه‏ مقدسه اوست، دفن كرد و بر سر تربت از بوریا سایه ساخته بودند تا آنگاه كه زینب ‏دختر محمد بن علی الرضا: این قبه بر سر تربت او بنا نهاد».
با توجه به نقل برخی از مورخان و قرائنی كه در طول مسیر از ساوه تا قم مشهود است، همانگونه كه مردان كاروان را به شهادت رسانده ‏اند، حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) و بانوان همراهش توسط عوامل بنی‏ عباس مسموم شدند.
در طی مسافت هر یك از بانوان با تاثیر سم، به شهادت رسیده و در شهرها و روستاهای مسیر حركت ‏به خاك سپرده شدند.
اشعریان در زمان ورود كاروان مدینه، از بزرگان قم و برجسته ‏ترین شخصیتهای ‏سیاسی فرهنگی شهر به شمار می ‏آمدند.
لذا به همین جهت موسی بن خزرج به استقبال‏ كاروان حضرت شتافت و آنها را در منزل خود جای داد و پس از شهادت حضرت معصومه(سلام الله علیها) محل خاك سپاری حضرت را عهده‏ دار شد.
او نخستین كسی بود كه تولیت مزار شریف كریمه ‏اهل بیت را بر عهده گرفت.
پس از گذشت چند سال حضرت زینب دختر امام جواد(علیه السلام) قبه‏ای از آجر بر فراز آرامگاهش بنا كرد.
در طول عصر امامت، وكلای امامان شیعه به ‏این مهم می‏ پرداختند.
«حسین بن اشكیب سمرقندی‏» متوفای بعد از 260 هجری قمری،از دانشمندان نامور ایران و از اصحاب امام هادی(علیه السلام) و امام حسن عسكری(علیه السلام) از جمله افرادی است كه در اواسط قرن سوم هجری تولیت آستانه مقدسه قم را بر عهده‏ داشت.
نجاشی در كتاب خود از سمرقندی اینگونه یاد كرده است: «حسین بن اشكیب، از علمای امامیه و از مردم خراسان، دانشمندی موثق و مقدم‏ بوده است.
كشی او را در شمار اصحاب امام حسن عسكری(علیه السلام) آورده و عیاشی از وی ‏بسیار روایت نموده و به حدیثش اعتماد كرده است.
او در نقل حدیث مورد وثوق كامل ‏و شخصی منضبط بوده است.»
كشی نیز از او یاد كرده است: «او قمی و خادم قبر بود... استاد ما (شیخ مفید) از ابوالقاسم جعفر بن محمد قولویه از محمد بن ‏وارث سمرقندی نقل می‏كرد كه كتاب «رد بر كسی كه گمان كرده پیغمبر پیش از بعثت ‏بر دین قوم خود بوده است‏» و كتاب «رد بر زیدیه‏» و «كتاب نوادر» از تالیفات حسین به اشكیب است ...»
احتمال دارد وكیل وقت امام حسن عسكری(علیه السلام)،«احمد بن اسحاق اشعری‏» در زمان حیات امام یازدهم تولیت آستانه مقدسه قم راعهده ‏دار بوده باشد.
نویسنده تاریخ قم تنها به سال وفات (201 ه.ق) حضرت ‏معصومه (سلام الله علیها) اشاره كرده است.
برخی دیگر از متاخرین، دهم ربیع ‏الثانی را روز ارتحال آن حضرت ذكر كرده‏ اند.

امام رضا(علیه السلام) در قم
امام رضا(علیه السلام) طبق دستور مامون‏ از راه بصره، اهواز و فارس به خراسان برده شد تا بتواند با تایید ولایتعهدی ‏امام، حكومت ‏خود را مستحكم كند. اما مامون از اینكه امام رضا(علیه السلام) از شهرهای ‏شیعه نشین عبور داده شود، می‏ هراسید.
زیرا احتمال می‏داد مردم به امام پیوسته بر علیه او دست ‏به شورش بزنند.
به‏ همین دلیل این سخن امام رضا(علیه السلام) در سفر اول خود به خراسان، از مسیر كوفه ‏نیامده، صحیح به نظر می‏رسد نمی‏تواند سخن قاطعی در مورد نیامدن امام به قم و عبور ایشان از راه كوفه باشد; زیرا، در منابع روایی ما آمده است كه امام رضا(علیه السلام) در قادسیه، منزلی از منازل راه كوفه به خراسان با بزنطی ملاقات داشته است.
بیهقی در تاریخ خود یادآور می‏ شود كه طاهر ذوالیمینین، با امام رضا(علیه السلام) در بغداد بیعت كرد و تذكره نویسان با كمال صراحت ورود امام رضا(علیه السلام) به قم را نقل‏ كرده ‏اند.
به این ترتیب احتمال می‏رود سفر دیگری نیز داشته باشند و این نظر بر اساس منابع تاریخی گفتاری درست ‏به نظر می‏رسد.
چنانكه یعقوبی گوید: «مامون در سال 202 از مرو رهسپار عراق شد و ولیعهدش رضا(علیه السلام) و وزیرش فضل بن‏ سهل ذوالریاستین همراه وی بودند.»
طبری انگیزه مسافرت مامون به بغداد درسال 202 ه را اینگونه گزارش كرده است: «از جمله حوادث سال 202 ه.ق» آن بود كه مردم بغداد با «ابراهیم بن مهدی‏» بیعت كردند و او را مبارك نام ‏نهادند.»
گویند: در نخستین روز محرم با وی بیعت‏ خلافت كردند و مامون را خلع‏ كردند و چون روز جمعه شد، ابراهیم به منبر رفت و نخستین كسی كه با وی بیعت كرد،عبیدالله بن عباس هاشمی بود، سپس منصور بن ‏مهدی، پس از آن بنی‏ هاشمیان دیگر، پس‏از آن سرداران ... اینان سران و پیشروان بودند كه از مامون خشمگین بودند كه‏ می‏خواست‏ خلافت را از پسران عباس به پسران علی برد و پوشش پدران خویش را كه سیاه ‏بود، رها كرده بود و سبز پوشیده بود.»
در اثر اختلافاتی كه در بغداد، پایتخت‏ پیشین عباسیان، روی داد مامون دستور صادر كرد به سوی بغداد حركت كنند.
و خود به همراه امام رضا(علیه السلام) راه بغداد را در پیش گرفت و پس از سركوب آشوب به مرو بازگشت.
از این روی ممكن است عبور امام رضا(علیه السلام) از قم در جریان رفت و آمدی كه ‏بین بغداد و مرو روی داد، صورت گرفته باشد.
یكی از مورخان در این باره می‏ نویسد: «حضرت رضا(علیه السلام) وارد قم شد و مردم كه از ورود آن حضرت باخبر شده بودند، به‏ ملاقات آن حضرت می‏شتافتند و برای ضیافت ایشان بر یكدیگر پیشی می‏ گرفتند، حضرت ‏برای قطع خصومت فرمود: «ان الناقه ماموره‏» این شتر مامور است و به هر كجا برود، همانجا منزل خواهیم كرد شتر به حركت درآمد تا كنار خانه‏ ای زانو زد.
صاحب آن خانه شب قبل از ورود آن حضرت در خواب دیده بود كه حضرت رضا(علیه السلام) فردا میهمان او خواهند بود و چون رویای او به حقیقت پیوست در شگفت‏ شد.
آن خانه مورد توجه قرار گرفت و مردم به آن محل می ‏آمدند و استفاده می‏ بردند.
امروز همان محل‏ مدرسه شده است و اینك به «مدرسه رضویه‏» مشهور است.»
و محل به محله شاه‏ خراسان معروف است و تكیه ‏ای به این نام تكیه شاه خراسان نیز در قم هست.
مولف تاریخ قم نیز از چشمه‏ ای در قم خبر می‏ دهد كه امام علی بن موسی‏الرضا(علیه السلام) از آن چشمه آب خورده و بدان موضع غسل كرده است.
چنین به نظر می‏رسد حضرت امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) نخستین معصومی است كه به زیارت حضرت فاطمه‏ معصومه(سلام الله علیها) آمده است.
علاوه بر همراهی جمعی از برادران، بانوانی نیز، حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) را همراهی می‏كردند.اسامی این خواهران كه ممكن است‏ خواهران كنیزهای حضرت بوده باشند، عبارتند از: میمونه، فاطمه صغری و خدیجه خاتون (دختران امام كاظم علیه السلام)، خواهر حضرت معصومه(سلام الله علیها) و «سلطان موصلیه‏» خادمه آن حضرت.
عباس فیض گوید: برخی از مورخان از محدث قمی مؤلف «حاشیه انساب المجدی‏» نقل كرده‏اند كه: «میمونه‏» بنت موسی بن ‏جعفر با فاطمه معصومه(سلام الله علیها) است و می‏خواهند اینطور استفاده كنند كه، فاطمه با خواهر خود میمونه همسفر بوده ‏اند، در صورتی‏كه این عبارت از دفن وی در جوار فاطمه حكایت می‏ كند.
البته باید گفت كه در متن «المجدی‏» كه اخیرا به چاپ رسیده، از «میمونه‏» دخت امام كاظم علیه السلام نامی به میان نیامده است.با این حال باز هم، همراهی آن بانوی مكرمه با حضرت معصومه(سلام الله علیها) منافاتی ندارد.چه این كاروان شامل همه و یا قسمت عمده ‏ای از خاندان موسوی، پس از یك سال تاخیر می‏خواست‏ به امام رضا(علیه السلام) بپیوندد.
در مورد فاطمه صغری باید گفت كه امام كاظم(علیه السلام) دو دختر به نام فاطمه داشتند;
1. فاطمه كبری (حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها)
2. فاطمه صغری فاطمه صغری، كودكی خردسال بود و در مسیر كاروان از دنیا رفت و در روستایی از توابع آشتیان به خاك سپرده شد.
خدیجه خاتون، نزدیك مزار «طیب‏» و «طاهر» وفات یافت و در همانجا مدفون گردید.سلطان موصلیه نیز در نائین دفن شده است.البته غیر از افراد مذكور، آقای بلاغی از شخصی به نام «سید مرتضی طبیب حضرت معصومه(سلام الله علیها)» نام می‏برد.
او پس از ذكر نام پزشكی در نائین، نسبش را به «سید مرتضی‏» می رساند و می‏ گوید: «میرزا محمد طبیب; فرزندش میرزا محمد علی است كه نسبشان به سید مرتضی طبیب حضرت معصومه(سلام الله علیها) منتهی می‏شود كه در قم مدفون است‏».
با توجه به نظریه‏های مذكور، برخی از شخصیتهای همراه حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) عبارتند از: فضل، جعفر، قاسم، هارون، اسحاق، محمد، میمونه، فاطمه صغری، خدیجه خاتون (كه همه از فرزندان امام كاظم(علیه السلام) هستند) و خواهر حضرت معصومه(سلام الله علیها) كه نامش معلوم نیست و سلطان موصلیه خادمه حضرت معصومه(سلام الله علیها).
با كاروان نور; از مدینه تا قم هجرت امام رضا(علیه السلام) از مسیر بصره، اهواز و فارس به مرو صورت گرفت; در حالی كه، هجرت حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) یك سال پس از آن، از مسیر دیگری انجام شد.
حسن بن‏ محمد بن‏ حسن قمی می‏نویسد: «از سادات حسینیه از فرزندان موسی بن‏ جعفر(علیهما السلام) كه به قم آمدند فاطمه دختر موسی بن‏ جعفر(علیهما السلام) بود.
چنین گویند بعضی از مشایخ قم كه چون امام علی بن‏ موسی الرضا(علیهما السلام) را از مدینه بیرون كردند تا به مرو رود از برای عقد بیعت ‏به ولایت عهد برای او فی سنة ماتین،خواهر او فاطمه بنت موسی بن‏ جعفر(علیهم السلام) در سنه احدی و ماتین به طلب بیرون آمد چون به ساوه رسید، بیمار شد.
پرسید كه میان من و میان شهر قم چقدر مسافت است؟ او را گفتند كه ده فرسخ است.خادم خود را بفرمود تا او را بردارد و به قم برد.خادم او را به قم آورد...»
حبیب پورمظاهر می‏نویسد: «ستی فاطمه ملقب به معصومه خاتون دختر امام موسی كاظم(علیه السلام) علو مرتبه ‏اش زیاده از حد بیان است.در سال دویست و یك هجری زمان ولایت عهد حضرت امام رضا(علیه السلام) با برادران خود فضل علی و جعفر و هادی و قاسم و زید با بعضی از برادرزادگان و چند خدمه از بغداد به عزم دیدار برادر عازم خراسان شدند...»
از مجموع این سخنان چنین بر می‏ آید كه كاروان حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) از شهرهای مدینه، بغداد، ساوه و قم عبور كرده است.
در صورتی كه، حضرت بیمار نمی‏شدند، می‏بایست از طریق «ری‏» به «مرو» می‏رفت.اما بیماری ایشان موجب شد تا در قم اقامت نماید و در همانجا به دیدار خدا بشتابد.
(نقشه شماره 12) اگر گفته مؤلف «بحر الانساب‏» را نادیده انگاریم و تنها به نوشته حسن بن‏ محمد بن حسن قمی بسنده كنیم، شهر ساوه ما را از مسیر هجرت معصومه(سلام الله علیها) از مدینه به قم آگاه‏ می‏سازد.
چه اینكه شهر ساوه در مسیر مدینه، كوفه و بغداد به خراسان قرار دارد; بر خلاف مدینه، بصره و اهواز به خراسان كه حضرت امام رضا(علیه السلام) از این مسیر عبور كردند.
لسترنج گوید: «در زمان عباسیان البته بغداد بزرگترین شهر عراق بود، ولی یك قرن پیش از آنكه این سلسله روی كار بیاید، مسلمانان قرن اول پس از فتح عراق به ساختن سه شهر بزرگ دست زدند كه واسط و كوفه و بصره باشد.
این سه شهر تا چندین قرن آبادی و رونق داشت و با انبار (از شهرها دوره ساسانیان) كه در ساحل فرات و با بغداد در یك عرض جغرافیایی بود، بزرگترین شهرهای پرجمعیت عراق را در دوره عباسیان تشكیل می‏ دادند.» «معروفترین شاهراه ‏ها، جاده بزرگ خراسان بود كه به شرق می‏رفت و پایتخت را به شهرهای ماوراء النهر در حدود چین متصل می ‏ساخت.
این جاده از دروازه خراسان در خاور بغداد شروع می‏شد و از صحرا گذشته از پلهای مستحكمی كه بر روی رودخانه ‏ها ساخته بودند، عبور می‏كرد تا به «حلوان‏» پای گردنه ‏ای كه از آنجا به كوه های ایران می‏ رسید، منتهی می‏گردید، و در اینجا به ایالت جبال وارد می‏شد و پس از عبور از یك سربالایی تند به كرمانشاه مركز استان كردستان می ‏رسید و ایالت جبال را با خطی مورب درنوردیده به سمت‏ شمال خاوری می‏رفت و از همدان نیز می‏گذشت تا به «ری‏» می‏رسید، پس از عبور از ری به سمت ‏خاور متوجه می‏شد و از «قومس‏» عبور نموده، كوه های طبرستان را در سمت چپ و كویر لوت را در جنوب خود می‏گذاشت، تا نزدیك بسطام به ایالت‏ خراسان وارد می‏گردید و از نیشابور عبور نموده از طوس می‏گذشت و به مرو می ‏رسید».
«باز برمی‏گردیم به بغداد مركز جاده‏ ها.شاهراه بزرگی برای زیارت مكه و مدینه از سمت‏ باختر بغداد به جنوب متوجه گردیده به كوفه، در حاشیه بادیه عربستان، می‏رفت و به خط تقریبا مستقیم از آنجا گذشته به حجاز می‏رسید.
یك جاده دیگر برای زیارت مكه از بصره تقریبا به موازات جاده اول شروع می‏شد و در دو منزلی شمال مكه به جاده قبلی می‏ پیوست‏».شرح منازل مدینه تا بغداد ترتیب منازل و راه هایی كه در قرون اولیه مورد استفاده مسلمانان بود در كتابهای جغرافیایی ثبت‏شده است.
قدیم‏ترین جغرافی‏دانان اسلامی «ابن‏ خردادبه‏»، «قدامه‏»، «یعقوبی‏» و «ابن‏ رسته‏» هستند كه در قرن سوم هجری به تالیف كتب جغرافیایی و شناسایی جغرافیایی جهان اسلام همت گمارده‏ اند.
«ابن‏ رسته‏» در «الاعلاق النفیسة‏» منازل بغداد تا مدینه را مشخص كرد.چون تالیف كتاب در دوره حكومت عباسیان انجام گرفته، منازل هر یك از شهرهای مهم از بغداد معین شد.
چون عباسیان پس از بنای بغداد در سال 145 هجری، آن شهر را تا انقراض نظام حكومتی به دست هلاكو، ایلخان مغول در سال‏656 هجری، پایتخت و مركز خلافت رژیم عباسی قرار داده بودند.بنابراین، حضرت معصومه(سلام الله علیها) از مدینه، راه كوفه و بغداد را انتخاب كرده است.شرح منازل این مسیر به این ترتیب است.
1.مدینه تا طرف،27 میل.
2.طرف تا سقره،7 میل.
3.سقره تا بطن‏ال نخل، 15 میل.(از طرف تا بطن‏ال نخل 22 میل می‏شود)
4.بطن‏ال نخل تا مكحولین.
5.مكحولین تا حصین.
6.حصین تا عسیله،13 میل.
(از عسیله تا بطن‏ال  نخل‏36 میل است)
7.عسیله تا محدث، 28 میل.
8.عسیله تا معدن نقره،43 میل.(معدن نقره، محل تلاقی راه بصره، كوفه و مدینه است).
9.معدن نقره تا حاجر، 34 میل.(قروری، استراحتگاه شبانه این منزل است).
10.حاجر تا سمیراء، 34 میل.(استراحتگاه شبانه آن عباسه است).
11.سمیراء تا توز، 20 میل (استراحتگاه شبانه آن محقیة است).
12.توز تا فید، 31 میل.(استراحتگاه شبانه آن قرنتین است).
13.فید تا الاجفر،36 میل.(در آنجا مسجد جامعی است، قرائن استراحتگاه شبانه آن است).
14.الاجفر تا خزیمیة، 24 میل.(استراحتگاه شبانه آن اغر).
15.خزمیة تا ثعلبیة، 32 میل. (استراحتگاه آن عین است).
16.ثعلبیة تا بطانیة، 11 میل. (استراحتگاه آن بهینة است).
17.بطانیة تا شقوق،29 میل (استراحتگاه آن بدرین است).
18.شقوق تا زباله، 21 میل.(استراحتگاه آن تنانیر است).
19.زباله تا قاع، 24 میل. (استراحتگاه آن جریسی است).
20.قاع تا عقبه، 24 میل (استراحتگاه شبانه آن جلحاء است).
21.عقبه تا واقصه، 20 میل (استراحتگاه شبانه آن سماء است).
22.واقصه تا قرعاء، 24 میل.(طرف استراحتگاه آن است).
23.قرعاء تا مغیثه، 32 میل. (مسجد سعد استراحتگاه آن است).
24.مغیثه تا قادسیه، 30 میل.
25.قادسیه تا كوفه، 15 میل.
26.كوفه تا ساهی،7 میل.
27.ساهی تا بازار اسد،7 فرسخ.
28.بازار اسد تا قصر ابن‏ هبیره،6 فرسخ.
29.قصر ابن ‏هبیره تا پل كوثی، 5 فرسخ.
30.پل كوثی تا بغداد،7 فرسخ.

شهرستانها و منازل بین راه
مدینه از سال اول هجرت تا زندانی شدن امام كاظم(علیه السلام)، محل سكونت دائمی آل رسول(علیهم السلام) محسوب می‏شد.
با شهادت امام كاظم(علیه السلام)، در بغداد، امام رضا(علیه السلام) بار دیگر منصب امامت را در مدینه تداوم بخشید تا آنگاه كه با هجرت اجباریش به خراسان، علویان و اصحاب خاص آن بزرگوار نیز راه ایران را در پیش گرفتند.
حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) و كاروان همراهش یكی از این گروه های مهاجر بودند.تاریخ نویسان زیادی از انگیزه و چگونگی هجرت مهاجران علوی به ایران و سلوك عملی آنان در مدینه سخنی به میان نیاورده‏ اند اما با توجه به حیات سیاسی و فرهنگی آن دوره می‏توان دریافت كه هجرت امام رضا(علیه السلام) به ایران عامل اساسی این مهاجرتها بود.
زیرا امام رضا(علیه السلام) پیشوای دینی و سیاسی شیعیان، به خصوص علویان و خاندان طهارت، بود و سرپرستی خاندان موسوی پس از شهادت امام هفتم(علیه السلام) را نیز بر عهده داشت; چنانكه در وصیت ‏نامه امام موسی كاظم(علیه السلام) به این مساله تصریح شده است.از این روی علویان و بخصوص خاندان موسوی در پیوستن به امام رضا(علیه السلام) اصرار داشتند.
به یقین حضرت معصومه(سلام الله علیها) و همراهان نیز با همین انگیزه هنگام خارج شدن از مدینه با رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) وداع كرده، راه طولانی مرو را در پیش گرفتند.
2.معدن نقره
در منزلگاه معدن نقره بدویان بسیاری ساكنند.آب شرب اندك ساكنان آن از چاهها تامین می‏شود.این منزلگاه محل تلاقی راه مدینه، كوفه و بصره است; اصطخری در این باره می‏گوید: «از كوفه تا مدینه بیست مرحله دارند...
و از بصره به مدینه هژده مرحله باشد و به معدن نقره راه كوفه و بصره به هم اوفتد».از مدینه تا معدن نقره، مسیر مشترك حضرت امام رضا(علیه السلام) و حضرت معصومه(سلام الله علیها) است و از معدن نقره امام رضا(علیه السلام) راه «نباج‏» را در پیش گرفت و حضرت معصومه(سلام الله علیها) به قادسیه رفت تا از مسیر كوفه به برادر بپیوندد.
3.قادسیه
روستای كوچكی نزدیك كوفه و در مسیر كاروانهای حج است.
خسرو پرویز، برای دفع اتراك شخصی به نام قادس را به آنجا فرستاد و به این جهت این روستا به نام او «قادسیه‏» نامگذاری شد.ابوالفداء موقعیت قادسیه را در «تقویم البلدان‏» اینگونه به تصویر كشیده است: «قادسیه شهری است كوچك با نخلستان‏ها و آب‏ها.قادسیه و حیره و خورنق همه در حاشیه بیابان و كنار سواد عراق واقع شده‏اند.
بیابان در جانب غربی این شهرها، و نخلستان‏ها و رودها در جانب شرقی آنهاست‏».
در «المشترك‏» آمده است كه: قادسیه شهركی است.میان آن و كوفه پانزده فرسخ است.بر سر راه حجاج، واقعه قادسیه در ایام عمر بن‏ الخطاب در آنجا اتفاق افتاد.نیز قادسیه قریه ‏ای است ‏بزرگ نزدیك سامرا در آنجا شیشه می‏ سازند.در «الترتیب‏» آمده است كه: قادسیه را بدان جهت‏ بدین نام خوانده ‏اند كه اهل قادس بدان نزول كردند.و قادس قریه ‏ای است در مروالرود.
4.كوفه و نجف
كوفه از شهرهای اقلیم سوم از عراق، بر كناره شعبه‏ ای از فرات قرار دارد.مؤلف «حدود العالم‏» در این باره می‏گوید: «كوفه، شهركی است‏بر لب رود فرات نهاده و بنای وی سعد بن‏ ابی‏ وقاص كرده است و روضه امیرالمؤمنین علی بن‏ ابی‏طالب (كرم الله وجهه) آنجاست‏».
ابوالفداء به نقل از العزیزی می‏نویسد: «كوفه‏» به قدر نیمه‏ ای از بغداد است و قبر امیرالمؤمنین علی‏ بن‏ ابی‏طالب (كرم الله وجهه) در نزدیكی آن است.مشهدی عظیم ساخته ‏اند و مردم از اقطار زمین به زیارت آن می‏ آیند.در «الترتیب‏» آمده است كه كوفه را از جهت تدویر بنایش بدین نام خوانده ‏اند.چه عرب وقتی توده ‏ای از رمل را به شكل مدور بیند گوید: «رایت كوفانا» و نیز گفته ‏اند: از جهت اجتماع مردم در آن به كوفه موسوم شده، چه وقتی رمل‏ها در یك جا بر هم انباشته شوند، گویند: «تكوف الرمل‏».
مدینه از سال اول هجرت تا زندانی شدن امام كاظم(علیه السلام)، محل سكونت دائمی آل رسول(علیه السلام) محسوب می‏شد.با توجه به این نكته مرقد مطهر امام علی(علیه السلام) تا زمان هارون الرشید مخفی بود و امامان شیعه و اصحاب خاص پنهانی به زیارت آن حضرت می‏رفتند، به نظر می‏رسد حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نیز درگذر از این شهر به زیارت مرقد مطهر حضرت علی(علیه السلام) رفته است.در این شهر شمار زیادی از علویان نیز مدفونند كه آرامگاه «مسلم بن‏ عقیل‏» یكی از آنهاست.
5.بغداد و كاظمین
در «اللباب‏» آمده است كه: «بغداد» را بدان سبب بدین نام خوانده‏ اند كه به «كسری‏»، خواجه‏ سرایی از مردم مشرق اهداء شد.و كسری این سرزمین را بدو اقطاع داد و آن خواجه ‏سرا را بتی بود كه در مشرق می‏ پرستیدند به نام «بغ‏» و چون آن اقطاع بدو داد او را «بغ‏داد» خواند.» از این رو فقهاء از ذكر این نام كراهت دارند و بدین سبب منصور آن را «مدینة السلام‏» نامید.چه دجله را «وادی السلام‏» می‏گفتند.
«...برخی گویند: «بغ‏» به زبان فارسی به معنی «بستان باغ‏» است و «داد» نام مردی است.یعنی بستان داد.باغ داد...».حمدالله مستوفی در باره مرقد امام‏زادگان در این شهر می‏گوید: «...بر ظاهر آن مشاهد و مزارات متبركه بسیار است.
بر جانب غربی مشهد حضرت امام موسی كاظم و نواده او حضرت امام محمد تقی الجواد (رضی الله عنهما) است و آن موضع اكنون شهرچه‏ ای است، دورش شش هزار گام بود...».
با توجه به این نكته كه حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) از مسیر بغداد راه مرو را در پیش گرفته، به احتمال زیاد به زیارت مرقد حضرت باب الحوائج امام موسای كاظم(علیه آلاف التحیة و الثناء) نیز نائل آمده است.
با توجه به این نكته مرقد مطهر امام علی(علیه السلام) تا زمان هارون الرشید مخفی بود و امامان شیعه و اصحاب خاص پنهانی به زیارت آن حضرت می‏رفتند، به نظر می‏رسد حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نیز درگذر از این شهر به زیارت مرقد مطهر حضرت علی(علیه السلام) رفته است.
بغداد تا «ری‏» حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) در ادامه مسیر مدینه تا مرو، می‏ باید خود را از راه بغداد به شهر ری می‏رساند و از آنجا راه شمال را در پیش می‏گرفت و از راه آمل، ساری و ...
به مرو می‏رفت و یا از راه ری، ورامین، خوار، سمنان و ...، كه راه كویری است، به برادر می‏پیوست.
لیكن در اثر حمله دشمنان اسلام و كشته شدن مردان و بیماری آن حضرت از راه ساوه به قم آمد و در قم به لقاءالله پیوست.
مهمترین شهرها و منازلی كه حضرت معصومه(سلام الله علیها) و كاروان همراه در ادامه مسیر از بغداد تا ساوه پیمودند عبارتند از:
1 - از بغداد تا نهروان: 4 فرسخ.
2 - نهروان تا دیر ترمه: 4 فرسخ.
3 - دیر ترمه تا دسكره: 8 فرسخ.
4 - دسكره تا جولا:7 فرسخ.
5 - جولاء تا خانقین:7 فرسخ.
6 - خانقین تا قصر شیرین:6 فرسخ.
7 - قصر شیرین تا حلوان: 5 فرسخ.
8 - حلوان تا مای ذرواستان: 4 فرسخ.
9 - مای ذرواستان تا مرج القلعه:6 فرسخ.
10 - مرج القلعه تا زبیدیه:7 فرسخ.
11 - زبیدیه تا خوش كارش:3 فرسخ.
12 - خوش كارش تا قصر عمر: 4 فرسخ.
13 - قصر عمر تا قرماشین: 8 فرسخ.
14 - قرماشین تا شبدیز:3 فرسخ.
15 - قرماشین تا دكان:6 فرسخ.
16 - دكان تا قصر اللصوص:7 فرسخ.
17 - قصر اللصوص تا خنداد:7 فرسخ.
18 - خنداد تا همدان: 8 فرسخ.
19 - همدان تا بوزنجرد:9 فرسخ.
20 - بوزنجرد تا طرزه: 8 فرسخ.
21 - طرزه تا روذه:7 فرسخ.
22 - روذه تا سونقین:7 فرسخ.
23 - سونقین تا ساوه: 8 فرسخ.
در ادامه مسیر اصطخری فاصله ساوه تا قم را 12 فرسنگ ذكر می‏كند.

6.همدان
همدان شهری جلیل القدر دارای اقلیمها و انسانهای بسیار است كه در سال بیست و سه فتح شد و خراج آن شش میلیون درهم بود و همان است كه «ماه بصره‏» نامیده می‏شود.چه خراج آن در حساب بخششهای اهل بصره حمل می‏شده است.
و آب آشامیدنی اهالی آن از چشمه ‏ها و رودخانه‏ هایی بود كه در زمستان و تابستان جریان داشت و برخی از آنها تا «شوش‏» از استانهای اهواز جاری می‏شد و سپس به «دجیل‏» [دجله كوچك] نهر اهواز پیوسته تا شهر اهواز می‏رسد.

7.ساوه
ساوه در مغرب ری و در جنوب طالقان است و آوه در جنوب غربی ساوه واقع شده است.ساوه شهر بزرگی بود كه بر سر راه حجاج خراسان بازارهای نیكو داشت.
شهری خوش با خانه‏ های نیكو بود.میان ساوه و قم، دوازده فرسخ است.و در «اللباب‏» آمده است كه: ساوه میان ری و همدان است.
مؤلف تاریخ قم از حضور حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) در شهر ساوه خبر داده است; كه با كاروانی جهت ملاقات برادر امامش، از مدینه راهی مرو بود و در ساوه بیمار شد و به قم آمد.
اما مؤلف بحرالانساب علت‏ بیماری حضرت را مسموم شدن ایشان در ساوه ذكر می‏كند، همانگونه كه برادران آن بانو در این شهر به شهادت رسیدند و در اثر سمی كه به بانوان كاروان داده شد، «فاطمه صغری‏»(سلام الله علیها) قبل از «فاطمه كبری‏»، حضرت معصومه(سلام الله علیها) در روستایی از روستاهای آشتیان به شهادت رسید.در بحرالانساب آمده‏است.
«اما ستی فاطمه ملقب به معصومه خاتون دختر امام كاظم (علیه السلام) علو مرتبه زیاده از حد بیان است، در سال دویست و یك هجری زمان ولایت عهدی حضرت امام رضا (علیه السلام) با برادران خود فضل و علی و جعفر و هادی و قاسم و زید با بعضی از برادرزادگان و چند خدمه از بغداد به عزم دیدار برادر عازم خراسان شدند.
بعد از طی طریق چون به شهر ساوه كه یك منزلی قم است، رسیدند ملحدان ساوه خبر شدند، در صدد اذیت‏ برآمده، با امام‏زادگان محاربه كردند، آخرالامر تمامی امامزادگان كه بیست و سه نفر بودند شهید شدند، چون اهالی قم خبر یافتند، بشتافتند، وقتی رسیدند كه امام‏زادگان شهید شده بودند، آنها را دفن نموده، ستی فاطمه را با خدم و حشم به شهر قم بردند...»
حمله حرامیان بنی‏ عباس در ساوه به كاروان حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) و شهادت مردان كاروان و مسموم كردن بانوان از سوی برخی دیگر از مورخان نیز تایید شده است.
استاد جعفر مرتضی عاملی بر این عقیده است كه حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) در این تهاجم به دست عباسیان مسموم شده است.«لسترنج‏» هم در كتاب «جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت ‏شرقی‏» به مسمومیت كریمه اهل بیت اشاره نموده ‏است.
«شهر قم در شمال كاشان، چون مزار حضرت فاطمه خواهر امام رضا(علیه السلام) معاصر هارون الرشید است.نزد شیعیان شهرت كامل دارد و معروف است، هنگامی كه آن معصومه می‏خواست‏به دیدار برادرش به خراسان رود، در شهر قم مسموم گردید و وفات یافت.» تفاوت گزارش لسترنج‏با دیگران در این است كه او محل مسمومیت حضرت معصومه(سلام الله علیها) را شهر قم ذكر می‏كند.اما این گزارش با دیگر قرائن تاریخی موافق نیست.
لیكن تاكید او و دیگران به مسمومیت كریمه اهل بیت‏7، شهادت آن بانوی مكرمه امری مسلم و غیر قابل انكار می‏نماید.از علل پذیرش قول مؤلف بحرالانساب در مورد حمله حرامیان بنی ‏عباس به كاروان مدینه و شهادت‏مردان كاروان، وجود آرامگاههایی از فرزندان امام كاظم(علیه السلام) در شهر ساوه‏است.حمدالله مستوفی وقتی از شهر ساوه یاد می‏كند، به یادآوری مزارها و مشهدهای شهر پرداخته، به تربت امامزاده اسحاق اشاره می‏نماید: «...
و از مزار اكابر و اولیا تربت‏شیخ عثمان ساوجی و بر ظاهر آن به جانب شمال مشهد سید اسحاق بن امام موسی الكاظم (رضی الله عنهما) است...»
اسحاق بن‏موسی بن‏جعفر(علیه السلام) یكی از اولاد ذكور امام كاظم(علیه السلام) است كه نام وی در كتب انساب میان فرزندان امام هفتم ذكر شده است.
علی اكبر تشید از مزار دیگری در ده كیلومتری شهرستان ساوه بنام امامزاده هارون قدس سره یاد می‏كند، نامش در كتب انساب در ردیف پسران امام كاظم(علیه السلام) ذكر شده است، وی گوید: «در ده كیلومتری شهرستان ساوه مزاری موجود است كه به نام امامزاده سید هارون بن‏موسی‏الكاظم (علیه السلام) نامیده می‏شود و در السنه مردم نسلا بعد نسل از زمان قدیم گفته می‏شود كه این سید جلیل بعد از تفرقه سادات بوسیله سپاه عباسان با جراحات زیادی در داخل زراعات قریه «ورزنه‏» به زمین افتاده و در حال ضعف و اغماء بوده است....
عمال مامون ملعون كه آن حضرت را جستجو می‏كرده‏اند، ...فورا به قتلش مبادرت می‏نمایند.» بدین ترتیب دو تن از برادران همراه حضرت معصومه(سلام الله علیها) در ساوه به شهادت رسیده‏اند.
8.تفرش
مؤلف جغرافیای تاریخی تفرش و آشتیان از وجود امامزاده‏هایی در این منطقه كه از فرزندان، بی‏واسطه و با واسطه، حضرت امام كاظم(علیه السلام) هستند، خبر داده است.
به احتمال زیاد این اشخاص از همراهان حضرت معصومه(سلام الله علیها) بوده‏اند كه در اثر حمله ‏ای دیگر از سوی عباسیان و یا در اثر جراحتی كه داشته‏ اند در بین راه به شهادت رسیده ‏اند.
امامزادگانی كه بدون واسطه از فرزندان امام كاظم(علیه السلام) بوده و در روستاهای تفرش به خاك سپرده شده ‏اند عبارتند از:
1-محمد; فرزند امام كاظم(علیه السلام) كه در خاورشهر تفرش در كویی كه به مناسبت مزار همین امامزاده «مشهد» نامیده می‏شود، دفن شده ‏است.
مشهد امامزاده محمد از بناهای عصر صفویه و آراسته به كاشیكاری، تزئینات، گچ‏بری و نقاشی همان دوره است و دارای بقعه، مرقد، صندوق منبت‏كاری شده، گنبد و چند ایوان و صحن است.
به نظر می‏رسد كه بنای گنبد در سال 950 هجری آغاز و سال ‏956 به پایان رسیده است ولی قسمتی از تزئینات، همزمان بنیان ایوان سردر ورودی صحن سال 1050 پایان یافته ‏است.(1)
2 - امامزاده هادی، فرزند امام كاظم(علیه السلام) كه بقعه اش زیارتگاه مردم روستاهای دور و نزدیك در دهكده جمزقان در دهستان قاهان از بخش خلجستان و ساوه است.
بر روی پایه‏ های صندوق عبارت «مرقد امامزاده شاه هادی بن‏امام موسی كاظم علیه السلام‏» و تاریخ تحریر آن كه، سال‏947 هجری، و نام استادكار آن، قنبر بن‏محمود ساوجی نجار، به چشم می‏خورد.(2)
3-امامزاده جعفر، فرزند امام كاظم(علیه السلام) این امامزاده در دهكده مصفای گیو از روستاهای دهستان دستگرد به خاك سپرده شده است.بقعه این امامزاده دارای گنبدی به شكل مخروط است كه از آجر و سنگ ساخته شده و گچ‏ اندود می‏باشد.
بقعه دارای مرقد و صندوق قدیمی منبت‏كاری شده با نقوش برجسته گل و بوته است و روی پلها و پایه‏ های صندوق كتیبه‏ هایی به خط برجسته ثلث منبت كاری شده‏اند كه از آن میان عبارت: «كاتب هذا الصندوق علی بن ‏عنایت‏ الله الحسینی غفر ذنوبه‏» و یا عبارت: «به سعی و اهتمام عالیجناب سعادت نصاب تقوی و ورع دثار خواجه سعد الدین عنایت ‏الله ابن‏ ملك جلال‏ الدین اسكندر» و نیز عبارتهای: «این صندوق وقف مرقد امامزاده شاه جعفر بن ‏امام موسی الكاظم علیه السلام‏».
و «تمام شد فی تاریخ شهر شعبان المعظم سنه اثنی و تسعین و تسعماته نبویه علیه السلام‏».به چشم می‏خورد.(3)
4-امامزاده زكریا، فرزند امام كاظم(علیه السلام) این امامزاده بین دهكده عیسی ‏آباد و میدانك در بخش خلجستان قرار دارد.
5- بقعه در بی‏ بی این امامزاده در مركز شهر تفرش واقع است (4) او خواهر حضرت معصومه(سلام الله علیها) بود كه (5) نام اصلیش مشخص نیست.(6) نویسنده عمده الطالب وجود فرزندانی به نام های محمد و جعفر را برای امام كاظم(علیه السلام) تایید كرده اما از هادی و زكریا نام نبرده است.چنانكه ذكر شد، ممكن است هادی، تصحیف هارون باشد.
همچنین ابوالعلی مهدی بن ‏محمد از نوادگان امام صادق(علیه السلام)، امامزاده احمد از احفاد امام كاظم(علیه السلام)، قاسم بن ‏حمزة بن ‏امام كاظم(علیه السلام) از نوادگان امام هفتم از دیگر امامزادگانی هستند كه در تفرش و آشتیان دفن شده ‏اند.[نقشه ش‏15]

9-آشتیان
آشتیان از شهرهای استان مركزی ایران است.از شمال و غرب به شهرستان تفرش، از شرق به قم و از جنوب به شهرستان اراك محدود می‏شود.وجود مرقد مطهر حضرت فاطمه صغری(علیه السلام) (7) نشان می‏دهد كه كاروان حضرت معصومه(سلام الله علیها) پس از ساوه، از تفرش عبور كرده و به آشتیان وارد شده است.
10-قم گروه های مختلفی از اعراب همزمان با فتوحات اسلامی در اقصی نقاط ایران اسكان یافتند.برخی از سپاهیان لشكر اسلام بودند كه ایران را بر عراق و حجاز ترجیح داده و ماندگار شدند.بعضی دیگر در طی مهاجرت‏های گوناگون به ایران آمدند.
یعقوبی در البلدان در توصیف قم می‏نویسد، از جمله قم: «و كسی كه قصد قم دارد، چون كسی كه رو به مشرق می‏رود از همدان بیرون رود و در روستاهای همدان پیش رود، و از شهر همدان تا شهر قم پنج منزل راه است و «شهر بزرگ قم‏»، به آن «مینجان‏» گفته می‏شود و شهری است جلیل‏ القدر كه گویند در آن هزار گذر است و درون شهر دژی است كهن برای عجم، و در كنار آن شهری است كه به آن «كمندان‏» گفته می‏شود و آن را رودخانه ‏ای است كه در میان دو شهر آب در آن جاری است و روی آن پلهایی است كه با سنگ بسته شده و روی آنها از شهر «مینجان‏» به شهر «كمندان‏» عبور می‏ كنند.
و اهالی آن كه بر آن چیره ‏اند، قومی هستند از «مذحج‏» و سپس از «اشعریان‏» و در آن مردمی از عجم های كهن سكونت دارند، و قومی هم از موالی كه خود می‏گویند كه آنان موالی عبدالله بن‏ عباس عبدالمطلب ‏اند، و این شهر را دو نهر است، یكی از آن دو در بالای شهر و معروف است‏ به «راس المور» و دیگری در پایین شهر و معروف به «فوروز» و این دو نهر از چشمه ‏هایی است كه در كاریزهای حفر شده ‏ای جاری می‏شود، و این شهر در مرغزار با وسعتی است ‏به اندازه ده فرسخ، و سپس به كوه های آن می‏رسد، كه از آنها است كوهی معروف به «روستای سرداب‏» و كوهی معروف به «ملاحه‏» و آن را دوازده روستا است: «روستای ستاره‏» و «روستای كرزمان‏» و «روستای فراهان‏» و «روستای وره‏» و «روستای طیرس‏» و «روستای كوردر» و «روستای وردراه‏» و «روستای سرداب‏» و «روستای براوشتان‏» و «روستای براحه‏» و «روستای قارص‏» و «روستای هندجان‏» و بیشتر آب آشامیدنی اهل شهر در تابستان از چاه هاست، و راه ها از قم به ری و اصفهان و كرج و همدان از هم جدا می‏شود و خراج آن چهار میلیون و پانصد هزار درهم است‏».(8)
تشیع در قم از ربع آخر قرن اول هجری رواج یافت و از سوی امامان شیعه به عنوان پناهگاه شیعیان محسوب شد و خیل عظیمی از پیروان اهل‏ بیت(علیهم السلام) را در خود جای داد.
دوری قم از مركز خلافت و سابقه تشیع در آن، به راحتی توانست‏ شهر را پناهگاهی برای یاران ائمه علیهم السلام سازد.
وقتی كاروان مدینه در ساوه مورد هجوم قرار گرفت مردم قم به یاری آنها شتافته و كاروان را به شهر خویش هدایت كردند.مؤلف تاریخ قم می‏نویسد: «دیگر از سادات حسینیه از فرزندان موسی بن‏ جعفر (علیهماالسلام) كه به قم آمدند فاطمه بود دختر موسی بن‏ جعفر (علیهماالسلام)، چنین گویند بعضی از مشایخ قم كه چون امام علی بن‏ موسی‏ الرضا (علیهماالسلام) را از مدینه بیرون كردند تا به مرو رود از برای عقد بیعت‏به ولایت عهد برای او فی سنة ماتین، خواهر او فاطمه بنت موسی بن‏ جعفر (علیهم‏السلام) در سنه احدی و ماتین به طلب او بیرون آمد، چون به ساوه رسید بیمار شد، پرسید كه میان من و میان شهر قم چقدر مسافت است؟ او را گفتند كه ده فرسخ است.
خادم خود را بفرمود تا او را بر دارد و به قم برد.خادم او را به قم آورد و در سرای موسی بن‏ خزرج بن‏ سعد اشعری فرود آمد و نزول كرد.و روایت صحیح و درست آن است كه چون خبر به آل سعد رسید، همه اتفاق كردند كه قصد ستی فاطمه كنند و ازو درخواست نمایند كه به قم آید از میانه ایشان موسی بن‏ خزرج تنها هم در آن شب بیرون آمد و چون به شرف ملازمت‏ ستی فاطمه رسید زمام ناقه او بگرفت و به جانب شهر بكشید و به سرای خود او را فرود آورد...» (9)
در این بیان سال هجرت حضرت فاطمه(سلام الله علیها)، بیماری وی در ساوه، انصراف از سفر به خراسان و قصد رفتن به قم از جانب ایشان در روایتی ذكر شده كه با ذكر روایت دیگری كه آن را صحیح می‏دانیم آگاهی قمیان از كاروان مدینه، و حضور حضرت معصومه(سلام الله علیها) در ساوه و بیرون رفتن موسی بن‏ خزرج از قم جهت استقبال از ایشان و آوردن كاروان به قم خبر می‏ دهد.
همچنین در روایت اول از وجود خادمی همراه حضرت معصومه(سلام الله علیها) آگاه می‏شویم كه گویا در نایین مدفون است.(10) با توجه به این نكته كه خاندان اشعری از مهمترین خاندانهای عرب مقیم قم بودند و تا قرن چهارم قدرت مهم شهر محسوب می‏شدند(11) بزرگ اشعریان كه به استقبال كریمه اهل بیت می‏ شتابد و آن بانوی مكرمه در خانه وی منزل می‏كند.
حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) پس از روزها طی طریق با شهادت یاران در منازل بین ساوه و قم، در پایگاه تشیع اسكان می ‏یابد و پس از هفده روز به شهیدان می‏ پیوندد.
حسب معمول آن روز كه فاصله دو منزل در یك روز طی می‏شد و منازل مدینه تا قم حدود 54 منزل بود از این روی اگر توقف بیش از معمولی در بین راه صورت نگیرد طی این مسافت‏ به حدود دو ماه زمان نیاز دارد.
از حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) هیچ حدیث و روایتی از امام كاظم و امام رضا(علیه السلام) نقل نشده و تنها چهار روایت وی از طریق فاطمه بنت علی بن‏ موسی‏ الرضا(علیه السلام) و بكر بن ‏احمد قصری به دست ما رسیده است.(12)
مفاهیم حدیثی این روایات بر محور ولایت استوار است و معانی زیر را القا می‏كند:
1.وصایت‏ حضرت امیرالمؤمنین علی بن‏ ابی‏طالب(علیه السلام).
2.تثبیت جایگاه غدیر در فرهنگ تشیع.
3.هشدار به جامعه شیعی از فراموشی روز غدیر خم.
4.موقعیت علی(علیه السلام) نسبت‏به رسول اعظم الهی(صلی الله علیه و آله و سلم).
5.برابری دوستی خاندان عصمت و طهارت با شهادت در راه خدا.
شخصیت معنوی حضرت امام موسی كاظم(علیه السلام) نسبت‏به دیگر خاندان امامت و اهل بیت عصمت و طهارت فرزندان بیشتری دارند.
چند شخصیت مهم خاندان موسوی عبارتند از:
1.حضرت امام علی بن‏ موسی‏ الرضا(علیه السلام).
2.حضرت احمد بن‏ موسی(علیه السلام).
3.حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها).
حضرت معصومه(سلام الله علیها) پس از امام رضا(علیه السلام) دومین شخصیت ملكوتی این خاندان به شمار می‏ آید و به القاب والایی چون «معصومه‏»، «كریمه اهل بیت‏»، «طاهره‏»، «حمیده‏»، «بره‏»، «رشیده‏»، «تقیه‏»، «نقیه‏»، «رضیه‏»، «مرضیه‏»، «سیده‏» و «اخت الرضا(علیه السلام)» خوانده شده است كه همه به واسطه مقامات عالی عرفانی و سلوك معنوی ایشان در طول حیات و یا ظهور كرامات عدیده از سوی آن بانوی مكرمه است.
شخصیت معنوی و ملكوتی حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) به اندازه‏ای است كه زیارت وی از سوی امام معصوم(علیه السلام) ترغیب شده است.امام رضا(علیه السلام) در جواب سعد بن‏سعد فرمود.«من زارها فله الجنة‏» (13) «هر كس او را زیارت كند، ثوابش بهشت‏ خواهد بود».«من زار عمتی بقم فله الجنة‏» (14) «هر كه عمه ‏ام را در قم زیارت كند، بهشت از آن اوست‏».
ازدواج نكردن حضرت معصومه(سلام الله علیها) هیچ یك از دختران امام كاظم(علیه السلام) ازدواج نكردند و امام كاظم(علیه السلام) ازدواج نمودن آنها را به اجازه برادر بزرگوارشان حضرت امام رضا(علیه السلام) موكول كرده بود.یعقوبی می‏گوید: «موسی بن‏ جعفر وصیت كرد كه دخترانش شوهر نكنند و هیچ یك از آنان شوهر نكرد مگر ام‏سلمه در مصر به ازدواج قاسم بن ‏محمد بن‏ جعفر بن محمد (15) درآمد و در این باره میان قاسم و خویشانش جریان سختی پیش آمد تا آنجا كه قاسم قسم خورد ...جز آنكه او را به حج‏برد، منظوری نداشته است‏».(16)
شیخ صدوق متن كامل وصیت‏نامه امام كاظم(علیه السلام) را نقل كرده است.در بخشی از آن حضرت به ازدواج دخترانش اشاره كرده، می‏فرماید: در مورد اموال و خانواده و فرزندانم، او بمنزله خود من است، و اگر صلاح دید كه برادرانش را - كه در آغاز این نوشته از آنها نام برده ‏ام - «به همان صورت كه من در اینجا ذكر می‏كنم‏» باقی بگذارد، می‏تواند این كار را بكند و اگر نخواست، می‏تواند آنها را كنار بگذارد و كسی حق اعتراض به او را ندارد، و اگر كسی از آنها بخواهد خواهر خود را عروس كند، بدون اجازه و دستور او این حق را ندارد، و هر نیرو و قدرتی بخواهد او را از اختیاراتی كه در اینجا ذكر كرده ‏ام، كنار بزند و مانع او بشود، با این كار از خدا و رسولش فاصله گرفته و بركنار شده است و خدا و رسولش نیز با او رابطه‏ ای نخواهند داشت، و لعنت‏ خداوند و تمام لعنت‏ كنندگان و ملائكه مقرب و انبیاء و مرسلین و مؤمنین بر چنین شخصی باد، و هیچ یك از سلاطین و نیز هیچ یك از فرزندانم حق ندارند او را از اموالی كه نزد او دارم بركنار كنند، من نزد او اموالی دارم، و سخنان او در مورد مبلغ آن، كاملا مورد قبول من است چه كم بگوید، چه زیاد، و علت ذكر اسامی سایر فرزندانم فقط این بود كه نام آنها و اولاد صغیرم در اینجا با احترام ذكر شود و آنها شناخته شوند.
آن همسرانم كه «ام ولد» (17) هستند، هر كدام كه در منزل باقی ماندند، دارای همان حقوق و مقرری خواهند بود كه در زمان حیاتم از آن برخوردار بودند، به این شرط كه او مایل باشد، و آنهایی كه ازدواج كنند دیگر نمی‏توانند بازگردند و مقرری دریافت دارند مگر اینكه «علی‏» صلاح بداند، دخترانم نیز همین گونه‏ اند.
امر ازدواج دخترانم بدست هیچ یك از برادران مادری‏شان نیست و دخترانم نباید كاری انجام دهند جز با صلاح دید و مشورت او، و اگر برادران مادری دخترانم (بدون اجازه «علی‏») در مورد ازدواج آنان كاری انجام دهند خداوند تعالی و رسولش (صلی الله علیه و آله) را مخالفت و نافرمانی كرده ‏اند، او نسبت‏به مسائل ازدواج قوم خود داناتر است اگر خواست تزویج می‏كند و اگر نخواست، نمی‏كند، و من آنان را نسبت‏به آنچه در این نوشته ذكر كرده ‏ام وصیت نموده‏ ام و خداوند را بر آنها گواه می‏ گیریم.
حضرت موسی بن‏ جعفر علیهما السلام و شهود، مهر كردند.به طور یقین منع امام كاظم(علیه السلام) بنا بر مصالح ویژه عصر خویش بود چه شیعیان در تقیه به سر می‏ برند و امكان داشت افرادی بیگانه كه هیچ مناسبتی با اهل‏ بیت ندارند با خانواده تقوا و عفاف رابطه نسبی پیدا كنند.
به همین دلیل این منع آغاز نهضت‏ بانوان موسوی بر علیه عباسیان تلقی شد و این خاندان بزرگ با مبارزه منفی خود ساختار اجتماعی عصر عباسی را زیر سؤال بردند كه حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) در این نهضت نقش ویژه ‏ای داشت، همانگونه كه كاروان مدینه به نام ایشان مشهور است ‏به صراحت نامی از دیگر خواهران ایشان برده نشده است و تنها آرامگاه های منسوب به آنان در طول مسیر ما را به نام بانوان موسوی كه همراه حضرت معصومه(سلام الله علیها) بودند، هدایت می‏كند.

پی نوشت:
1- سیری كوتاه در تاریخ تفرش و آشتیان; ص 95 -96.
2- همان; ص‏107.
3- همان; ص‏109.
4- همان.
5- همان; ص‏37.
6- «بارگاه امامزاده فاطمه صغری(علیه السلام) دختر امام موسی‏بن‏جعفر علیهما السلام در9 كیلومتری شهر آشتیان در روستایی به نام سیاوشان واقع شده و معروف است كه ایشان طفلی بودند كه با خواهر گرامیشان حضرت معصومه (سلام الله علیها) به قصد زیارت برادرشان امام رضا(علیه السلام) به قم می‏رفتند كه در عبور از این روستا فاطمه صغری(علیه السلام) مریض می‏شود و دار دنیا را وداع می‏گوید».
سیمای آشتیان; ص 98، به نقل از فصلنامه آشتیان، سال اول، شماره 2، ص‏69.
7- همان.
8- البلدان; ص 48 و49.
9- تاریخ قم; ص‏213.
10- تاریخ نایین; ج 1، ص‏66.
11- از اواخر قرن چهارم، اشعریان گرفتار نزاع و اختلاف شدند و با مهاجرت شماری ازآنها شهر تا حدودی خالی شد و باقی‏ماندگان نیز گرفتار تنگی معاش‏شدند.
تاریخ‏قم;ص‏241.
12- رجوع كنید به: مسند فاطمه معصومه(سلام الله علیها).
13- عیون اخبارالرصا(علیه السلام); ج 2، ص 660، باب‏67، حدیث اول.
14- كامل الزیارات; ص 324.
15- وی از نوادگان امام صادق(علیه السلام) است.
16- «تاریخ یعقوبی‏»; ج 2، ص 421.
17- معنی ام ولد در صفحه‏26 گدشت.

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page