وَ صَلَّی اللَّهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ تَسْلیماً

ترجمه : (و درود و رحمت فرستد خدا بر محمد و آلش با سلام خاصى .)
شرح : بدان كه موجب آيه كريمه 56 سوره احزاب كه مى فرمايد: ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين آمنوا صلو عليه و سلموا تسليما (محققا خدا و فرشتگان بر پيامبر خدا صلوات و رحمت مى فرستند، اى كسانى كه ايمان آورده ايد، شما هم بر او صلوات بفرستيد، و آنطور كه شايسته است سلامش دهيد، و تسليم شويد) صلوات بر پيغمبر اسلام و سلام و تسليم فرمان شدن لازم است .(1) در اءخبار و روايات وارده در اين باب در رجحان و لزوم صلوات بر پيغمبر گرامى ما اختلافى نيست . ولى در وجوب آن هنگام نام بردن اسم مبارك آنحضرت اختلاف است .
اما معنى صلوات كه معنى جامعى دارد. و آن عبارت است از توجه و عطوفت ، و يك نوع انعطاف نسبت به نبى گرامى است . و اين حقيقت در هر موقع و از هر كس اثرى دارد، انعطاف خداوند نسبت به پيغمبر بوسيله رحمت اوست . در كتاب تفسير ((صافى )) از كتاب ((ثواب الاءعمال (2))) نقل مى كند كه وقتى از امام موسى كاظم عليه السلام از معنى صلوات خدا و ملائكه تزكيه و طلب ارتقاء و درجه اوست ، و صلوات مؤ منين هم دعاء در حق اوست .
تحقيق علمى - بايد دانست كه نفع مؤ منين ، هم راجع به پيغمبر است و هم مؤ منين ، چون مقام فقر و حاجت كه با ذلت ممكنات تواءم است ، و محال است كه ممكن الوجود مستغنى از خداوند واجب الوجود باشد، و الا انقلاب لازم آيد و الذاتى لا يختلف و لا يتخلف و ذات ممكن هر قدر صاحب كمال باشد ولى از حد امكان و نياز، خارج نخواهد شد. چنانكه خداوند متعال فرمايد: يا ايها الناس انتم الفقراء الى الله و الله هو الغنى الحميد - فاطر آيه 16- (اى مردم شما به خدا محتاجيد، و خدا بى نياز و ستوده است .)
و به مقتضاى تحقيق ، وجود هر موجودى هر چه قوى باشد نياز و تعلق او به مبداء فياض بيشتر است . و از اين نظر كه مقام نبوت خصوصا مقام خاتميت واجد اءعلى مراتب استعداد و قابليت قبول اءنواع فيوضات و اقسام خيرات است ، و در مبداء فياض - جل جلاله - غير متناهى القوة و عطاهايش بى شمار است ، و درجات معرفت هم محدود به حدى نيست . لذا به پيغمبر خود با آنكه واجد اءعلى مراتب علم بوده ، اءمر فرموده : .. و قل رب زدنى علما - طه آيه 114- (و بگو پروردگارا علم مرا زياد كن .)
پس مى توان گفت صلوات مؤ منين بر پيغمبر گرامى صلى الله عليه و آله موجب زيادتى ثواب و ارتقاء درجه او مى شود. و شاهد بر اين مطلب روايتى است كه در كتاب ((اءنوار نعمانيه )) آمده است كه پيغمبر فرمود: ان ربى قد وعدنى درجة لا تنال الا بدعاء اءمتى البته پروردگارم بمن وعده داده است كه مرا درجه و مقامى است كه جز بدعاى امتم بدان نافل نمى شوم .
در صلوات بر پيغمبر شايسته است لفظ ((و آله )) را هم بدان اضافه نمود. و اخبار و رواياتى هم در اين باب از عامه و خاصه نقل شده .(3) و شاهد بر اين مطلب شعر معروف شافعى است ، كه مى گويد:
يا اءهل بيت رسول الله حبكم   
فرض من الله و القران انزله
يكفيكم من عظم الفخر انكم   
من لم يصل عليكم لا صلاة له
و سلم تسليما- سلام و تحيت و درود خداوند نسبت باءنبياء در قرآن شريف آمده است . از جمله آيات 79 و 109 و 120 و 130 سوره صافات كه سلام بر نوح و ابراهيم و موسى و هارون و آل ياسين ، و آيه 181 سلام بر همه پيغمبران است كه مى فرمايد: ((و سلام على المرسلين .)) و همچنين سلام و تحيت از طرف خداوند به مؤ منين كه مى فرمايد: سلام قولا من رب رحيم - يس آيه 58- (در آن روز باهل بهشت از طرف پروردگار مهربان ابلاغ سلام مى شود.) و آيه 44 سوره اءحزاب كه مى فرمايد: تحيتهم يوم يلقونه سلام و اعدلهم اجرا كريما (تحيت آنان روزى كه او را ديدار كنند سلام است و برايشان اءجر محترمانه مهيا كرده است .) و سلام ملائكه به اءنبياء و مؤ منين در آيات متعددى آمده است . از جمله در داستان ابراهيم مى فرمايد: و لقد جاءت رسلنا ابراهيم بالبشرى قالوا سلاما - هود آيه 69- و سلام ملائكه مؤ منين در وقت مردن و در عالم بهشت است كه مى فرمايد: الذين تتوفهم الملائكة طيبين يقولون سلام عليكم ادخلوا الجنة بما كنتم تعملون -نحل آيه 32- همانهائى كه فرشتگان به حال پاك سيرتى جانشان را بگيرند. سلام بر شما به پاداش اعمالى كه مى كرديد، به بهشت درآئيد. و آيات ديگر.(4)
و البته چون معنى سلام سلامتى است ، پس مقتضاى جمله سلم تسليما تحقق سلامت است . يعنى سلامتى و آسايش از طرف حق تعالى شامل حال پيغمبر و آل اوست ، كه از طرف خداوند- جل ذكره - هيچگونه ضررى به ايشان نرسد، و از طرف حق در كمال اءمن و اءمان باشند، و كسى هم كه متابعت هاديان حق را نمايد، سلام الهى شامل او مى شود كه فرمود: ((و السلام على من اتبع الهدى )) - طه آيه 47. (درود و سلامتى بر آنكس كه از هدايت پيروى نمايد.)
-----------------------------------------------
1- جمله و سلموا تسليما ممكن است همانند صلوات بر پيامبر سلام بر او هم واجب باشد و يا مراد تسليم در برابر او و فرمانهايش باشد، هر چند آيه شريفه مطلق و جامع است و هر دو جهت را شامل است ولى تقييد به كلمه تميز ((تسليما)) ظهور در همان معنى تسليم و فرمان برى است همچنانكه در خبر هم آمده است و مؤ لف قدس سره در شرح اين جمله بياناتى دارد كه شايسته تقدير است .
2- ثواب الاعمال شيخ صدوق - رضوان الله عليه - ص 187.
3- مرحوم علامه طباطبائى در بحث روائى آيه 56 سوره احزاب در تفسير الميزان هم بدان اشاره كرده است .
4- از جمله در سوره رعد آيه 24. و آيات ديگر.
----------------------------------------
مرحوم حجت الاسلام والمسلمين سيد محيى الدين العلوى طالقانى