در مقاله؛ اربعین، روز الحاق سرهای شهدا به بحث زیارت اربعین اول اهل بیت در سال 61 پرداختیم.
عمده ترین اشکالی که در مورد اربعین اول مطرح است مسأله عقل ناپذیری آن است. عده زیادی بر این باورند که آمدن کاروان اهل بیت علیهم السلام از شام به کربلا در همان اربعین اول (چهل روز پس از عاشورا) امریست که عقل آن را نمی پذیرد. از این رو با تعابیری گوناگون منکر آن شدند.
عبارت شهید مطهری (ره) در این خصوص می فرماید: «هیچ دلیل عقلی هم این را تایید نمی‏كند.» (حماسه حسینی1/30)
مرحوم میرزا حسین نوری صاحب مستدرك الوسائل نیز در كتاب‏ لؤلؤ و مرجان، ص151 در انکار این قضیه می نویسد: «اگر عاقل تأمل كند، با در نظر گرفتن كم‏ترین ایام توقف در راه، از كربلا به كوفه و از آن جا به شام، مدّت چهل روز را ممتنع خواهد شمُرد.»
پس از درج مقاله «درنگی بر اربعین شهید مطهری» در این پایگاه، عده ای از کاربران محترم نیز با طرح اشکالاتی از این دست، خواهان تبیین دقیق تر این موضوع و حل اشکال عقلی آن شدند.
در این مقاله برآنیم تا با استفاده از تاریخهای قابل اطمینانی که به دست ما رسیده است و یک سری محاسبات ساده ریاضی ثابت کنیم که اربعین اول نه تنها هیچ تعارضی با عقل ندارد؛ بلکه هر عقل سلیمی به راحتی آن را می پذیرد.
محاسبه اول (بر اساس گزارش های تاریخ)
این محاسبه را بر اساس جمع و تفریق تاریخها و مدت زمانهایی انجام می دهیم که گزارش شده است.
تاریخ خروج از کوفه
محدث خیابانی(ره) می گوید: «از تذکره الخواص و قمقام مستفاد می شود که روز پانزدهم، رؤوس و اسرا را از کوفه به شام حرکت دادند.» (تحقیق اربعین/‏260)
شیخ مفید (ره) در مورد خروج اهل بیت علیهم السلام از کوفه چنین شرح می دهد:
«روز دوازدهم یا سیزدهم ابن زیاد سر مطهر امام علیه السلام را به وسیله زحر بن قیس برای یزید به شام فرستاد. پس از آن در روز چهاردهم یا پانزدهم اهل بیت علیه السلام را روانه شام کرد و کاروان اهل بیت علیهم السلام به کسانی که سرها را می بردند، رسیدند.» (الارشاد/‏261)
تقویم و سالنامه پژوهشى آستان قدس رضوى (سالهاى 70 و 71) روز نوزدهم محرم را روز حرکت و خروج اهل بیت (ع) از کوفه به شام مى‏داند.
تاریخ ورود به شام
ورود سرهای مطهر به شام، در روز اول صفر بین مورخین و اهل حدیث معروف و مشهور است و در این مورد تاریخ دیگری نقل نشده است. و بسیاری عید دانستن اول صفر سال 61 هجری توسط بنی امیه را نقل کرده و علتش را همین امر دانسته اند.
محاسبه: آنچه از این دو تاریخ به دست می آید این است که کاروان اهل بیت علیهم السلام فاصله کوفه تا شام را در مدت زمانی بین 11 تا حداکثر 15 روزه طی کردند.
مدت اقامت در شام
ابن کثیر می گوید: «اهل تحقیق گفته اند: بیشتر از یک هفته یا هشت روز، اقامت اهل بیت علیهم السلام در شام نبود.» (البدایه و النهایه 8/198)
در مقتل ابی مخنف نیز عباراتی با همین مضامین وجود دارد.
تاریخ خروج از شام
با ملاحظه تاریخ ورود و مدت اقامت اهل بیت علیهم السلام در شام تاریخ خروج ایشان همان خواهد شد که مرحوم حاج شیخ عباس قمی نقل می کند.
ایشان می گوید: «روز هشتم، یزید، اهل بیت علیهم السلام را روانه کرد.» (نفس المهموم/‏463)
روز دوازدهم یا سیزدهم ابن زیاد سر مطهر امام علیه السلام را به وسیله زحر بن قیس برای یزید به شام فرستاد. پس از آن در روز چهاردهم یا پانزدهم اهل بیت علیه السلام را روانه شام کرد و کاروان اهل بیت علیهم السلام به کسانی که سرها را می بردند، رسیدند
نتیجه محاسبه اول:
اگر همان زمان رفت حدودی را به این تاریخ اضافه کنیم می بینیم که عدد و رقمی مطابق یا نزدیک به همان بیستم مشهور و اربعین اول به دست می آید و اختلاف دو سه روز در یک رخدادی مربوط به هزار و اندی سال پیش آن هم با نقل های نزدیک به هم چیزی نیست که عقل از آن گریزان باشد.
محاسبه دوم (بر اساس فاصله و سرعت)
این محاسبه را بر اساس فاصله بین دمشق تا کربلا با توجه به سرعت حرکت کاروان انجام می شود.
فاصله بین شام تا کربلا
وزارت راه سوریه در تابلویی نصب شده فاصله دمشق تا بغداد را 500 کیلومتر اعلام کرده است. از بغداد تا کربلا نیز حداکثر حدود 100 کیلومتر است. پس فاصله دمشق تا کربلا تقریبا 600 کیلومتر خواهد بود.
سرعت حرکت این کاروان
همه مورخین و اهل حدیث اتفاق نظر دارند که کاروان امام حسین علیه السلام فاصله بین مكه و كربلا را که حدود 380 فرسنگ (حدود 2280کیلومتر) راه است را در مدت 24 روز طی کرد. به شهادت تاریخ کاروان حضرت در روز هشتم ذی الحجه از مکه خارج شد و در روز دوم محرم به صحرای کربلا رسید. با این حساب می توان گفت که این کاروان به طور میانگین روزانه حدود پانزده فرسنگ (90 کیلومتر) را می‏پیمود.
شاهدی برای این ادعا
حرکت معمولی شتر در صحرا با توجه به بلندی پاها و طول گامهایی که برمی دارد حدود 12 کیلومتر در ساعت است. حال اگر کاروانی به طور متوسط روزانه هشت ساعت راه برود به راحتی می تواند 90 کیلومتر را در یک روز طی کند.
با توجه به گزارشات مسلم تاریخی و کمی محاسبات ساده ریاضی می توان به این قطع رسید که ورود اهل بیت علیهم السلام به کربلا در روز بیستم صفر همان سال، امری است ممکن و وقوع آن به هیچ وجه با عقل و منطق در تعارض نیست
نتیجه محاسبه دوم:
اگر کاروانی روزانه 90 کیلومتر را طی می کند فاصله 600 کیلومتری را می تواند در مدت یک هفته بپیماید. پس اگر کاروان اهل بیت علیهم السلام در روز هشتم صفر از دمشق خارج شده باشند به راحتی می توانستند بعد از یک هفته (15 صفر) خودشان را به کربلا برسانند.
با این حساب گزارش ورود در روز بیستم (دوازده روز بعد حرکت از دمشق) بسیار باور کردنی و موافق عقل است و حساب.
جمع بندی نهایی
با توجه به گزارشات مسلم تاریخی و کمی محاسبات ساده ریاضی می توان به این قطع رسید که ورود اهل بیت علیهم السلام به کربلا در روز بیستم صفر همان سال، امری است ممکن و وقوع آن به هیچ وجه با عقل و منطق در تعارض نیست.
برای مطالعه بیشتر کتاب تحقیق درباره اولین اربعین سید الشهداء علیه السلام نوشته شهید آیت الله قاضی طباطبائی توصیه می شود.
ما نیز در تهیه این مقاله از این اثر ارزشمند بهره های فراوان بردیم. رحمت بی کران خدا بر او باد.
------------------------
امید پیشگر
تبيان

نوشتن دیدگاه