جواد خرمى
چنان‏که درک شب قدر، کارى است مشکل، بيان جايگاه و «قدر» شب قدر عملى است دشوار که تنها راه‏يافتگان به آن شب عزيز مى‏توانند واقعيت و حقيقت آن را بيان دارند؛ چراکه قرآن به پيامبر خدا فرمود: «وما ادراک ماليلة القدر» ؛ «و تو چه دانى شب قدر چيست؟»

در وصف آن همين بس که «خير من الف شهر» ؛ «از هزار ماه برتر است‏» و مسائلى بر قدر و منزلت اين شب افزوده است، از جمله:
1. نزول قرآن:
نزول جامع‏ترين، کامل‏ترين و ماندگارترين کتاب الهى برعظمت و منزلت‏شب قدر افزوده است. قرآن خود مى‏گويد: «شهر رمضان الذى انزل فيه القران‏»؛ «ماه [مبارک] رمضان ماهى است که در آن قرآن نازل شده است.» اما در چه شبى از شبهاى آن ماه، قرآن نازل شده است؟ آيه ديگر بيان مى‏کند که «انا انزلناه فى ليلة مبارکة‏»؛ «به راستى، آن [قرآن] را در شبى پربرکت نازل کرديم.» و اين شب مبارک را در سوره قدر مشخص فرموده که «انا انزلناه فى ليلة القدر»؛ «به حقيقت ما آن [قرآن] را در شب قدر فرود آورديم.» پس بايد گفت نزول قرآن در چنين شبى بر عظمت آن مى‏افزايد. اين نکته را هم اضافه کنيم که اين نزول، نزول دفعى است‏بر قلب رسول گرامى اسلام، نه نزول تدريجى که آغاز آن با آغاز بعثت‏يعنى بيست و هفتم رجب همراه است.
2. تقدير امور:
در نام‏گذارى شب قدر بيانهاى مختلفى وارد شده است: برخى آن را به معناى شبى با عظمت و بزرگ «ليلة العظمة گرفته‏اند ؛ چراکه قدر در قرآن به معناى منزلت و بزرگى خداوند آمده، در آيه‏اى مى‏خوانيم: «ماقدروا الله حق قدره‏»؛ «قدر ندانستند [و نشناختند] خدا را آنگونه که حق عظمت او بود.»
«قدر» به معناى تقدير و اندازه‏گيرى و تنظيم است. اين معنى را هم لغت تاييد مى‏کند و هم قرآن و روايات. راغب اصفهانى مى‏گويد: «ليلة القدر اى ليلة قيضها لامور مخصوصة ؛ شب قدر يعنى شبى که [خداوند] براى [تنظيم و تعيين] امور مخصوصى آن را آماده [و مقرر] نموده است.» و قرآن کريم مى‏فرمايد: در آن شب «يفرق کل امر حکيم‏»؛ «هرکارى بر طبق حکمت [خداوند] جدا [و تعيين و تنظيم] مى‏گردد.»
و امام صادق عليه السلام فرمود: «التقدير فى ليلة القدر تسعة عشر، والابرام فى ليلة احدى و عشرين والامضاء فى ليلة ثلاث و عشرين؛ تقدير امور [و سرنوشتها] در شب قدر، يعنى شب نوزدهم، تحکيم آن در شب بيست و يکم، و امضا [ى‏آن] در شب بيست و سوم [صورت مى‏گيرد].» و امام هشتم عليه السلام فرمود: «... يقدر فيها ما يکون فى السنة من خير او شر او مضرة او منفعة او رزق او اجل و لذلک سميت ليلة القدر؛ در آن شب [قدر آنچه که در سال واقع مى‏شود، تقدير و اندازه‏گيرى مى‏شود، از نيکى و بدى و زيان و سود و روزى و مرگ. به همين جهت نيز شب قدر [شب اندازه گيرى] ناميده شده است.»
و طبق روايات فراوانىسرنوشت افراد براى سال بعد، مانند: رزق و روزى، مرگ و ميرها، خوشى و ناخوشيها، حج رفتن و حوادث ديگر زندگى، براساس استعدادها و لياقتها، رقم مى‏خورد، و اين تقدير حکيمانه هم، در انسان هيچ گونه «اجبار» و «سلب اختيارى‏» به وجود نمى‏آورد. مى‏توان بين تمام اقوال اين گونه جمع کرد که در اين شب با عظمت و بزرگ، با فرود ملائکه آسمانى، تقديرات يک سال مشخص و بر قلب حجت زمان عليه السلام عرضه مى‏شود.
3. سند امامت:
شب قدر بزرگ‏ترين سند امامت و تداوم آن در طول زمان است. در روايات فراوانى، وجود شب قدر را در هر زمان دليل لزوم امامت و بقاى آن دانسته‏اند، لذا سوره قدر به منزله شناسنامه اهل بيت عليهم السلام شمرده شده است که به برخى روايات اشاره مى‏شود:
از امام صادق عليه السلام نقل شده است که فرمود: على عليه السلام زياد مى‏فرمود: هيچ‏گاه تيمى و عدوى [ابوبکر و عمر] خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله جمع نشدند مگر آنکه آن حضرت [سوره] «انا انزلناه...» را با خشوع و گريه مى‏خواند، سپس آن دو عرض مى‏کردند چقدر رقت‏شما نسبت‏به اين سوره شديد است. پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمود: به جهت آنچه چشمم ديده و دلم فهميده است و به جهت آنچه دل اين شخص [يعنى على عليه السلام] پس از من خواهد ديد. آن دو مى‏گفتند: مگر شما چه ديده‏اى و او چه مى‏بيند؟
فرمود: پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله براى آن دو نوشت «تنزل الملائکة والروح فيها باذن ربهم من کل امر» ؛ «ملائکه و روح در آن شب با اذن پروردگارشان براى (تقدير) هر کارى نازل مى‏شوند.» آن‏گاه مى‏فرمود: آيا بعد از «کل امر؛ تمام امرها» که خداوند مى‏فرمايد، چيزى باقى خواهد ماند؟ مى‏گفتند: نه. سپس حضرت مى‏فرمود: آيا مى‏دانيد آن کسى که هر امرى بر او نازل مى‏شود کيست؟ مى‏گفتند: تو هستى اى رسول خدا! آن‏گاه مى‏فرمود: بله [ولى] آيا شب قدر بعد از من هم ادامه دارد؟ مى‏گفتند: بله. مى‏فرمود: آيا [در شبهاى قدر] بعد از من هم آن امر نازل مى‏شود؟ مى‏گفتند: بله. سپس مى‏فرمود: بر چه کسى؟ مى‏گفتند: نمى‏دانيم. سپس آن حضرت از سر من [على] مى‏گرفت (و دست را روى سر من قرار مى‏داد) و مى‏فرمود: اگر نمى‏دانيد بدانيد، آن شخص پس از من اين مرد است.
فرمود: پس آن گاه آن دو نفر هميشه اين‏گونه بودند که شب قدر را بعد از پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله به سبب هراسى که بر دل آن دو مى‏افتاد، مى‏شناختند.
و در جاى ديگر على عليه السلام فرمود: «به حقيقت‏شب قدر در هر سال وجود دارد و امر سال در آن شب نازل مى‏شود و به راستى براى آن امر صاحبان امرى است. عرضه شد آنان چه کسانى هستند؟ فرمود: «انا و احد عشر من صلبى ائمة محدثون؛ من و يازده [امام] از نسل من که [همه] امامانى محدث مى‏باشند [که ملائکه را نمى‏بينند ولى صداى آنها را مى‏شنوند].»
و در برخى روايات آمده که خود ولايت على عليه السلام‏و ائمه عليهم السلام‏جزء تقديرات آن شب استو دستور داده‏اند که با مخالفان براى اثبات امامت و بقاى آن و زنده بودن مهدى عليه السلام به شب قدر استدلال کنيد.آرى، بقاى شب قدر دليل محکمى است‏بر بقاى امامت و بقاى امامت اقتضا مى‏کند حيات و زنده بودن مهدى عليه السلام را و حيات مهدى عليه السلام نشانه حيات مذهب پيشتاز و هميشه در صحنه تشيع است. لذا اسلام اصيل و قرآن تا ابد زنده است.
از اينجا روشن شد که شب قدر، يعنى شب ولايت و امامتو معناى رواياتى که شب قدر را به فاطمه زهرا عليها السلام‏تفسير نمودهاست، روشن شد که حقيقت‏شب قدر امامت و ولايت است و حقيقت ولايت و امامت زهراى مرضيه عليها السلام است.
4. بخشش گناهان:
يکى ديگر از ويژگيهاى شب قدر بخشش گناهان و عفو عاصيان و مجرمان است، لذا بايد تلاش نمود تا اين فيض عظماى الهى شامل حال انسان شود. واى به حال انسانى که در شب قدر مورد غفران الهى قرار نگيرد؛ چنان که پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمود: «من ادرک ليلة القدر فلم يغفر له فابعده الله؛ کسى که شب قدر را درک کند، پس بخشيده نشود [و مورد حمت‏بى‏پايان الهى واقع نشود] پس خدا او را [از رحمت‏خويش] دور مى‏سازد.»
و در جاى ديگر فرمود: «من حرمها فقد حرم الخير کله ولايحرم خيرها الا محروم؛ هرکس که از فيض شب قدر محروم گردد، از تمام خيرات محروم [و بى‏نصيب] شده است و محروم نمى‏ماند از [برکات و] خيرات شب قدر، مگر کسى که [با اعمال خويش] خود را محروم نموده باشد.»
لذا بايد تلاش مضاعف نمود تا غفران الهى در اين شب بخشش گناهان شامل حال انسان گردد.
پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمود: «من قام ليلة القدر ايمانا واحتسابا، غفر له ما تقدم من ذنبه؛ کسى که در شب قدر به پاخيزد [و آن شب را] از روى ايمان و محاسبه [و اخلاص‏بيدار باشد،] گناهان گذشته‏اش بخشوده مى‏شود.»
در بحارالانوار در ذيل اين روايت اضافه شده: «من صلى ليلة‏القدر ايمانا واحتسابا غفرالله ماتقدم من ذنبه؛ هرکس در شب‏قدر، از روى ايمان و محاسبه [و اخلاص] نماز گذارد، خداوند گناهان گذشته او را مى‏بخشد.»

نوشتن دیدگاه