آنكه ابن ابى الحديد، در بيان كلام امام فانزلوهم باحسن منازل القرآن، گفته است: انه امر المكلفين بان يجروا العتره فى اجلالها و اعظامها و الانقياد لها و الطاعه لاوامرها مجرى القرآن، ما در اين بيانش انكار نداريم كه بايد عترت را در اجلال و اعظام و انقياد و طاعت اوامرشان به احسن منازل قرآن جارى نمود، ولى كلام امام درباره عترت فوق اين بيان است، زيرا جمله فانزلوهم باحسن منازل قرآن محفوف به جملى است كه دلالت دارند بر اين كه عترت عين احسن منازل قرآن اند وفاى آن فاى فصيحه است، و سياق عبارت اين است كه عترت را صاحب و واجد اين منازل بدانيد و بشناسيد، چنانكه در خطبه يكصد و پنجاه و دوم نهج البلاغه فرمود: فيهم كرائم القرآن و هم كنوز الرحمن. اين كرائم قرآن همان احسن منازل قرآن است كه در آنان است.
امام فانزلوهم باحسن منازل قرآن را بر كيف تعمهون و بينكم عتره نبيكم و هم ازمه الحق و اعلام الدين و السنه الصدق متفرع فرمود؛ يعنى چون عترت پيغمبر شما در ميان شما ازمه حق و اعلام دين والسنه صدق اند، آنان را در بهترين منازل قرآن بدانيد و بنشانيد. اين همان است كه اهل تحقيق فرموده اند: انسان كامل قرآن ناطق است، يعنى صورت كتبيه قرآن صورت كتبيه انسان كامل است، و صورت عينيه آن صورت عينيه انسان كامل است. و چون قرآن در صور و منازلش معصوم از هرگونه خطاست، كسانى كه احسن منازل قرآن اند نيز معصوم اند. اين كلام نه فقط مشعر به عصمت عترت است بلكه مبين آن است، و باب سى و پنجم كتاب حجت كافى در پيرامون اين عنوان است: باب انه لم يجمع القرآن كله الا الائمه عليهم السلام و انه يعلمون علمه كله. علاوه اينكه حقايق و معارف صادره از عترت نبى - عليهم السلام - اصدق شاهدند كه عترت پيغمبر مبين حقائق اسماء اعنى احسن منازل قرآن اند.
وانگهى امام عليه السلام فرمود: ردوهم ورود الهيم العطاش؛ يعنى چنانكه شتران تشنه وقتى چشمشان به آب افتاد شتابان به سوى آبشخور مى دوند و مى روند و براى رسيدن به آب از يكديگر سبقت مى گيرند، شما نيز با عترت نبى صلى الله عليه و آله اينچنين باشيد. آب در نشاه عنصرى صورت علم است؛ چنانكه آب سبب حيات اشباح است، علم سبب حيات ارواح است، كه غذا مسانخ با مغتذى است؛ لذا آب در عالم خواب تعبير به علم مى شود؛ و ابن عباس، كه از خوشه چينان خرمنهاى فيض محضر وصى - عليه السلام - بود، ماء را در اين آيه و انزلنا من السماء ماء تفسير به علم فرمود؛ بلكه مرحوم طبرسى، در مجمع البيان، در تفسير كريمه و ان لو استقاموا على الطريقه لاستقيناهم ماء غدقا فرموده است:
و عن بريد العجلى عن ابى عبدالله عليه السلام قال معناه لافدناهم علما كثيرا يتعلمونه من الائمه.
و نيز در همين مقام فرمود:
و فى تفسير اهل البيت عليهم السلام عن ابى بصير قال قلت لابى جعفر عليه السلام قول الله: ان الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا (1) قال هو والله ما انتم عليه لو استقاموا على الطريقه لاستقيناهم ماء غدقا.
و مرحوم كلينى، در باب سى ام حجت كافى به اسنادش روايت فرموده است:
عن الباقر عليه السلام: يعنى لو استقاموا على ولايه اميرالمومنين على عليه السلام و الاوصياء من ولده و قبلوا طاعتهم فى امرهم و نهيهم لاستقيناهم ماء غدقا يقول لاشربنا قلوبهم الايمان و الطريقه هى الايمان بولايه على و الاوصياء.
و به همين مضمون آراء و روايات ديگر در ضمن بسيارى از آيات ديگر قرآن. پس خود عترت - عليهم السلام - ماء حيات و عيش علم و آبخور آب زندگى تشنگان اند، چنانكه در باب صدم كتاب حجت كافى معنون است كه: ان مستقى العلم من بيت آل محمد عليهم السلام. و قرآن را چون منازل و درجات از فرش تا عرش است، عترت محمدى در احسن و اعلاى منازل و مراتب قرآن اند؛ و چون مرزوق به معرفت حقايق اسماى عينيه اند، به بطون و اسرار و تاويلات آيات قرآنى كما هى واقف اند و خود قرآن ناطق اند.
دعويهم فيها سبحانك اللهم و تحيتهم فيها سلام و آخر دعويهم ان الحمدلله رب العالمين
24 شهر الله المبارك 1404 ه.ق = سوم تيرماه 1363 ه.ش
قم - حسن حسن زاده آملى
------------------------------------------
1-فصلت 41: 30، احقاف 46: 13.
-------------------------------------
استاد علامه حسن زاده آملى