خداى عزوجل فرمود:
((اوست آنكه برانگيخت در بين درس نخوانده ها رسولى را از خودشان كه آيات خدا را بـر آنـان مى خواند و آنان را پاك مى سازد و كتاب و حكمت شان مى آموزد اگر چه قبلا در گمراهى آشكارى بودند و افراد ديگرى از ايشان كه به آنان نپيوسته اند و اوست خداى عزيز و حكيم))(1)
مسلم، در صحيح خود از ابوهريره روايت كرده كه گفت: ((ما حضور پيامبر (ص) بوديم كـه سـوره مـبـاركـه جـمـعه نازل شد و حضرت آن را تلاوت فرمود تا رسيد به آيه ((و آخـريـن مـنـهـم لمـا يـلحـقـوا بـهـم)) مـردى از او سـؤ ال كـرد، يـا رسـول الله: ايـنـان چـه كـسـانى هستند كه هنوز به ما نپيوسته اند؟ حضرت پـاسـخ نـفـرمـود: ابـوهـريـره گفت: سلمان فارسى نيز در بين ما بود پيامبر (ص) دست مـبـاركـشـان را بر سلمان نهاد و فرمود: بخدايى كه جانم در دست قدرت اوست اگر ايمان بستگى به كهكشانها داشته باشد مردانى از اينها (طرفداران سلمان) به آن دست خواهند يافت)).
در تفسير على بن ابراهيم، ذيل آيه ((و آخرين منهم لما يلحقوا بهم)) آمده است كه:
((و افـراد ديـگـرى كـه بـه آنـها نپيوسته اند)) يعنى كسانى كه بعد از آنان اسلام آورده اند. و صاحب مجمع البيان آورده ((آنان همه افراد بعد از اصحاب هستند تا روز قيامت، سپس گفته است كه آنان عجم ها و كسانى كه به لغت عربى حرف نمى زنند مى باشند چون پيامبر (ص) به سوى هر كسى كه وى را مشاهده كرده و كسانى كه بعدا مى آيند، اعم از عـرب و عـجـم بـرانـگـيـخـتـه و مـبـعـوث شـده اسـت بـه نقل از سعيد بن جبير و نيز از امام باقر (ع).
مـطـلق بـودن كـلمـه ((و آخـريـن مـنـهـم)) اقـتـضـا دارد كـه شـامـل هـمه طبقات و نسلهاى بعدى از زمان پيامبر (ص) از عرب و غيرعرب مى شود، اما با مـقـايـسه كلمه (اميين) و (آخرين) بهتر است كه بگوئيم مراد از (اميين) اعراب و از (آخرين) افـرادى از غـيـرعـرب كـه اسـلام مـى آورنـد بـاشـد، چـنـانـكـه بـعـضـى روايـات اهل بيت (ع) گوياى اين مطلب است و صاحب كشاف نيز همين مبنا را پذيرفته است.
بـنـابـرايـن، پـيـامـبر (ص) كه آيه شريفه را به (فرس) تفسير نموده است، در حقيقت مـنـطـبق بر مصداق مهمى براى كلمه (آخرين) و يا مهم ترين مصداق، از بين مصاديق آن مى بـاشـد، گـرچه صرف تطبيق، باعث فضل و برترى بيشتر نمى گردد، اما چون پيامبر (ص) آنـان را سـتـوده بـه ايـنـكـه آنـان بـه ايـمـان و عـلم و يـا اسـلام هـر چـنـد دور و مـشـكـل بـاشند نائل خواهند شد و از طرفى رسول خدا (ص) در تفسير هر دو آيه عمدا، عين گـفـتـه خـود را تـكـرار مـى كـنـنـد و زدن آن حـضـرت بـر شـانـه سـلمـان فـارسـى، دليل روشنى بر اين مدعى است.
-----------------------
1-جمعه 2 ـ 3.
------------------
على كورانى