آيات
- قال ما يعبوا ربى لولا دعائكم.(1)
يعنى: اى پيامبر! بگو اگر دعايتان نبود، پروردگار من به شما اهميتى نمى داد.
- و قال ربكم ادعونى استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيد خلون جهنم اخرين.(2)
يعنى: پروردگارتان مى گويد: مرا بخوانيد تا اجابتتان كنم. مسلما آنانى كه از پرستش و عبادت من سركشى مى كنند، بزودى با خوارى به جهنم در مى آيند.
در اين آيه شريفه، خداوند متعال دعا را عبادت خوانده (يعنى اگر كسى با خدايش سخن بگويد، عبادت كرده) و سركشان از عبادت را به منزله كافر قرار داده است.
- و ادعوه خوفا و طمعم.(3)
يعنى: خداى را از روى بيم و اميد، بخوانيد.
- و اذا سالك عبادى عنى فانى قريب اجيب دعوه الداع اذا دعان فليستجيبو الى و ليو منوا بى لعلهم يرشدون.(4)
يعنى: هرگاه بندگانم درباره من از تو سوال كردند (بگو كه) من نزديك و به نداى كسى كه مرا بخواند، پاسخ مى دهم، پس اينان بايد مرا بخوانند و به من ايمان بياورند تا ارشاد گردند.
حال كه كلام به اين آيه شريفه از قران كريم رسيد، خوب است نكاتى درباره آن متذكر شويم:
اول - جمله: هرگاه بندگانم از تو درباره من سوال كردند، كنايه است به اينكه خوب است بندگان من، از من سوال كنند.
دوم - خداوند متعال در پاسخ نفرمود: بگو من نزديكم (به مناسبت اينكه اول آيه خطاب به پيامبر است) بلكه جهت تسريع در پاسخ بندگان، كلمه بگو را حذف كرده مستقيما فرمود: من نزديكم سوم - بر سر جواب، حرف فاء در آورد كه دلالت بر عدم فاصله دارد.
چهارم - پروردگار سبحان خودش مستقيما پاسخ داد و اين نشانه منزلت و شرف دعا نزد ذات اقدس الله است. در همين باره امام باقر - عليه السلام - مى فرمايد:
لا تمل من الدعا فانه من الله بمكان.
يعنى: از دعا خسته مشو، چون نزد خدا ارزش دارد.
و در پاسخ بريد بن معاويه كه از آن حضرت پرسيده بود ايا دعاى بيشتر بهتر است يا قرائت قران بيشتر؟ فرمود:
14 - كثره الدعاء افضل ثم قرا: قل ما يعبوا بكم ربى لولا دعاوكم.
يعنى: دعاى بيشتر بهتر است؛ چون خداوند فرمود: اى پيامبر - صلى الله عليه و آله - بگو اگر دعايتان نبود، پروردگار من به شما اهميتى نمى داد.
پنجم - اين آيه كريمه دلالت دارد بر اينكه ذات اقدس الهى، مكان ندارد، چون اگر مكان مى داشت به هر مناجات كننده اى نزديك نبود، (يعنى اگر به فردى در شرق عالم نزديك بود، مى بايست از فردى كه در غرب است دور بوده باشد، چون خاصيت موجودات مكان دار اين است و حال آنكه او به هر دو نزديك است، پس مكان ندارد).
ششم - پروردگار متعال در اين آيه با جمله (فليستجيوالى) امر به دعا كردن بندگان نموده است.
هفتم - امام صادق - عليه السلام - در تفسير جمله وليو منوابى فرمود:
15 - و ليتحققوا انى قادر على اعطائهم.
يعنى: بندگان من بدانند كه من قدرت بخشش درخواستهاى ايشان را دارم.
اين فرمان حق، دو فايده دارد:
فايده اول: به بندگان اعلام مى دارد كه وا قادر است.
فايده دوم: بندگان را در رسيدن به حاجات و درخواستهايشان اميدوار مى كند؛ چون انسان اگر بداند طرف معامله اش قدرت بر تسليم و تحويل آنچه بر عهده اوست را دارد، در او ميل و رغبت ايجاد مى شود كه دست به آن معامله بزند، همچنانكه اگر بداند طرف معامله اش اين قدرت را ندارد اقدام نخواهد كرد، به همين خاطر مى بينيد كه مردم از معامله با افراد و شكسته پرهيز مى كنند.
هشتم: با ذكر جمله يرشدون گويا به بندگان بشارت مى دهد كه دعايتان اجابت شد، چون رشاد به راه هدايتى گويند كه به مطلوب و مقصود مى رسد.
در اين مورد امام صادق - عليه السلام - مى فرمايد:
16 - من تمنى شيئا و هو لله رضا لم يخرج من الدنيا حتى يعطاه.
يعنى: اگر كسى از خداوند متعال چيزى بخواهد كه مورد رضاى حق هم باشد، تا در دنيا نرفته، آن را دريافت مى كند.
اين حديث از پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - نيز روايت شده است.
آن حضرت در جاى ديگر مى فرمايد:
17 - اذا دعوت فظن حاجتك بالباب.
يعنى: هرگاه دعا كردى، گمانت اين باشد كه حاجتت نزد در آماده و حاضر است.
----------------------------------------------------------------------------------
1-سوره فرقان، ايه 77.
2-سوره مومن، آيه 60.
3-سوره اعراف، آيه 56.
4-سوره بقره، آيه 186.
----------------------------------------------------------------------------
جمال و السالكين شيخ احمد بن فهد حلى (قدس سره الشريف)
ترجمه: حسين غفارى ساروى