بهترين درسها همان است كه انسان از آنها در زندگانى خويش بهره برمى‏دارد. ائمه هدى‏عليهم السلام آموزشهاى زندگى بخش فراوانى ارائه داده‏اند كه‏اگر ما به فهم آنها نايل شويم نيكبخت ترين مردم در دنيا و نزديك ترين‏آنها به خشنودى خداوند در آخرت خواهيم بود. در آنچه كه ذيلاً نقل‏مى‏شود به تأمل در باره پاره‏اى از سخنان امام در اين عرصه مهم خواهيم‏پرداخت:
"تا آنجا كه تحمّل دارى، در خواست و سؤال مكن، زيرا براى هر روزى، رزق جديد است و بدان كه پا فشارى و اصرار در سؤال و كمك‏خواستن هيبت‏انسان را از بين مى‏برد وباعث رنج و سختى مى‏گردد. صبر پيشه كن تا خداونددرى بروى تو بازكند كه گذشتن از آن براى تو سهل و آسان باشد. چه نزديك‏است خداوند كارساز به انسان درمانده، وامنيّت و آسايش به شخص فرارى‏ترسان، پس شايد غيرتها نوعى از تأديب الهى باشد. و بهره‏ها و نصيب‏هامراتبى است، پس بر چيدن ميوه‏اى كه نرسيده است عجله مكن، چرا كه دروقت مناسب آنرا بدست خواهى آورد. وبدان، تدبير كننده كارت بوقتى كه‏كارت را اصلاح كند آگاه‏تر است، به اختيار او در همه امور خود كه بنفع توست‏اطمينان كن، و در بر آوردن حاجات خود قبل از رسيدن وقت آن، عجله منماكه قلب و سينه‏ات، تنگ مى‏شود، و يأس بر تو چيره مى‏شود. و بدان كه ازبراى بخشش، اندازه و مقدارى است كه اگر از آن فزونى يابد، اسراف خواهدبود و از براى مدارا و احتياط اندازه‏اى است كه هر گاه از آن بيشتر شود، جبن‏و ترس است و از براى اقتصاد و ميانه روى مقدار است كه زيادتر از آن بخل‏است و شجاعت را مقدارى است كه افزون آن تهوّر و بى‏باكى است و ازتيزهوش آرام بر حذر باش".(1)
"بهترين برادران تو كسى‏است كه گناهت را فراموش كرد و نيكى‏ترابه‏خويش يادآورد.
سست‏حيله‏ترين‏دشمنان كسى‏است كه دشمنى خويش‏را آشكار ساخت".
"زيبائى چهره، جمال برون است و زيبايى عقل جمال درون است"
"سزاوارترين مردم به محبّت كردن، كسى است كه از او اميد محبّت كردن‏دارند."
"پليديها در خانه‏اى قرار داده شدند و دروغ كليد آن خانه است".
"نادانى دشمن است، و حلم حكومت، و راحتى دلها را نشناخت آن كه‏حلم، پاره‏هاى اندوه صبر و دشمنى را به وى جرعه جرعه نچشاند."
"هر كه بر پشت باطل سوار شد، در سراى پشيمانى فرود آمد."
"تقديرهاى غالب با كشمكش دفع نگردند، و ارزاق نوشته شده را به آزنتوانند بدست آرند، و با امساك نتوان آنها را دفع گرداند".
"عطاياى (شخص) كريم تو را پيش او خوب جلوه مى‏دهد و بدونزديكت مى‏سازد، و عطاياى (شخص) فرو مايه تو را از او دور مى‏كند و به‏نزدش منفورت مى‏سازد".
"هر كه پارسايى خوى او باشد و كرم سرشت او و بردبارى عادت اودوستانش زياد گردد و تمجيد بر او فراوان، و با ستايشهايى نيكويى كه از اومى‏كنند بر دشمنانش پيروز مى‏شود."
در تشويق به روزه گرفتن و نماز شب خواندن فرمود:
"شب زنده‏دارى گواراتر از خواب است و گرسنگى در خوبى خوراك‏فزاينده‏تر."(2)
"مؤمن براى مؤمن بركت است و بر كافر حجّت."
"دل احمق در دهان اوست و دهان حكيم در دل او."
"توجّه به رزقى كه برايت تضمين شده، تو را از كار واجبت باز ندارد".
"هيچ عزيزى از حق جدا نشد جز آنكه خوار شد، و خوارى حق رانگرفت مگر آنكه سر فراز شد."
"دوست نادان، مايه رنج است."
"دو خصلت است كه والاتر از آنها چيزى نيست: ايمان به خداوند و سودرساندن به برادران".
"گستاخى‏فرزند بر پدر، در كوچكى، منجر به‏عاق شدن‏در بزرگى‏اش شود."
"اظهار شادمانى در برابر شخص غمزده، بى ادبى است."
"بهتر از زندگى چيزى است كه اگر از دستش بدهى، زندگى را منفور دارى‏و بدتر از مرگ چيزى است كه چون بر تو فرود آيد مرگ را محبوب شمارى".
"رياضت دادن نادان و ترك دادن معتاد از چيزى كه بدان عادت كرده، خود معجزه است."
"تواضع نعمتى است كه بر آن حسد نبرند."
"آدمى را طورى گرامى ندار كه بر او سخت بگذرد."
"هر كه برادرش را نهانى اندرز داد او را آراسته و آن كه در برابر ديگرانش‏پند گفت، زشتش ساخته".
"هيچ بلايى نيست مگر اينكه براى خدا در پيرامون آن نعمتى است."
"چه زشت است براى مؤمن گرايشى كه او را خوار مى‏كند."(3)
آن حضرت فرمود:
"پارساترين مردم كسى است كه به هنگام بر خورد با امور شبهه ناك‏بازايستد، عابدترين مردم كسى است كه فرايض را بر پاى دارد، زاهدترين‏مردم كسى است كه از حرام دست شويد، سخت كوش ترين مردم كسى است‏كه گناهان را ترك گويد."
"شما در عمرهاى كاسته شده و روزهاى شمرده شده (اندك) هستيد، ومرگ ناگهان سر مى‏رسد. هر كه تخم نيكى بكارد خوشى بدرود، و آن كه تخم‏بدى بكارد پشيمانى بدرود. هر زارعى را همان چيزى است كه مى‏كارد، كندكار را بهره از دست نرود، و آزمند آنچه را كه برايش مقدّر نيست به دست‏نياورد.هر كه به خيرى رسد خدايش داده و هر كه از شرّى در امان نگاه داشته‏شود، خدايش نگاه داشته."
در نامه مباركش به ابن بابويه فقيه مشهور، فرموده است: "امّا بعد، تو را اى پير و معتمد و فقيهم، ابو الحسن على بن حسين قمى، كه خدايت‏براى كسب خشنوديهايش تو را موفّق بدارد و به رحمت خويش از صلب‏تو فرزندانى صالح عطايت فرمايد، سفارش مى‏كنم به تقواى خدا و بر پاى‏داشتن نماز و پرداخت زكات كه نماز از مانعان زكات پذيرفته نشود.
و تو را سفارش مى‏كنم به آمرزش گناه، و فرو خوردن خشم، و صله‏رحم وهمدلى با برادران، و كوشش در (جهت رفع) نيازهاى ايشان درسختى وآسانى، و بردبارى در برابر نادانان، و نفقه در دين، و تربيت دركارها و رعايت قرآن، و خوشخويى، و امر به معروف و نهى از منكر كه‏خداوند عزّ و جلّ فرمود:
(لَا خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِن نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاَحٍ بَيْنَ‏النَّاسِ وَمَن يَفْعَلْ ذلِكَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً (4)).
"در بسيارى از راز گويى اينان هيچ چيزى نهفته نيست مگر آنكه به صدقه‏امر كند يا نيكى يا اصلاح ميان مردم، و آن كسى كه از پى خشنودى خدا اين كاررا بكند بزودى پاداشى بزرگ عطايش فرماييم."
و دورى از تمام زشتيها. و بر تو باد گزاردن نماز شب (سه بار اين‏دستور را تكرار فرموده) و هر كه نماز شب را كوچك انگارد از ما نيست.
پس به وصيّت من عمل كن و شيعيانم را بگو تا بدان وادار شوند. و برتو باد انتظار فرج كه پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: "برترين اعمال امّت من، انتظارفرج است"، شيعيان ما همواره در اندوه خواهند بود تا آنكه فرزندم ظهوركند همان كه پيامبرصلى الله عليه وآله بدو مژده داد كه زمين را از عدل و داد پر مى‏كندپس از آنكه از ستم وبيداد پر شده باشد.
پس اى پيرو و شيعه من شكيبا باش و همه شيعيانم را به شكيبايى‏ فرمان ده كه: (إِنَّ الْأَرْضَ للَّهِ‏ِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ (5))."زمين از آن خداست، آن را به هر كه از بندگانش خواهد به ميراث دهد، وفرجام از آنِ پرهيزكاران است."
و درود بر تو و بر تمام شيعيانم و رحمت و بركات خدا بر ايشان باد.
خدا ما را بس است چه خوب وكيل و چه خوب سر پرست و چه‏خوب ياورى است."(6)
-------------------------------------------------
1-بحارالانوار، ج‏75، ص‏389 - 378.
2-همان مأخذ، ص‏378.
3-بحارالانوار، ج‏75، ص‏378 - 377.
4-سوره نساء، آيه 114.
5-سوره اعراف، آيه 128.
6-حياة الامام الحسن العسكرى، ص‏81 - 80.
--------------------------------------------
آية الله حاج سيد محمد تقى مدرسى
مترجم: محمد صادق شريعت