1 - خداوند - جلّ جلاله - مى فرمايد:
قُلْ: ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبّى ، لَوْلا دُعآؤُكُمْ. فَقَدْ كَذَّبْتُمْ، فَسَوْفَ يَكُونُ لِزاماً. (1)
- بگو: اگر دعايتان نبود، پروردگارتان چه اعتنايى به شما داشت ، زيرا مسلّماً شما تكذيب نموديد، و لذا تكذيبتان همواره ملازم شما خواهد بود.
خداوند در اين آيه شريفه براى مخاطبَين آن هيچ جايگاه و مقامى در صورتى كه دعا نداشته باشد، قرار نداده ؛ بنابراين ، از اين كلام فهميده مى شود كه جايگاه و منزلت انسان در نزد خداوند - جلّ جلاله - به اندازه دعا، و ارزش او به قدر اهتمام به مناجات و خواندن اوست .
شايد كسى اشكال كند بگويد: مراد از دعا در اين آيه ، عبادت و پرستش خداوند است ؛ ولى اين درست نيست ، بلكه حقّ همانى است كه راويان مورد اعتماد از امامان و سروران ما (عليهم السلام ) روايت كرده اند كه مقصود از دعا در اين آيه ، بدون كم و كاست همان دعايى است كه در عرف شرع فهميده مى شود.
2 - خداوند - جلّ جلاله - مى فرمايد:
فَلَوْلا إِذْ جآءَهُمْ بَاءْسُنا، تَضَرَّعُوا، وَلكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ. (2)
- پس اى كاش هنگامى كه سختى و ناگواريى از سوى ما به آنان مى رسيد، تضرّع و زارى مى نمودند، ليكن دلهايشان قساوت پيدا نموده و سنگدل گرديده بودند.
خداوند - جلّ جلاله - در اين آيه شريفه هشدار مى دهد كه اگر كافران تضرّع و زارى مى نمودند، خداوند سختى و ناگوارى و خشم و عذاب و عقاب خويش را از آنان برمى داشت ، و ناراحتيهاى آنان را برطرف مى نمود.
ملاحظه مى شود كه خداوند نفرمود: اى كاش وقتى سختى و ناگوارى از ناحيه ما به سوى آنان مى آمد، نماز مى خواندند، يا روزه مى گرفتند، يا حجّ بجا مى آوردند، يا قرآن قرائت مى نمودند، و اين خود به صراحت مطلب را براى اهل فهم از برجستگان روشن مى نمايد.
3 - باز از جمله آيات ، وعده پاكيزه خداوند - جلّ جلاله - است به اينكه : دعا، كليد رسيدن به آمال و آرزوهاست . آنجا كه مى فرمايد:
وَ إِذا سَاءَلَكَ عِبادى عَنّى ، فَإِنّى قَريبٌ، اءُجيبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ. (3)
- و هرگاه كه بندگانم درباره من بپرسند، بگو: كه من نزديكم ، و دعاى هر دعا كننده را هنگامى كه مرا بخواند، اجابت مى كنم .
4 - و نيز در اين باره است فرمايش ديگر خداوند - جلَّ جلاله - كه مى فرمايد:
اءُدْعُونى اءَسْتَجِبْ لَكُمْ، إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُوُنَ عَنْ عِبادَتى ، سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ. (4)
- مرا بخوانيد تا دعايتان را براى شما اجابت كنم ، براستى كسانى كه از پرستش و عبادت من گردنكشى مى كنند، با حالت خوارى و ذلّت وارد جهنّم خواهند شد.
خداوند - جلّ جلاله - با اين آيه شريفه توجّه مى دهد كه ترك كردن دعا، استكبار و گردنكشى از پرستش و عبادت او، و نيز سبب داخل شدن در آتش جهنّم و عذاب خوار كننده آن است .
از امام صادق (ع ) روايت شده كه مراد از عبادتى كه انسان از آن گردنكشى مى نمايد در اين آيه ، همان دعا است ، و اينكه هركس با وجود اين دستور آن را ترك كند، از مستكبران و گردنكشان خواهد بود.
5 - تنها بخشى از آياتى كه ذكر شد، براى عارفان كفايت مى كند، و اگر نبود در فضيلت دعا، جز فرمايش خداوند - جلّ جلاله - به سرور پيامبران - صلوات اللّه عليه و آله - آنجا كه مى فرمايد:
واصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بالْغَداوَةِ وَالْعَشِىِّ، يُريدُونَ وَجْهَهُ، وَلاتَعْدُ عَيْناكَ عنَْهُمْ. (5)
- و خويشتن را با كسانى كه صبح و شام پروردگارشان را مى خوانند، در حالى كه تنها خشنودى او را اراده نموده اند، به صبر و شكيبايى وادار كن ، و مبادا چشمانت را از آنان بردارى .
كفايت مى كرد، و اين امر بزرگى است ؛ زيرا اين خطاب در مقام ستايش و مدح كسانى كه صبح و شام به درگاه پروردگار دعا مى كنند، صادر شده و خداوند - جلّ جلاله - به خاطر دعاى آنان در صبح و شام به رسولش ‍ (ص ) امر فرموده كه پيوسته ملازم آنان بوده ، و چشمان شريفش را از مصاحبت و همنشينى با ايشان برندارد.
-------------------------------------
1- فرقان (25): 77.
2- انعام (6): 43.
3- بقره (2): 186.
4- غافر: (40) : 60.