خانواده

تاثير مشورت
خودراءيى، استبداد به راءى، تك روى و خود محورى، پايه بسيارى از ناهنجاريهاست. در مسايل خانوادگى نيز تصميم گيريهاى يكطرفه و بدون مشورت با ساير افراد خانه، اغلب مساله ساز است.
هم احترام گذاشتن به همسر و فرزندان ايجاب مى كند كه درباره موضوعاتى كه به امور خانواده مربوط مى شود، با آنان مشورت شود، هم ثمره آن، بهره گيرى از افكار آنان است.
چه خوب است كه خانه ها، مجلس شوراى خانوادگى باشند و اعضاى خانواده، همه حق نظر دادن داشته باشند و مسايل و مشكلات خانواده را با سر انگشت مشورت و تبادل نظر حل كنند.
لازمه يك زندگى جمعى، تفاهم، حسن ظن و اعتماد است. بكار گيرى اصل مشورت در خانه، اين عناصر مورد نياز را در پديد آمدن محيط و جمعى صميمى و متعادل فراهم مى سازد.
مثلا اگر مرد، بخواهد بدون همفكرى با همسرش يك مهمانى بدهد، يا زن بدون هماهنگى و مشورت به ديدن اقوام خود، يا فرزند بدون طرح مساله با والدين، به يك اردو و مسافرت برود، يا بدون نظر خواهى از هم، تصميم بگيرند خانه را بفروشند يا خانه اى بخرند يا تغيير شغل دهند، يا تغييراتى در ساختمان و بناى خانه پديد آورند، اين گونه تك رويها اغلب مساله ساز و بحران آفرين و حداقل زمينه ساز گله و شكايت مى شود.
اين ضرب المثل: همه چيز را همگان دانند از يك حكمت ريشه دار خبر مى دهد. گاهى علاقه به يك چيز و كار، انسان را از ديدن ضعفها و درك معايب آن كر و كور مى سازد. مشورت و رايزنى با ديگران، براى درستى يك تصميم و عمل، بستر مناسبترى فراهم مى آورد. اشخاصى هم كه در خانه مورد مشورت قرار مى گيرند و به نظر و راءى آنها توجه مى شود، احساس شخصيت مى كنند و در كارهاى خانه، بيشتر احساس مسؤ وليت و نقش و جايگاه مى كنند.
مشاور پير يا جوان؟
البته در مشورت، سن و سال چندان مهم نيست. آنچه رايزنيها را اعتبار مى بخشد و مشورت را ارزشمند و قابل اعتماد مى سازد، عقل، تجربه و ايمان و صداقت است. مشاوره با خردمندان مجرب و مؤ منان صادق، مانع آسيب در تصميم و عمل مى شود و چون على القاعده، پيران كارآزموده و سالمندان جهان ديده، با تجربه ترند و تجربه بالاتر از علم است، توصيه شده كه با سالمندان مجرب مشورت كنند. در خانه، ديدگاه بزرگ خانواده و خاندان مى تواند طرف مشورت خوبى به شمار آيد. حضرت امير (عليه السلام) مى فرمايد: افضل من شاورت ذوى التجارب؛(1)
برترين كسى كه با آنان مشورت مى كنى، صاحبان تجربه هايند.
در سخنى از حضرت رسول (صلى الله عليه و آله) مساءله عقل ملاك قرار گرفته است. مى فرمايد:استرشدوا العاقل و لا تعصوه فتندموا.(2)
با خردمند مشورت كنيد و راه رشد را جويا شويد و نافرمانى او نكنيد كه پشيمان مى شويد.
هرچند تصميم نهايى در خانواده، با بزرگ خانه است، ولى چرا بايد خود را از انديشه و فكرى بقيه افراد، محروم ساخت؟ اگر در خانه، بزرگترى باشد كه دانش و تجربه افزونترى دارد، چه بهتر كه از نظرات پخته او هم استفاده شود. و اگر جوانان تيز هوش ‍ و با استعداد و آگاه هم باشند، مشورت با آنان به خاطر تيزهوشى و فراست و جولان ذهنى و سرعت انتقالى كه دارند، مى تواند بسيار كارساز باشد.
حضرت امير (عليه السلام) در سخنى حكيمانه فرموده است:
هرگاه در كارى نيازمند مشورت بودى، آن را ابتدا با جوانان در ميان بگذار، چرا كه ذهن و فكر آنان تيزتر است و سرعت انتقالشان بيشتر. سپس آن را با سالمندان با تجربه هم در ميان بگذار و بر آنان عرضه كن، تا نيك و بد و قوت و ضعف آن را پى جويى كنند و بهترين را انتخاب كنند، چون تجربه آنان بيشتر است.(3)
در اين كلام علوى، هم ذهن باز و فكر تيز معيار به شمار آمده است، هم تجربه كه اغلب در پيران جهان ديده است. هر كس به خاطر برخوردارى از مواهبى مى تواند طرف مشورت قرار گيرد و ما را در تصميم گيرى درست تر، يارى كند. در روايت است كه جمعى از اصحاب نزد امام رضا (عليه السلام) بودند. از پدر بزرگوارش امام موسى بن جعفر (عليه السلام) ياد شد. حضرت فرمود: عقل و خرد او قابل مقايسه با عقل ديگران نبود، ولى در حال گاهى با غلامان سياه خود مشورت مى كرد. وقتى مى گفتند: آيا با چنين شخصى مشورت مى كنى؟ مى فرمود: خداى متعال چه بسا فتح و گشايش را بر زبان اين شخص قرار داده است!(4)
حرمت بزرگان
پدر و مادر، به معناى واقعى كلمه چراغ خانه اند. بخصوص اگر به سن بالايى رسيده باشند، محور وحدت و رمز همبستگى و كانون الفت در افراد خانواده اند. هم احترامشان لازمتر است، هم حقوقى اخلاقى و معاشرتى شان بيشتر است.
در فرهنگ دينى و آداب تربيتى ما، بزرگداشت و حرمت نهادن به بزرگ، يك وظيفه است. توصيه حضرت امير (عليه السلام) اين است كه دانشمند را به خاطر عملش و بزرگسال را به خاطر سن و سالش بايد احترام كرديكرم العالم لعلمه و الكبير لسنه.(5)
كانون خانواده، بشدت محتاج اين تكريمها و حرمت نهادنها به بزرگان است، تا از اراده و تدبير و كار آرايى بزرگان در حل مشكلات و ايجاد صفا و صميميت و رفع منازعات بهترين بهره گرفته شود. وقتى بزرگ خانواده مى تواند به عنوان مشاور عالى نظر بدهد و نظرش حرف آخر و فيصله دهنده برخى كشمكشها باشد كه جايگاه والا و ممتاز و مورد اعتماد و حرمت را داشته باشد.
امام صادق (عليه السلام) فرمود: هر كس كه به بزرگ ما احترام نگذارد و به كوچك ما ترحم نكند، از ما نيست.(6)
اگر ما امروز، زير بال و پدر و مادر سالخورده خود را نگيريم و اگر به بزرگترها و صاحبان تجربه در خانواده احترام نگذاريم، از كجا كه فردا، فرزندان ما هنگام نيازمان، به كمك بشتابند، يا هنگام نيازشان از انديشه و تجربه و رهنمود ما بهره گيرند؟ وقتى ما به آنان با رفتار خودمان شيوه محبت و احترام به بزرگترها را نياموزيم، در كدام مكتب و از رفتار چه كس بياموزند كه با بزرگان و سالخوردگان و اهل خرد و تجربه، برخوردى انسانى، احترام آميز، حق شناسانه و تجربه آموزانه داشته باشند؟
رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود: البركة مع اءكابركم.(7)
بركت و خير ماندگار، با بزرگان شماست. آيا بهره مندى از انديشه و تجربه و نظر مشورتى، بركت نيست؟ يك پيرمرد در ميان خاندانش، همچون پيامبرى است در ميان امت خويش. اين كلام حضرت رسول (صلى الله عليه و آله) است. يعنى همان بركت و هدايت و روشنگرى و حمايت و محوريت براى وحدت و عامليت در انسجام و همبستگى كه يك پيامبر در ميان مردم دارد، پيرمرد با ايمان و تجربه هم همان جايگاه و نقش را در خاندانش دارد.
چه بسيار اختلافهاى خانوادگى كه پس از فوت بزرگ خاندان به وجود مى آيد و افراد از هم جدا مى شوند و رابطه ها و رفت و آمدها كمتر مى شود. اين از نشانه هاى همان بركت وجودى آنان است كه اثر آن را در فقدانشان بهتر مى توان دريافت. پس تا وقتى هستند، چرا قدرشان ندانيم و بر صدرشان ننشانيم و از آنچه كه آنان در خشت خام مى بينند و جوانان در آينه كم كمتر مى بينند، فيض و بهره نبريم؟
حرمت نهادن هم در ظاهر و گفتار و برخورد است، هم در ارج نهادن به افكار و رهنمودها و هدايتهاى آنان كه برخاسته از ايمان و نشاءت گرفته از تجاربشان است.
پدر و مادر وقتى مى توانند محور حديث در يك خانواده باشند كه افراد خانواده و اعضاى فاميل، شاءن آنان را بشناسند و مطابق آن شاءن و جايگاه، احترام و اطاعت و تواضع كنند. اين گونه زندگيها گرمتر و رابطه ها صميمى تر و مستحكم تر است. خطاها و مشكلاتى هم كه اغلب نتيجه خامى و بى تجربگى است، كمتر پيش خواهد آمد.
صداقت در نظريه مشورتى
گاهى كسانى در موردى خاص، تجربه يا دانش كافى ندارند. وقتى طرف مشورت قرار مى گيرند، بايد صادقانه به ناتوانى يا كم اطلاعى خويش اعتراف كنند، تا از اين رهگذر، ديگران به خطا دچار نشوند.
مشاور (چه در خانه چه بيرون) بايد صداقت و امانت داشته باشد و در محدوده دانايى و آگاهى خود نظر بدهد.
در رسالة الحقوق امام سجاد (عليه السلام) چنين آمده است:
حق مشورت كننده با تو، اين است كه اگر در مورد مشورت، راءى و فكرى دارى، در خير خواهى نهايت تلاش را بكنى و آنچه را مى دانى به او برسانى، به نحوى كه اگر تو به جاى او بودى همان كارى را مى كردى كه به او مى گويى. اين را هم همراه با نرمش و ملاطفت انجام بده. و اگر در آن مورد، راءيى نداشتى ولى كسى را مى شناسى كه مورد اطمينان توست و به راءى او راضى هستى و مطمئن و او را به عنوان مشاور خودت مى پسندى، پس او را نزد او راهنمايى كن، تا نه خيرى را از او مضايقه كرده باشى و نه خير خواهى را از او باز داشته باشى.(8)
در اين كلام، چند محور مهم ديده مى شود:
اول: اينكه انسان خود را براى اظهار نظر درباره هر چيزى صالح و شايسته نداند و در حيطه علم و كارشناسى خود، نظر مشورتى بدهد.
دوم: اينكه انسان به درستى و صدق و استحكام نظر مشورتى خود اطمينان داشته باشد، در حدى كه خودش هم بتواند به آن عمل كند.
سوم: اينكه صلاح طرف را مراعات كند، نه موقعيت شخصى خويش را.
چهارم: اينكه اگر خود، نظر و تجربه خاصى ندارد، او را به مراكز و اشخاص صالح و خبره راهنمايى كند و نقش وساطت در خير رسانى ايفا كند.
امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد:من استشار اءخاه فلم ينصحه محض الراءى سلبه الله عزوجل راءيه؛(9)
هر كس با برادر دينى اش مشورت كند و او راءى خالص و بى شائبه اى به او ارائه ندهد (خيانت در نظريه مشورتى) خداوند عقل و تدبيرش را مى گيرد.
اين سخن، در مشورتهاى خانوادگى نيز صادق است.
وقتى افراد خانواده به مشاوره در امرى مى نشينند، بايد صلاح جمع و مصلحت عمومى را مورد نظر قرار دهند، نه آنكه هر كس از زاويه نفع شخصى به مساءله بنگرد و نظرى هم كه مى دهد، با در نظر گرفتن منافع خودش باشد!
اميد است كه با تشكيل گهگاه شوراى خانوادگى، از معضلات خانه كاسته شود و كانون خانواده، با استحكام بيشترى بر پاى بماند و پناهگاهى مطمئن براى افراد خانواده باشد.
------------------------------
1-غرر الحكم (به نقل از ميزان الحكمه، ج 5،ص 215).
2-ميزان الحكمه، ج 5،ص 215.
3-شرح ابن ابى الحديد، ج 20، حديث شماره 866.
4-مكارم الاخلاق، (ص) 319.
5-غرر الحكم (چاپ دانشگاه)، حديث 11007.
6-بحار النوار، ج 72، ص 138.
7-همان، ص 137.
8-مكارم الاخلاق، رسالة الحقوق امام سجاد (عليه السلام)، ص 423
9-بحار الانوار، ج 73، ص 102.
------------------------
جواد محدثی

نوشتن دیدگاه