خودسازی از خودشناسی آغاز می‏شود. نخست ‏باید خود را شناخت تا بتوان خود را ساخت، چرا كه با خودشناسی، خداشناسی ‏تحقق می ‏یابد و اگر خدا را شناختیم، خود را ساخته ‏ایم.در آغاز باید دید چرا پدید آمده ایم؟ و هدف از پیدایش و خلقت ما چیست؟ خداوند در قرآن كریم تصریح كرده ‏است كه:« و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون، من جن و انس را نیافریدم، جز برای این‏ كه عبادت كنند.»
در تفاسیر زیادی «لیعبدون‏» به معنای «لیعرفون‏» آمده‏ است، یعنی هدف از خلقت ‏شناخت است وگرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نیایش كردن‏ نیست. نماز و روزه و ...، شعبه‏ ای ازعبادت است كه عبادت اجتماعی اهمیتش‏ كم‏تر از آنها نیست ، زیرا درآن جا انسان فقط به خود می ‏اندیشد، و عبادت در معنای ‏گسترده ‏تر با دیگران و به دیگران اندیشیدن است. عبادت، دردشناسی و دردزدایی است.

چگونه خلیفة الله شویم ؟
عبادت، در جمع زیستن و برای جمع زیستن است. این كه عبادت بیش‏تر به صورت جمعی مطرح می‏شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تاكید می‏شود، برای این است كه شناخت انسان به خویش منحصر نشود و به دیگران نیز سرایت ‏كند. ما آفریده نشده ‏ایم كه تنها گلیم خود را ازآب بیرون بكشیم بلكه باید درمتن قرار بگیریم نه در حاشیه. در جمع زندگی كنیم نه در دیر. به فكر چاره‏ جویی ازدیگران باشیم نه تنها چاره ‏جویی از خویشتن . به هرحال، بحث ما درباره شناخت نیست ‏كه بحثی است طولانی و از آن می‏گذریم. اما آن‏ چه گفتنی است، این است كه انسان‏ چگونه باید خود را بسازد و چگونه باید خود را آماده كند تا انسانی الهی گردد، تا قابلیت ‏خلیفة الله شدن پیدا كند. خودسازی به این است كه منش خود را به ‏گونه‏ ای تغییر دهیم كه پروردگار می‏خواهد، و به عبارت دیگر: اگر هم طبیعت ما مایل ‏به تكبر و خودخواهی است، باید نفس خویشتن را چنان ریاضت دهیم كه از فراز كبر و نخوت فرود آید و به تواضع و فروتنی گراید. اگر طبیعت ما، به بخل تمایل بیشتری ‏دارد، چون این صفت مورد نكوهش خداوند و تمام پیامبران و اولیاء و خردمندان‏ می‏باشد، پس باید از آن دست‏ برداشت و سخاوتمند شد. خلاصه باید صفات سلبیه (منفی) را از قلب زدود، چنان كه صفات ثبوتیه را چون جامه ‏ای تمیز و زیبا در بر كرد.

چه باید كرد ؟
باید قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگارمان ناخوشایند و مكروه است، پاك‏ كرد و باید تمام اعضاء و جوارح را در راه رضایش به كار گرفت.
خویشتن را باید به حلم و بردباری عادت داد كه آن درجه و مقام آدمی را والا برد ودر میان مردم مایه شرف و عزت باشد و با نیكان و بزرگان هم صحبت ‏شود و از هرچه ‏مایه پستی و تن ‏پروری و تنبلی است دور سازد و آن چه كه انسان را به خدایش نزدیك‏ و مقرب می‏كند، به آن سوی سوق دهد و عاقبت‏ خیر و نیك فرجامی، ثمره و نتیجه ‏اش ‏باشد.
باید به عفت و پاكدامنی روی آورد و از آن‏ چه مایه نفرت و خجلت ‏باشد و شخصیت ‏انسان را لكه ‏دار و ننگ بار سازد، دوری جست. باید صبر را پیشه خود ساخت تا به ‏یقین و رضا برسد و تسلیم در برابر اوامر حق باشد و تنگناها و محنت ‏ها و رنج‏ ها و سختی‏ ها و تنگدستی ‏ها و رویدادهای تلخ روزگار، او را از پای در نیاورد.
باید به سوی تكامل عقل و روح گام برداشت و با تكیه بر دو بال تقوا و عمل، به‏ اوج عزت و عظمت و خدا خواهی رسید. باید در مقابل لذات زودگذر دنیایی به سلاح‏ تقوا، ورع، پارسایی و زهد مسلح شد تا رستگار شویم و به بهشت رضوان نایل آییم كه:« و رضوان من الله اكبر.»
باید آن چنان بر خویشتن مسلط بود و نفس سركش را مهار كرد كه نه مدح و درود دیگران، و نه فحش و ناسزای آنها در روحیه فولادین و با صلابتش تاثیر گذارد.
باید خود نگهدار بود از آن‏ چه نارضایتی حق در بردارد، نه آن ‏چه خویشتن بخواهد یا نخواهد كه در برابر امر مولا خودی نیست كه مطرح باشد. باید از شر و بدی و رذایل اخلاقی و عادت‏ های ناپسند و منش ‏های زشت و كارهای قبیح، دور شد چنان‏ كه به‏ خیرخواهی ، راستگویی ، امانت ، فضیلت ، اخلاق نیكو و خصال پسندیده، متخلق شد.
باید به فكر امروز و فردای خود بود و برای فردا كه دیر هم نیست آماده شد و برای جهان جاویدان و ابدی، توشه برداشت.
باید با استقامت و پایداری، نه ازحوادث و رویدادهای تلخ ترسید و نه از ملامت ‏ملامت كنندگان و سرزنش نادانان، خم به ابرو آورد؛ بلكه فقط خدا را در نظر داشت و راه خدا را دنبال كرد و پیوسته از او خواست كه توفیق هدایت در صراط مستقیمش به‏ وی بخشد: «اهدنا الصراط المستقیم‏».
باید محبت، دوستی، همكاری، غم‏خواری، ایثار، گذشت، بخشش و نرمش را جایگزین ‏نفرت، خشم، كینه، خودپسندی، خود محوری، آز و تندخویی نمود.
باید از زندگی دیگران عبرت گرفت، نه خود عبرت دیگران شد. و ده ‏ها باید و نباید در این جا خودنمایی می‏كند كه اگر انسان به فطرت و سرشت‏ خویش بنگرد، به آنها پی ‏خواهد برد، و ماه رمضان، هنگام آن است كه انسان را متوجه خویشتن كند و فطرت‏ خفته‏ اش را بیدار سازد و از راه تفكر و اندیشیدن كه برترین عبادت است او را به خودسازی وادارد.

لحظه های ماه رمضان را غنیمت شماریم
برادران ! خواهران ! ماه خدا فرا رسیده است، جا دارد كه ‏بیش‏ترین استفاده را ازآن بنماییم. نگذارید ساعتی، بلكه لحظه‏ ای از این ماه‏ مبارك به هدر رود. در این ماه، سرنوشت ‏یك ساله، بلكه سرنوشت تمام عمر تعیین ‏می‏شود.
هشیار باشیم، مبادا ساعتی بی‏ انگیزه، بی‏ توجه و بی‏ هدف بگذرد و از عیدی و جایزه ‏الهی در روزعید فطر خدای نخواسته بی ‏بهره و محروم بمانیم كه هیچ زیانی از آن ‏سخت ‏تر و زیان ‏بارتر نیست! در روایت آمده است كه رسول خدا صلی‏ الله علیه و آله وسلم قبل از ماه رمضان خطبه ‏ای خواند و در آن خطبه فرمود:
«ای مردم! جبرئیل به دیدار من آمد و گفت: یا محمد! هركه نام تو را بشنود وبر تو صلوات نفرستد، از رحمت‏ خدا دور باشد. یا محمد! هر كه ماه رمضان را دریابد و مورد مغفرت و آمرزش پروردگار قرار نگیرد و از دنیا برود، خداوند او را ازرحمتش دور خواهد كرد. ای پیامبر آمین بگو. من هم آمین گفتم‏ .» (1)
دراین ماه خودسازی، درهای بهشت ‏بر روی مومنان گشوده می‏شود و درهای جهنم بسته‏ می‏شود، نباید كاری كرد كه در اثر آن كار، درهای بهشت ‏بر رویمان بسته و درهای ‏دوزخ گشوده شود.
در این ماه پر بركت چنان كه از روایات استفاده می شود بهشت را زینت می‏دهند و پاداش كارهای خیر و عبادت ها و راز و نیازها دو برابر می‏گردد.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «شهر رمضان شهرالله عز و جل و هو شهر یضاعف الله فیه الحسنات و یمحو فیه السیئات، و هو شهر البركة، و هو شهرالانابة، و هو شهر التوبة، و هو شهرالمغفرة ، و هو شهرالعتق من النار و الفوز بالجنة.
الا فاجتنبوا فیه كل حرام و اكثروا فیه من تلاوة القرآن و سلوا فیه حوائجكم واشتغلوا فیه بذكر ربكم و لا یكونن شهر رمضان عندكم كغیره من الشهور فان له ‏عندالله حرمه و فضلا علی سائر الشهور، ولا یكونن شهر رمضان، یوم صومكم كیوم ‏فطركم .‏» (2)
ماه رمضان، ماه خدای عزوجل است كه در آن پاداش كارهای نیك دو برابر می‏شود و گناهان زدوده می‏شود.
ماه رمضان، ماه بركت و افزایش است.
ماه رمضان، ماه بازگشت و انابه است.
ماه رمضان، ماه توبه است.
ماه رمضان، ماه آمرزش گناهان و مغفرت است.
ماه رمضان، ماه آزادی و رهایی از جهنم و دستیابی به بهشت است.
پس ای مردم! درماه رمضان از هر كار بد و حرامی دوری كنید و درآن بسیار قرآن بخوانید و تمام ‏اوقاتش را به یاد و ذكر پروردگارتان مشغول شوید. مبادا ماه رمضان نزد شما مانند دیگر ماه ها باشد، چرا كه بر دیگر ماهها حرمت و برتری دارد. حضرت امیرالمؤمنین ‏علیه ‏السلام می‏فرماید: علیكم فی شهر رمضان بكثرة الاستغفار والدعاء، فاما الدعاء فیدفع البلاء عنكم و اما الاستغفار فتمحی به ذنوبكم .(3) ; بر شما باد، در ماه ‏رمضان، به بسیار دعا كردن و استغفار نمودن چرا كه دعا بلا را از شما دور می‏سازد و استغفار، گناهانتان را می‏زداید .» به ‏هر حال، ماه رمضان ماه خودسازی است و كمترین خودسازی به این است كه انسان خودی را برای خویشتن نشناسد و خدا را مالك ‏خود بداند كه اگر چنین بود، خدا را خواهد شناخت و حق عبودیت پروردگار را ادا خواهد كرد و از هر چه رنگ ضد خدایی دارد، دور خواهد شد. خودسازی و جدا شدن از تعلقات و هواهای نفسانی، منشا تمام كمالات و ملكات و فضائل انسانی است و اگر كسی ‏توانست ‏خود را از تعلقات مادی برهاند، و به ظواهر زود گذر دنیا بی ‏اعتنا باشد، بی‏ گمان به خدا توجه خواهد كرد و به سوی تكامل روانه خواهد شد و این بالاترین ‏پیروزی و سرفرازی انسان است. خدا می‏داند تمام مفاسد جهان و ظلم‏ها و تعدی‏ ها و تجاوزها و گردن كشی ‏ها در اثر خود بینی و هوا پرستی است، لذا در قرآن كریم همواره‏ تزكیه و تربیت مقدم بر تعلیم و آموزش ذكر شده ‏است و خودسازی، یعنی تزكیه نفس و ماه‏ رمضان به حق ماه تزكیه و تطهیر نفس است. پس بیایید باهم در این ماه بزرگ ‏آهنگ تقرب به خدا را بجوییم تا در درگاهش ره یابیم و در روز رستاخیز سفید روی گردیم.

فرازی از نیایش های امام سجاد علیه السلام
در پایان فرازی زیبا از نیایش ‏های امام سجاد (علیه السلام) را یادآور می‏شویم، باشد كه صحیفه سجادیه همواره الگوی ما در زندگی باشد :
اللهم و انت جعلت من صفایا تلك الوظائف، و خصائص تلك الفروض شهر رمضان، الذی اختصصته من سائر الشهور و تخیرته من جمیع الازمنه و الدهور، و آثرته علی كل‏ اوقات السنه بما انزلت فیه من القرآن و النور و ضاعفت فیه من الایمان، و فرضت ‏فیه من الصیام، و رغبت فیه من القیام، و اجللت فیه من لیله القدر التی هی خیر من الف شهر، ثم آثرتنا به علی سائر الامم و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل، فصمنا بامرك نهاره، و قمنا بعونك لیله، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من ‏رحمتك و نسبتنا الیه من مثوبتك و انت الملی بما رغب فیه الیك، الجواد بما سئلت ‏من فضلك القریب الی من حاول قربك. (4).
«خداوندا! از كارهای برگزیده و واجبات ویژه ، ماه رمضان را قرار دادی ؛ ماهی كه آن را از میان دیگر ماه ها برگزیدی، و از میان ‏تمام زمان‏ها و روزگاران، آن را انتخاب نمودی، و بر جمیع اوقات سال برتریش ‏بخشیدی و انتخاب آن به دلیل قرآن و نوری است كه درآن ماه فرو فرستادی، و ایمان ‏را درآن دو برابر ساختی و روزه ‏اش را واجب، و شب زنده ‏داری را برای عبادت در آن‏ ترغیب فرمودی و شب قدر را كه از هزار شب برتر است در آن عظمت‏ بخشیدی و گرامی ‏داشتی، سپس ما را به وسیله آن ماه برتمام امت ها برگزیدی و به سبب فضیلتش ما را به دیگر پیروان ادیان برتری بخشیدی، پس به فرمان تو روزش را روزه می‏داریم‏ و به یاری تو شبش را به عبادت می ‏پردازیم، در حالی كه با صیام و قیامش، خویش را مشمول دعوتی كه ما را در معرض آن قرار داده ‏ای، می‏سازیم، و آن را سبب دریافت‏ پاداش تو می‏سازیم و تو برآن چه از درگاهت درخواست ‏شود، توانایی و به آن چه كه ‏از فضل و احسانت مسالت گردد بخشاینده ‏ای و به كسی كه آهنگ تقرب به تو جوید نزدیكی .‏»
آخرین سخن این كه امیدواریم خداوند ما را توفیق عبادت خصوصا در این ‏ماه مبارك بخشد و مستوجب مغفرت و آمرزش درگاهش قرار دهد.

*******************************************

1- المقنعه، ص 308 .
2- فضائل الاشهر الثلاثه، ص‏95 .
3- وسائل الشیعه، ج‏7، ص‏220 .
4- صحیفه سجادیه، دعای 45.

منبع: پایگاه  تبیان ، به قلم  سید محمد جواد مهری 

نوشتن دیدگاه