خانواده

از نهاد خانواده و مقدس بودن تشكيل آن و كمك به برپايى اين خيمه عفاف گفتيم، و از اينكه قانون زوجيت عمومى و كشش متقابل، به برپايى اين خيمه كمك مى كند و اگر تدبير نباشد، اين كشش به تنش مى انجامد. ازدواج، سازنده و رشد دهنده است و روح تعاون و احساس مسؤ وليت را بر مى انگيزد و وعده الهى هم به توسعه رزق براى اقدام كنندگان به ازدواج، اين سنت نبوى است.
معيار گرايى
چنين نيست كه هر كس ازدواج كرد، سعادتمند شود. چنين هم نيست كه هر كس همسرى برگزيند، مى تواند او را به سعادت و خوشبختى برساند. دليل آن هم وجود آتشهاى اختلاف و زبانه هاى كينه و كدورت در خانواده هاى بسيارى است كه گاهى هم پايشان به شكايت و دادگاه و پرونده و... كشيده مى شود.
مهمتر از تشكيل خانواده، داشتن خانواده اى سالم، استوار، پاك و عاطفى و داشتن همسرى همدل و همزبان و همراه و همدرد است. خانواده هايى كه پس از تشكيل، خيلى زود از هم مى پاشد و طوفان اختلاف، ريشه آن را لرزانده و سقف آن را فرو مى ريزد، يا از همان آغاز، ميان زن و شوهر و اقوام و بستگان دو طرف، مساله بوده است، يا در اثر لجاجتها، خودخواهيها، نبودن روحيه گذشت و ايثار و ناديده گرفتن خطاهاى كوچك و ضعفهاى ناچيز، مسايلى بروز مى كند و رفته رفته بزرگ مى شود و مشكلات، عرصه را بر زندگى تنگ مى سازد. اگر از آغاز، بناى ازدواج، سالم نهاده شده باشد، اين گونه بحرانها يا هرگز يا دير به سراغ خانه مى آيد.
هسته اوليه يك خانواده سالم و مطلوب، از همان آغاز ازدواج، از هنگام خواستگارى و وصلت با خانواده ديگر شكل مى گيرد و ريشه آن، شناختن و داشتن معيارهاى مكتبى در انتخاب همسر است.
همسر ايده آل كيست؟ خصوصيات يك زن يا شوهر خوب كدام است و با كدام معيار بايد سراغ انتخاب شريك رفت، يا به درخواست يك خواستگار براى ازدواج، آرى گفت؟ و اين آرى گفتن، كه گاهى بلكه اغلب، يك زندگى مادام العمر را بر دوش انسان مى گذارد، بايد با در نظر گرفته چه ويژگيهايى باشد؟
نجابت و ديانت
وصلت با خانواده هايى كه نجيب و شريفند، پسنديده تر است. تدين و تقوا، ملاك ديگرى در همسر گزينى است. ارزش و اعتبار يك مسلمان در ديدگاه مكتب، به دين اوست. پس ملاك قرار دادن ديندارى در ازدواج، نشانه اصول گرايى و مكتبى انديشيدن و مكتبى عمل كردن است.
اگر كسى مسلمان و مومن است و در ازدواج، دنبال همتا، هم شان و كفو مى گردد، لابد مى داند كه مسلمانى و ايمان، رمز و نشانه آن همتايى است و مومن، كفو مومن است و زنان پاك و عفيف، لايق مردان با تقوا و پاكند و الطيبات للطيبين (1) و در آيات قرآن، ازدواج با مشرك و كافر نهى شده است، چرا كه همتاى مومن نيست. (2)
امام صادق (عليه السلام) فرمود:
الكفو ان يكون عفيفا و عنده يسار (3)
كفو و همتا در همسرى آن است كه پاكدامن و توانگر باشد (تا بتواند خرج زندگى را تامين كند).
پس معيار در آرى گفتن به همسر آينده يا خواستگارى كردن از يك دختر، آن است كه هم عفاف داشته باشد، هم قدرت مالى. در برخى احاديث، دين و امانت مطرح شده است، در روايتى دين و اخلاق معيار قرار گرفته است و بى اعتنايى به اين معيارها فساد آفرين دانسته شده است.
رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود:
اذا جاء كم من ترضون خلقه و دينه فزوجوه و ان لا تفعلوه تكن فتنة فى الارض و فساد كبير(4)؛
هر گاه كسى سراغ شما آمد كه اخلاق و ديانت او را مى پسنديد، پس با او ازدواج كنيد و گرنه در زمين فتنه خواهد شد و فساد بزرگ پديد خواهد آمد.
گر چه زيبايى و جمال را به عنوان يك معيار و ارزش مى توان حساب كرد، اما در صورتى كه با تقوا، عفاف و پاكى در تعارض ‍ قرار نگيرد. كسى كه در ازدواج، تنها به زيبايى، يا ثروت يا شهرت توجه كند و از اصالت خانوادگى و تربيت و اخلاق پدر و مادر و عفاف دختر غافل شود، چه تضمينى وجود دارد كه خانواده هاى محكم، استوار و پا برجا پديد آيد و اين كانون، پايگاه صفا و محبت شود؟!
سنتهاى دينى و ملى را نبايد ناديده گرفت. فرهنگ خودى ما به اصول خوبى آميخته و بر آنها استوار است، اگر آن را در مقابل فرهنگ بيگانه، به ديده حقارت ننگريم و كنار نگذاريم. در يك خانواده، هر چه نجابت و اصالت و حيا و عفت بيشتر باشد و هر چه معيارهاى مكتبى بيشتر حاكم و سرنوشت ساز و تاثير گذار باشد، نظام و انسجام و قوام آن خانواده نيز، مستحكم تر و بادوام تر خواهد بود.
سستى بنيان خانواده ها را بيشتر در ميان كسانى مى توان ديد كه به اصول مكتبى و ارزشهاى فرهنگ خودى بى اعتنا و از آنها بيگانه يا گريزان اند.
همسر نمونه
براى خيليها اين سؤ ال است كه همسر نمونه كيست؟ زن يا شوهر ايده آل و مطلوب، چه ويژگيهايى بايد داشته باشد؟ از سؤ الات اساسى در گزينش همسر است. نه تنها در گام نخست و آغاز كار، حتى در مورد كسانى هم كه ازدواج كرده اند و مدتى از پى نهادن اين بنا و بر پا ساختن اين خيمه گذشته و صاحب فرزند نيز شده اند، آشنايى با اين شاخص ها و معيارها، مناسب و مفيد است، زيرا با عينيت بخشيدن به آنها در زندگى مشترك، مى توانند به سلامت و استحكام بنيان خانواده خويش، كمك كنند.
پيش از آنكه به خصوصيات مثبت و ارزشى همسر اشاره شود، بد نيست كه با چهره منفى و نكوهيده همسر ناشايست هم آشنا شويم و خانواده هاى مساله دار را بشناسيم. در اين زمينه روايات بسيار است و در اين احاديث، از ازدواج با فاسق، بد اخلاق، شراب خوار، عقيم، احمق و سفيه، مجنون، و دخترى كه در خانواده بد رشد و نمو يافته است، نهى شده است، از جمله اين حديث مشهور است كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود: از ازدواج با خضراء دمن بپرهيزيد. پرسيدند: يا رسول الله، مقصود از خضراء دمن (سبز روييده در مزبله) چيست؟ فرمود: المراة الحسناء فى منبت السوء. (5) يعنى زن زيبا رويى كه در خانواده اى پست و فرومايه، به بار آمده باشد.
همچنين از زنان نازا، آلوده، لجباز، نافرمان، حقير و پست در نظر فاميل خود، سركش در برابر شوهر، رام و تسليم در مقابل ديگران، ناموافق با شوهر، كينه توز، فخر فروش، بى پروا از كار زشت، و... در روايات نكوهش شده و از اين گونه زنان به عنوان شرار النساء ياد شده است.
در مقابل، به ازدواج با دوشيزگان، زيبا رويان، فرزند آوران، عفيفان و نجيبان، صاحبان اخلاق نيكو، ديندار و امين، فرمانبرداران از شوهر و حافظان مال و آبروى همسر و... تشويق و ستايش شده است.
از پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله) روايت است: از جمله عواملى كه موجب صلاح و اصلاح مرد مسلمان مى شوند آن است كه همسرى داشته باشد كه هر گاه به او بنگرد، خوشحال و مسرور شود و اگر از زنش غايب باشد، حافظ و نگهبان آبرو و حرمت شوهر باشد و اگر به او دستورى داد، اطاعت كند. (6)
و در روايت ديگر چنين است: هيچ مرد مسلمانى پس از اسلام، بهره اى بيشتر از اين نبرده است كه همسرى مسلمان داشته باشد كه اگر به او بنگرد، شادمان شود و اگر فرمانش دهد اطاعت كند و هر گاه از همسرش غايب باشد، وى نسبت به خودش و مال شوهرش، نگهبان و امين باشد. (7)
و رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود: من سعادة المرء الزوجة الصالحة؛ (8)
همسر صالح و شايسته، از جمله عوامل خوشبختى مرد است.
رهنمود اين احاديث، عبارت از اين است كه از معيارهاى همسر خوب، حفظ عفاف، مراعات حقوق همسر و صيانت از مال و آبرو است. همين عوامل و مراعات اين نكات، از سوى ديگر به قوام و استحكام بنياد خانواده كمك مى كند. روابط مناسب عاطفى زن و شوهر با يكديگر و آن دو با فرزندان و بستگان و حفظ حقوق آنان و مراعات وظايف متقابل، عامل ديگرى براى سلامت خانواده است.
آتش اختلاف
به كار بستن معيارهاى مكتب، به انس و الفت خانواده مى انجامد و بى توجهى به آنها عامل بروز تشنج و اختلاف در خانواده است. سعدى گفته است: قدر عافيت كسى داند كه به مصيبتى گرفتار آيد.(9) و چه مصيبتى سخت تر و تلخ ‌تر از بروز اختلاف در يك خانه و خانواده؟
صفاى زندگى، نعمت بزرگى است كه برخورداران از آن بايد پيوسته شكر گذار آن باشند و قدر و قيمت خانه بى اختلاف و نزاع را بدانند. چنين محيطهاى گرمى، بهشتى دنيوى براى فرزندان نيز خواهد بود و طعم شيرين زندگى را به آنان خواهد چشاند.
البته گاهى برخى بگو مگوها در حد بيان ديدگاهها و انتقال سليقه ها به طرف مقابل لازم است، تا دو همسر كه شريك زندگى يكديگرند، از نظرات، خواسته ها، توقعات و كاستيها و حتى انتقادها و عيوب خويش آگاه شوند و عقده اى در دل نماند و انتقاد حضورى به غيبت و بدگويى پشت سر نيانجامد. اما تا حدى كه صميميت زندگى مشترك و آرامش كانون خانه را بر هم نزند و براى خود زوجين، كينه نيافريند و كودكان را هم كه شاهد اين گونه مشاجرات يا بحثهاى درون خانگى مى شوند، به نگرانى و اضطراب و آشفتگى فكرى و روحى نكشاند.
اگر زوجين، اهل منطق باشند و حرفهاى خود را مستدل و در فضايى دور از تعصب و لجاجت و پرخاش براى هم بگويند و موضوعاتى را كه سبب بروز ناسازگارى شده و بحران آفريده است، ريز و مشخص كنند و براى حل آن همفكرى جدى داشته باشند، مطمئنا هيچ خطرى خانواده را تهديد نمى كند.
بسيارى از اختلافها، ريشه در سوء تفاهم و بد فهمى از حرف و عمل طرف مقابل دارد. گفتگوى منصفانه مى تواند آشتى آور باشد. نحوه برخورد با يك مشاجره خانوادگى، هم مى تواند آميخته به صحبتى منطقى و معقول باشد و آن مسايل را روشن سازد و گره ها را بگشايد، هم مى تواند آن را به يك بحران و مشكله لاينحل تبديل سازد. اينكه گفته اند: گرهى را كه با دست باز مى شود، با دندان باز نمى كنند اشاره به همين گونه راه حلهاى صحيح و منطقى براى معضلات خانوادگى و رفتارى و ارتباطى هم مى تواند باشد.
گفتگوها و نزاعهاى لطفى، آسمان خانه و خانواده را ابرى و بغض آلود مى كند. نبايد گذاشت اين وضعيت ادامه يابد و ريشه بدواند. حرفهاى پشت سر و پيش اين و آن، اوضاع را بحرانى تر مى سازد و پرنده آشتى را از بام و در آن خانه دورتر مى كند. تا مى توان در خانه به درمان پرداخت، چرا بايد به بيرون كشيده شود؟ و تا مى توان خود به خاموش كردن شعله اقدام كرد، چرا بايد دامنه شعله را گسترده تر ساخت؟
صحبت روياروى و بى واسطه، خيلى كارسازتر از آن است كه پاى بيگانگان و حتى اقوام نزديك كه اغلب، كارى هم از آنان در رفع اختلاف ساخته نيست، به ميان كشيده شود. زيرا خطر رسوايى و بى آبرويى و عميق تر شدن اختلاف، بيشتر مى شود.
اگر قرآن كريم، فرمان مى دهد كه خود و خانواده خود را از آتش حفظ كنيد: (قوا اءنفسكم و اءهليكم نارا) (10)، هم حفاظت از آتش دوزخ به وسيله پرهيز از مفاسد و گناهان است، هم اگر بروز اختلاف در يك خانواده را شعله اى هستى سوز بدانيم - كه هست - بايد با رفتار سنجيده و صحيح، خود و خانواده را از سوختن در اين آتش نيز نگه داشت.
نعمت خانواده بى اختلاف را قدر بدانيم و اگر اين شعله در بساط و كانون زندگى ما در افتاده است، هر چه سريعتر آن را با تدبير و حكمت، با تصحيح رفتار، با گفتگوى منطقى، با ريشه يابى و درمان فورى، خاموش كنيم، پيش از آنكه ما و فرزندانمان را خاكستر نشين كند.
راستى كه همسر صالح، نجيب، با تقوا و عفاف، هديه اى از سوى خداوند است و خوشا آنان كه از اين موهبت برخوردارند.
حفظ آبرو
هيچ چيز همچون تهمت، شكننده نيست و گوهر آبرو را نمى شكند.
چه تهمتى كه از بيگانه زده شود، يا از سوى خودى!
گاهى ريشه نسبتهاى تهمت آميز، به غرض ورزى و دشمنى بر مى گردد، گاهى به سوء تفاهم يا بد گمانى، يا خبر چينى.
البته رفتار يك انسان هم گاهى زمينه ساز يك نسبت ناروا مى گردد و سبب مى شود كه تهمت به يك فرد بچسبد!
كسى كه از موارد تهمت پرهيز نمى كند، اگر در ذهنيت كسى گمان بد نسبت به او پيش آيد، هم انسان بد گمان مسؤ ول است، هم كسى كه از مواضع تهمت اجتناب نمى كند.
در روايتى از امام صادق (عليه السلام) است كه فرمود:
اتقوا مواضع الريب و لا يقفن اءحدكم مع امه فى الطريق، فانه ليس كل احد يعرفها(11)؛
از موارد و مواضع شبهه انگيز و تهمت زا بر حذر باشيد، كسى از شما با مادرش در گذرگاهى نايستد، چرا كه همه او را نمى شناسند و نمى دانند كه او مادر شماست.
پيام اين حديث، پرهيز از جاهاى شبهه ناكى است كه مى تواند بستر مناسبى براى يك سوء ظن و تهمت زدن گردد.
اين از يك سوء. از سوى ديگر، ديگران نيز موظف اند كه به اين راحتى آنچه را كه بر ذهنشان خطور مى كند، يقينى نپندارند و گمانهاى بى دليل را مبناى قضاوت و نسبت درباره ديگران قرار ندهند.
نسبت ناروا به همسر، گاهى بنيان خانواده اى را متلاشى مى سازد. اين افزون بر آثار و عواقب اخروى اين گونه نسبتهاست.
در حديث است: لا تقذفوا نساءكم، فان فى قذفهن ندامة طويلة و عقوبة شديدة (12) به زنان خود نسبت ناروا و آلوده دامنى ندهيد، چرا كه پيامد اين گونه نسبتها و تهمتها ندامت طولانى و عقوبت شديد است.
وقتى بيگناهى طرف، روشن شد، چه بر جاى مى ماند جز ندامت؟
و آن گاه كه معلوم شد نسبت داده شده، يك تهمت بوده و واقعيتى نداشته است، چه فرجامى در انتظار تهمت زننده است، جز كيفر دنيوى و عقوبت اخروى؟
تهمت و قذف، از بزرگترين گناهان است.
براحتى نمى توان اين و آن را متهم ساخت و با آبروى اين و آن بازى كرد.
تهمت، از بزرگترين گناهان زبان است.
و آبرو هم وقتى كه ريخت، باز نمى گردد!...
------------------------------
1-نور، آيه 26.
2-ر. ك: بقره، آيه 221.
3-بحار الانوار، ج 100، ص 372
4-همان، ص 373.
5-همان، ص 232.
6-وسائل الشيعه، ج 14، ص 22.
7-همان، ص 23.
8-همان، ص 23.
9-گلستان سعدى، باب هشتم.
10-تحريم، آيه 6.
11-بحار الانوار، ج 72، ص 91.
12-همان، ج 100، ص 249.
------------------------
جواد محدثی

نوشتن دیدگاه