پرسش : چگونه مى توان فياضيت و رحمانيت خداوند متعال را با خلقت جهنم و اسماى غضب و انتقام تصور و توجيه كرد؟

پاسخ: اگر معناى «فياضيت و رحمانيت» به خوبى روشن گردد، معلوم مى شود كه منافاتى بين اين هدف و «آفرينش جهنم، اسماى غضب و انتقام» نيست.
مجموع آفرينش، هدف دار است و انسان كه جزئى از آن است، نيز بى هدف آفريده نشده است. هدايت و آموزش هاى نظرى، برانگيختن پيامبران، و فرستادن كتاب هاى آسمانى، همه و همه براى آن است كه بشر به اين هدف نايل گردد.
از طرف ديگر، گناهان و شكستن سدهاى الهى، مايه دورى از هدف آفرينش است. انسانى كه زندگى او را دروغ، تزوير، تعدى، ستم و ديگر گناهان و تخلّفات شكل مى دهد، هرگز به هدف آفرينش نمى رسد و در حدّ يك حيوان باقى مى ماند.
قرآن كريم مى فرمايد:
(إِلاّ مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُمْ).( )
«مگر كسى را كه پروردگارت رحم كند، و براى همين (پذيرش رحمت) آن ها را آفريد».
در اين آيه كريمه «رحمت» را «هدف» از آفرينش قرار داده است. امام اين كه منظور از اين رحمت چيست؟ در اين باره از حضرت امام صادق(عليه السلام) پرسيدند، آن كاشف اسرار حقايق فرمود:
«آنان را آفريد تا كارهايى انجام دهند كه شايسته و مستوجب رحمت او گردند، پس ايشان را مورد رحمت خويش قرار دهد».( )
همان طور كه در ابتداى پاسخ ذكر شد، برانگيختن پيامبران، آموزشى است براى شناخت شايسته از ناشايست، چنان كه در بحث نبوت اين مطلب به طور مفصل بيان شده است.
بنابراين اگر فردى همچون اسب طغيان در ميدان سركشى تاخت، سر از بندگى برتافت و فرا روى خويش تلّى از خيانت و جنايت ساخت و از مرزهاى رحمت و مغفرت بيرون رفت، خود زمينه شمول اين رحمت واسعه را در خويش از بين برده است.
(وَ إِنّا إِذا أَذَقْنَا الإِْنْسانَ مِنّا رَحْمَةً فَرِحَ بِها وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَإِنَّ الإِْنْسانَ كَفُورٌ).( )
«هنگامى كه ما رحمتى از سوى خود به انسان بچشانيم به آن دلخوش مى شود و اگر بلايى به خاطر اعمالى كه انجام داده اند به آن ها رسد (به كفران مى پردازند، چرا كه) انسان بسيار كفران كننده است».
(ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَة فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِير).( )
«هر مصيبتى به شما رسد به خاطر اعمالى است كه انجام داده ايد و بسيارى را نيز عفو مى كنيم».
(ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ يَداكَ وَ أَنَّ اللّهَ لَيْسَ بِظَلاّم لِلْعَبِيدِ).( )
«اين به علت چيزى است كه دست هاى شما از پيش فرستاده ]ونتيجه كار شماست[ و خداوند، به بندگان ]خود[ ستم نمى كند».
اين آيات شاهد گوياى حقيقتى انكارناپذير است كه آنچه از دانه هاى محروميت و گرفتارى در دامن خويش مى بينند، حاصل بذر طغيان است كه در سرزمين وجود خود پاشيده اند. كسى كه با دست خود، اقدام به بستن راه چشمه فيض الهى مى كند چگونه مى تواند در زلال رحمت مصفّا شود؟
آنان كه يدالله را به بند كشيدند چگونه چشم به عطاى او دارند؟ دوزخيانى كه سينه معرفت را دريدند، كى مى توانند اميد به بهشت را در سينه بپرورانند.
او عظيم تر از آن است كه بگوييم جهنم را براى چه كسانى خلق كرد، و يا مورد غضب و سخطش كيانند، ولكن سرور كائنات، راه نورد قاب قوسين، خاتم پيامبران(صلى الله عليه وآله) به طرز لطيف و زيبا كسانى را كه مورد غضب الهى واقع و داخل دوزخ مى شوند را بيان مى فرمايد:
«لو اجتمع الناس على حب علي بن ابيطالب لما خلق الله عزّ وجلّ النار ; اگر تمام مردم بر محبت على بن ابيطالب(عليهما السلام) گرد مى آمدند، هر آينه خداوند عزّ وجلّ جهنم رانمى آفريد».( )