پرسش و پاسخ

سوال کننده : مهدوی
پرسش:
آیا وجود بی نیاز می تواند خود را با اراده خود نیازمند کند و یا قدرتش را به اراده خود از خودش سلب کند؟

پاسخ :
خداوند وجودی قادر و بی نیاز می باشد، یعنی از صفات او قدرت و بی نیازی است. و در جای خود هم اثبات شده است که صفات باری تعالی عین ذاتش می باشد و لذا سؤال به این بر می گردد که آیا خداوند قادر است خود را از خدا بودن بیاندازد و یا خارج کند؟ زیرا قدرت بر این که خداوند خودش را نیازمند یا عاجز کند، قدرت بر این است که خدا ذات خودش را از خودش سلب کند، چنین فرضی یک فرض محال و پارادوکس محسوب می گردد که خدا در عین خدا بودن، خدا نباشد. و از جهت دیگر در فلسفه و کلام، ثابت شده است که قدرت به محال تعلق نمی گیرد و امور ممتنع از قلمرو قدرت بیرون می باشند.

پاسخ سؤالاتی از این قبیل که :
الف: آیا خداوند می تواند موجودی مانند خود بیافریند؟
ب: آیا خداوند می تواند جهان هستی را مثلا در تخم مرغی جای دهد به گونه ای که نه جهان کوچک گردد و نه تخم مرغ بزرگ شود؟
ج: آیا خداوند می تواند موجودی خلق کند که نتواند آن را نابود سازد و یا حرکت دهد؟
در همین نکته نهفته است که قدرت به محال ذاتی تعلق نمی گیرد، یعنی اگر عقل درباره چنین موضوعاتی اندیشه کند می فهمد که این ها امکان هستی ندارند اگر چه قدرت آفریننده نامتناهی است. به عبارت دیگر قصور و نقص در خود آن هاست نه در آفریننده. همانطور که اگر خیاط ماهری نتواند از آجر و هیزم، پیراهنی بدوزد، بر او سرزنش و ایرادی بر عدم توانایی کافی، وارد نمی آید. عقل هر انسانی درک می کند که محال است یک چیز در یک لحظه هم موجود باشد و هم موجود نباشد.و سؤال از این که آیا خداوند می تواند موجودی مثل خود بیافریند، در واقع مثل این است که بپرسیم آیا خداوند می تواند موجودی را بیافریند که در عین این که ممکن است، واجب نیز باشد و در عین این که محدود است (چون مخلوق است) نامحدود و نامتناهی هم باشد (چون مثل خداست). و همچنین سؤال از این که آیا خداوند می تواند جهان را در تخم مرغی جای دهد، یا موجودی خلق کند که نتواند آنرا نابود نماید؟
به هر حال اگر مخلوق است باید ذاتا ممکن و فناپذیر باشد (یعنی امکان ذاتی داشته باشد) و فرض این که فناپذیر نباشد، به معنای این است که واجب باشد پس لازم می آید یک شی در یک آن هم ممکن باشد و هم واجب.
قرآن شریف هم اگر می فرماید:« أَنَّهُ عَلی‏ کُلّ‏ِ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ »[1]
«بر هر چیزی تواناست» درباره «شی» سخن می گوید و محال ذاتی در محدوده شی نمی گنجد و «لاشیء» محسوب می گردد.
*=**=**=**=**=**=**=**=**=**=**=**=**=**=*
[1] سوره حج، آیه 6.