(زمان خواندن: 10 - 19 دقیقه)
اشاره:
نماز بهترين و مؤثرين سلوک روحاني و ياد آرامبخش خداوند جان و جهاناست. اگر انسان موجودي ترکيبي است، نيازهاي او نيز قطعاً نيازهاي مرکب و جسماني و روحانياست و نماز يکي از اين نيازها و دارو و درمان روحي و معنوي است که اگر به درستي اقامه گردد، جان آدميان را فراخي و فرخي خواهد بخشيد. اما پرسش اصلي آن است که چگونه اين مهم را بگزاريم و در زمان و زميني که نسل جوان از فرهنگ اصيل معنوي دور نگه داشته ميشود و جريانهاي کاذب معنوي به مدد زر و تزوير تبليغ ميشوند، چگونه ميتوان جوان را با نماز مأنوس و اين عبادت شيرين را محبوب او ساخت؟ اين مقاله که قسمت نخست آن را خوانندگان گرامي از نظر گذرانيدهاند در پي پاسخ به اين سئوال کليدي است.
معارف
(6). ارائه و ترسيم آثار شگفت نماز در پيشگيري و درمان بيماريها
نماز و نيايش از عواملي هستند که روح بيمار را قوت ميبخشند و او را در مقابله با بيماري نيرومند ساخته و به سلامتي و بهبودي اميدوار ميسازند. برگزاري مراسم مذهبي مانند نماز و دعا به همان اندازه که دارو براي بهبود وضع جسماني تأثير ميگذارد، در بهبود رواني بيمار مؤثر است. از اين رو کمک به بيمار در انجام فرايض ديني و امور معنوي موجب آسايش خاطر و آرامش روحي و رواني او ميباشد.[1]
به عنوان نمونه يکي از شايعترين بيماريهاي طب داخلي «آسم» ميباشد. اين بيماري با حملات تنگي نفس، سرفه، و خِس خِس سينه خود را نشان ميدهد. عواملي که در بروز اين بيماري نقش دارند عبارتند از:
1.آلرژنها 2. محرک دارويي (فارماکولوژيک) 3. عوامل محيطي و آلودگي هوا 4. فاکتورهاي شغلي 5. عفونت 6. ورزش 7. استرسهاي عصبى. حال ببينيم از نظر علمي نماز چه نقشي در تسکين شدت حملات اين بيماري ميتواند داشته باشد؟ از نظر روانپزشکان خس خس بيمار آسمي در واقع شکل سرکوب شدهاي از فرياد است براي تمنّاي محبت و حمايت و وابستگي شديد و اضطراب نقش مهمّي در اين ميان دارند و به همان دليل، رواندرماني حمايتي در اين بيماران بسيار ارزشمند است و بايد براي بيمار اين امکان فراهم گردد که بيشترين ترسهايي را که از بيماري دارد و به خصوص تخيلاتي را که دربارة مرگ دارد بيرون بريزد و اضطراب مربوط به فشارهاي زندگي شناسايي شده و به تأمين دفاعهايي پرداخته شود. شايان ذکر است با توجه به نقش بسيار مؤثري که نماز و اعتقادات مذهبي ميتواند در رفع اضطراب و احساس امنيت رواني ايفا کند، اين مهم به اثبات ميرسد. امروزه بر استفاده از روشهاي آرامسازي براي کاهش تنش تأکيد و حتي از آن براي درمان امراض جسمي مانند فشار خون، آسم و... استفاده ميشود و توصيه شده اين تمرينات حداقل 2 بار در روز و در محيطي آرام و راحت صورت گيرد و اقامة نماز آن هم پنج بار در روز، خود بهترين تمرين آرامسازي است.[2]
مطلب فوق تنها يک نمونه از آثار شگفت نماز در پيشگيري و درمان بيماري آسم بود. امّا با توجه به تحقيقات پزشکان و روانشناسان تأثيرات نماز در آرامش رواني (رواني درماني) و همچنين در ايجاد بهداشت رواني و پيشگيري از انحراف جنسي و جلوگيري از بيماريهاي آميزشي و پيشگيري از خودکشي و سکتههاي قلبي و مغزي و... قابل توجه و به اثبات رسيده است.[3]
الکسيس کارل (پزشک معروف فرانسوي) مينويسد: « دعا و نماز قويترين نيرويي است که همچون قوّه جاذبه وجود حقيقي دارد. من در حرفه پزشکي خود انسانهايي را ديدهام که پس از آن که تمام معالجات ديگر براي آنها مؤثر نبوده است، با نيروي دعا و نماز و نيايش از بيماري جسمي يا روحي رهايي يافتهاند»[4]
(7). جلب توجه دانشجويان و جوانان به آثار فردي و اجتماعي نماز
ترسيم آثار فردي و اجتماعي نماز، کشش و جذابيت انسان را نسبت به اين فريضه الهي و مقدس بيشتر نموده و تلاش مينمايد، با حضور قلب و روحانيت بيشتري و به نحو مطلوب آن را به جا آورد که در ذيل به برخي از آن آثار اشاره مينمائيم.
1. روح و اساس و هدف و پايه و مقدمه و نتيجه و فلسفه نماز همان ياد خداست (ذکر الله)
2. نماز وسيلة شستشوي گناهان و مغفرت و آمرزش الهي است؛ زيرا خواه ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته ميکند.
3. نماز سدّي در برابر گناهان آينده است، زيرا روح ايمان را در انسان تقويت ميکند، و نهال تقوا را در دل پرورش ميدهد.[5] [ايمان و تقوا نيرومندترين سدّ در برابر گناه است.]
4. نماز، غفلتزدا است، و اين نعمت بزرگي است که انسان وسيلهاي در اختيار داشته باشد که در هر شبانهروز چند مرتبه قويّاً به او بيدار باش گويد.
5. نماز خودبيني و کبر را در هم ميشکند، زيرا انسان در هر شبانهروز هفده رکعت و در هر رکعت دو بار در برابر خدا پيشاني بر خاک ميگذارد و خود را ذره کوچکي در برابر عظمت او ميبيند، بلکه صفري در برابر بينهايت.
6. نماز وسيلة پرورش فضائل اخلاق و تکامل معنوي انسان است؛ چون انسان را از جهان محدود ماده و چهار ديوار عالم طبيعت بيرون ميبرد به ملکوت آسمانها دعوت ميکند و با فرشتگان همصدا و همراز ميسازد، خود را بدون نياز به هيچ واسطه در برابر خدا ميبيند، و با او به گفتگو بر ميخيزد.[6]
علي (ع) فرمود: «اگر نمازگزار از رحمتي که سراپاي او را فراگرفته خبر داشته باشد،دل از نماز نکند، و دوست ندارد که سر از سجده بردارد.[7]
7. نماز به ساير اعمال انسان ارزش و روح ميدهد. براي اينکه نماز روح اخلاص را زنده ميکند و مجموعهاي است از نيت خالص و گفتار پاک و اعمال خالصانه و تکرار اين مجموع در شبانهروز بذر ساير اعمال نيک را در جان انسان ميپاشد و روح اخلاص را تقويت ميکند. چنان که امام علي (ع) در آستانة شهادت در وصيتنامه بسيار زيباي خود به اهميت نماز پرداخته و فرمود: «خدا را، خدا را ! دربارة نماز، زيرا ستون دين شماست...»[8] پيامبر اکرم (ص) فرمود: نخستين چيزي که (در قيامت)به حسابش ميرسند نماز است.[9]
در حديثي از امام صادق (ع) ميخوانيم: «نخستين چيزي که در قيامت از بندگان حساب ميشود نماز است اگر مقبول افتاد ساير اعمالشان قبول ميشود و اگر مردود شد ساير اعمال نيز مردود ميشود»
8. نماز قطع نظر از محتواي بلندش با توجه به شرائط صحت، دعوت به پاکسازي زندگي ميکند، زيرا ميدانيم مکان نمازگزار، لباس نمازگزار، فرشي که بر آن نماز ميخواند، آبي که با آن وضو ميگيرد و غسل ميکند، محلي که در آن غسل و وضو انجام ميشود بايد از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق ديگران پاک باشد. بنابراين تکرار نماز در پنج نوبت شبانهروز خود دعوتي است به رعايت حقوق ديگران.[10]
9. نماز علاوه بر شرائط صحت، شرائط قبول، يا به تعبير ديگر شرايط کمال دارد که رعايت آنها نيز عامل مؤثر ديگر براي ترک بسياري از گناهان است. در کتب فقهي و منابع حديث، امور زيادي به عنوان موانع قبول نماز ذکر شده است. امام علي (ع) فرمود: «هر که نوشابه مست کننده (شراب) نوشد نمازش تا چهل شب به درگاه خدا قبول نميشود»[11] رسول اکرم (ص) فرمود: «نماز سه کس از گوشهايشان بالاتر نميرود: غلام فراري تا زماني که بازگردد، زني که شب را بخوابد در حالي که شوهرش از او ناراضي باشد، و پيشواي قومي که آنان از او متنفر باشند»[12]
10. نماز روح انضباط را در انسان تقويت ميکند، زيرا دقيقاً بايد در اوقات معيني انجام گيرد که تأخير و تقديم آن هر دو موجب بطلان نماز، است همچنين آداب و احکام ديگر در مورد نيت و قيام و قعود و رکوع و سجود و مانند آن که رعايت آنها، پذيرش انضباط را در برنامههاي زندگي کاملاً آسان ميسازد.[13] اگر به فوائد ذکر شده، ويژگيها و اهميت نماز جماعت را نيز اضافه نماييم، برکات آن مضاعف خواهد شد.
(8). مهيا ساختن دانشجويان در خصوص اعتلاي شناخت و معرفت نسبت به دين و دستورات الهى
براي رسيدن به تکامل، نخستين گام کسب «معرفت و بصيرت» يعني نورانيت دل و ديده است. شناخت و معرفتي که از يک سو به فهم و مقام والاي پروردگار و از دوم سو شناخت دين برگزيده آن يعني اسلام و از سوم سو شناخت نسبت به دستورات ارزندة آن بينجامد. سر منشاء اين معرفت رسيدن به کمال يعني قرب الي الله است. در ارتباط با اهميت بصيرت و معرفت در قرآن آمده است: «آيات الهي و کتاب آسماني که سبب بصيرت شماست، البته از طرف خدا آمد پس هر که بصيرت يافت خود به سعادت رسيد و هر کس کور بماند خود در زيان افتاد و من نگهبان شما از عذاب نيستم.[14] از جمله ابعاد مهمّ معرفت ديني که در قرآن به آن توجه شده «عقل» است.
در ارتباط با اهميت عقل و ضرورت استفاده و به کارگيري آن در امورات مختلف زندگي در قرآن چنين آمده است: «آنچه نزد خداست بهتر و باقي تر است اگر تعقل کنيد.»[15] رسول خدا (ص) در خصوص اهميت عقل فرمود: «خداوند عقل را آفريد و به او گفت: عقب برو، عقب رفت. سپس فرمود: پيش بيا، پيش آمد آن گاه فرمود: مخلوقي را نيافريدم که نزد من محبوبتر از تو باشد....»[16] و نيز فرمود: «کور آن نيست که چشمش نابينا باشد، بلکه کور (واقعي) آن کسي است که ديدة بصيرتش کور باشد.»[17]
امام صادق عليهالسلام فرمود: « پيغمبر حجت خدا است بر بندگان و حجت ميان بندگان و خدا عقل است»[18] و باز فرمود: «عقل راهنماي مؤمن است»[19] با توجه به مطالب بالا به ضرورت شناخت و معرفت که مقدمه رسيدن به قرب الهي است پي برديم. شناخت و بصيرت بيشتر به نماز که فريضة واجب الهي است، موجبات حضور قلب بيشتر را از يکسو، و اخلاص در عبادت را از دومسو و با نشاط انجام دادن نماز از سومسو را مهيا ميکند.
عارف بزرگ ميرزا جواد آقاملکي تبريزي مينويسد: «امّا عمده خير نماز و فايدهاش در فهم نماز است، چون فهم، نزديکترين سبب به معرفت است و معرفت تمامش خير است بلکه همه خير در معرفت است....»[20]
اشاره:
نماز بهترين و مؤثرين سلوک روحاني و ياد آرامبخش خداوند جان و جهاناست. اگر انسان موجودي ترکيبي است، نيازهاي او نيز قطعاً نيازهاي مرکب و جسماني و روحانياست و نماز يکي از اين نيازها و دارو و درمان روحي و معنوي است که اگر به درستي اقامه گردد، جان آدميان را فراخي و فرخي خواهد بخشيد. اما پرسش اصلي آن است که چگونه اين مهم را بگزاريم و در زمان و زميني که نسل جوان از فرهنگ اصيل معنوي دور نگه داشته ميشود و جريانهاي کاذب معنوي به مدد زر و تزوير تبليغ ميشوند، چگونه ميتوان جوان را با نماز مأنوس و اين عبادت شيرين را محبوب او ساخت؟ اين مقاله که قسمت نخست آن را خوانندگان گرامي از نظر گذرانيدهاند در پي پاسخ به اين سئوال کليدي است.
معارف
(6). ارائه و ترسيم آثار شگفت نماز در پيشگيري و درمان بيماريها
نماز و نيايش از عواملي هستند که روح بيمار را قوت ميبخشند و او را در مقابله با بيماري نيرومند ساخته و به سلامتي و بهبودي اميدوار ميسازند. برگزاري مراسم مذهبي مانند نماز و دعا به همان اندازه که دارو براي بهبود وضع جسماني تأثير ميگذارد، در بهبود رواني بيمار مؤثر است. از اين رو کمک به بيمار در انجام فرايض ديني و امور معنوي موجب آسايش خاطر و آرامش روحي و رواني او ميباشد.[1]
به عنوان نمونه يکي از شايعترين بيماريهاي طب داخلي «آسم» ميباشد. اين بيماري با حملات تنگي نفس، سرفه، و خِس خِس سينه خود را نشان ميدهد. عواملي که در بروز اين بيماري نقش دارند عبارتند از:
1.آلرژنها 2. محرک دارويي (فارماکولوژيک) 3. عوامل محيطي و آلودگي هوا 4. فاکتورهاي شغلي 5. عفونت 6. ورزش 7. استرسهاي عصبى. حال ببينيم از نظر علمي نماز چه نقشي در تسکين شدت حملات اين بيماري ميتواند داشته باشد؟ از نظر روانپزشکان خس خس بيمار آسمي در واقع شکل سرکوب شدهاي از فرياد است براي تمنّاي محبت و حمايت و وابستگي شديد و اضطراب نقش مهمّي در اين ميان دارند و به همان دليل، رواندرماني حمايتي در اين بيماران بسيار ارزشمند است و بايد براي بيمار اين امکان فراهم گردد که بيشترين ترسهايي را که از بيماري دارد و به خصوص تخيلاتي را که دربارة مرگ دارد بيرون بريزد و اضطراب مربوط به فشارهاي زندگي شناسايي شده و به تأمين دفاعهايي پرداخته شود. شايان ذکر است با توجه به نقش بسيار مؤثري که نماز و اعتقادات مذهبي ميتواند در رفع اضطراب و احساس امنيت رواني ايفا کند، اين مهم به اثبات ميرسد. امروزه بر استفاده از روشهاي آرامسازي براي کاهش تنش تأکيد و حتي از آن براي درمان امراض جسمي مانند فشار خون، آسم و... استفاده ميشود و توصيه شده اين تمرينات حداقل 2 بار در روز و در محيطي آرام و راحت صورت گيرد و اقامة نماز آن هم پنج بار در روز، خود بهترين تمرين آرامسازي است.[2]
مطلب فوق تنها يک نمونه از آثار شگفت نماز در پيشگيري و درمان بيماري آسم بود. امّا با توجه به تحقيقات پزشکان و روانشناسان تأثيرات نماز در آرامش رواني (رواني درماني) و همچنين در ايجاد بهداشت رواني و پيشگيري از انحراف جنسي و جلوگيري از بيماريهاي آميزشي و پيشگيري از خودکشي و سکتههاي قلبي و مغزي و... قابل توجه و به اثبات رسيده است.[3]
الکسيس کارل (پزشک معروف فرانسوي) مينويسد: « دعا و نماز قويترين نيرويي است که همچون قوّه جاذبه وجود حقيقي دارد. من در حرفه پزشکي خود انسانهايي را ديدهام که پس از آن که تمام معالجات ديگر براي آنها مؤثر نبوده است، با نيروي دعا و نماز و نيايش از بيماري جسمي يا روحي رهايي يافتهاند»[4]
(7). جلب توجه دانشجويان و جوانان به آثار فردي و اجتماعي نماز
ترسيم آثار فردي و اجتماعي نماز، کشش و جذابيت انسان را نسبت به اين فريضه الهي و مقدس بيشتر نموده و تلاش مينمايد، با حضور قلب و روحانيت بيشتري و به نحو مطلوب آن را به جا آورد که در ذيل به برخي از آن آثار اشاره مينمائيم.
1. روح و اساس و هدف و پايه و مقدمه و نتيجه و فلسفه نماز همان ياد خداست (ذکر الله)
2. نماز وسيلة شستشوي گناهان و مغفرت و آمرزش الهي است؛ زيرا خواه ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته ميکند.
3. نماز سدّي در برابر گناهان آينده است، زيرا روح ايمان را در انسان تقويت ميکند، و نهال تقوا را در دل پرورش ميدهد.[5] [ايمان و تقوا نيرومندترين سدّ در برابر گناه است.]
4. نماز، غفلتزدا است، و اين نعمت بزرگي است که انسان وسيلهاي در اختيار داشته باشد که در هر شبانهروز چند مرتبه قويّاً به او بيدار باش گويد.
5. نماز خودبيني و کبر را در هم ميشکند، زيرا انسان در هر شبانهروز هفده رکعت و در هر رکعت دو بار در برابر خدا پيشاني بر خاک ميگذارد و خود را ذره کوچکي در برابر عظمت او ميبيند، بلکه صفري در برابر بينهايت.
6. نماز وسيلة پرورش فضائل اخلاق و تکامل معنوي انسان است؛ چون انسان را از جهان محدود ماده و چهار ديوار عالم طبيعت بيرون ميبرد به ملکوت آسمانها دعوت ميکند و با فرشتگان همصدا و همراز ميسازد، خود را بدون نياز به هيچ واسطه در برابر خدا ميبيند، و با او به گفتگو بر ميخيزد.[6]
علي (ع) فرمود: «اگر نمازگزار از رحمتي که سراپاي او را فراگرفته خبر داشته باشد،دل از نماز نکند، و دوست ندارد که سر از سجده بردارد.[7]
7. نماز به ساير اعمال انسان ارزش و روح ميدهد. براي اينکه نماز روح اخلاص را زنده ميکند و مجموعهاي است از نيت خالص و گفتار پاک و اعمال خالصانه و تکرار اين مجموع در شبانهروز بذر ساير اعمال نيک را در جان انسان ميپاشد و روح اخلاص را تقويت ميکند. چنان که امام علي (ع) در آستانة شهادت در وصيتنامه بسيار زيباي خود به اهميت نماز پرداخته و فرمود: «خدا را، خدا را ! دربارة نماز، زيرا ستون دين شماست...»[8] پيامبر اکرم (ص) فرمود: نخستين چيزي که (در قيامت)به حسابش ميرسند نماز است.[9]
در حديثي از امام صادق (ع) ميخوانيم: «نخستين چيزي که در قيامت از بندگان حساب ميشود نماز است اگر مقبول افتاد ساير اعمالشان قبول ميشود و اگر مردود شد ساير اعمال نيز مردود ميشود»
8. نماز قطع نظر از محتواي بلندش با توجه به شرائط صحت، دعوت به پاکسازي زندگي ميکند، زيرا ميدانيم مکان نمازگزار، لباس نمازگزار، فرشي که بر آن نماز ميخواند، آبي که با آن وضو ميگيرد و غسل ميکند، محلي که در آن غسل و وضو انجام ميشود بايد از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق ديگران پاک باشد. بنابراين تکرار نماز در پنج نوبت شبانهروز خود دعوتي است به رعايت حقوق ديگران.[10]
9. نماز علاوه بر شرائط صحت، شرائط قبول، يا به تعبير ديگر شرايط کمال دارد که رعايت آنها نيز عامل مؤثر ديگر براي ترک بسياري از گناهان است. در کتب فقهي و منابع حديث، امور زيادي به عنوان موانع قبول نماز ذکر شده است. امام علي (ع) فرمود: «هر که نوشابه مست کننده (شراب) نوشد نمازش تا چهل شب به درگاه خدا قبول نميشود»[11] رسول اکرم (ص) فرمود: «نماز سه کس از گوشهايشان بالاتر نميرود: غلام فراري تا زماني که بازگردد، زني که شب را بخوابد در حالي که شوهرش از او ناراضي باشد، و پيشواي قومي که آنان از او متنفر باشند»[12]
10. نماز روح انضباط را در انسان تقويت ميکند، زيرا دقيقاً بايد در اوقات معيني انجام گيرد که تأخير و تقديم آن هر دو موجب بطلان نماز، است همچنين آداب و احکام ديگر در مورد نيت و قيام و قعود و رکوع و سجود و مانند آن که رعايت آنها، پذيرش انضباط را در برنامههاي زندگي کاملاً آسان ميسازد.[13] اگر به فوائد ذکر شده، ويژگيها و اهميت نماز جماعت را نيز اضافه نماييم، برکات آن مضاعف خواهد شد.
(8). مهيا ساختن دانشجويان در خصوص اعتلاي شناخت و معرفت نسبت به دين و دستورات الهى
براي رسيدن به تکامل، نخستين گام کسب «معرفت و بصيرت» يعني نورانيت دل و ديده است. شناخت و معرفتي که از يک سو به فهم و مقام والاي پروردگار و از دوم سو شناخت دين برگزيده آن يعني اسلام و از سوم سو شناخت نسبت به دستورات ارزندة آن بينجامد. سر منشاء اين معرفت رسيدن به کمال يعني قرب الي الله است. در ارتباط با اهميت بصيرت و معرفت در قرآن آمده است: «آيات الهي و کتاب آسماني که سبب بصيرت شماست، البته از طرف خدا آمد پس هر که بصيرت يافت خود به سعادت رسيد و هر کس کور بماند خود در زيان افتاد و من نگهبان شما از عذاب نيستم.[14] از جمله ابعاد مهمّ معرفت ديني که در قرآن به آن توجه شده «عقل» است.
در ارتباط با اهميت عقل و ضرورت استفاده و به کارگيري آن در امورات مختلف زندگي در قرآن چنين آمده است: «آنچه نزد خداست بهتر و باقي تر است اگر تعقل کنيد.»[15] رسول خدا (ص) در خصوص اهميت عقل فرمود: «خداوند عقل را آفريد و به او گفت: عقب برو، عقب رفت. سپس فرمود: پيش بيا، پيش آمد آن گاه فرمود: مخلوقي را نيافريدم که نزد من محبوبتر از تو باشد....»[16] و نيز فرمود: «کور آن نيست که چشمش نابينا باشد، بلکه کور (واقعي) آن کسي است که ديدة بصيرتش کور باشد.»[17]
امام صادق عليهالسلام فرمود: « پيغمبر حجت خدا است بر بندگان و حجت ميان بندگان و خدا عقل است»[18] و باز فرمود: «عقل راهنماي مؤمن است»[19] با توجه به مطالب بالا به ضرورت شناخت و معرفت که مقدمه رسيدن به قرب الهي است پي برديم. شناخت و بصيرت بيشتر به نماز که فريضة واجب الهي است، موجبات حضور قلب بيشتر را از يکسو، و اخلاص در عبادت را از دومسو و با نشاط انجام دادن نماز از سومسو را مهيا ميکند.
عارف بزرگ ميرزا جواد آقاملکي تبريزي مينويسد: «امّا عمده خير نماز و فايدهاش در فهم نماز است، چون فهم، نزديکترين سبب به معرفت است و معرفت تمامش خير است بلکه همه خير در معرفت است....»[20]
در شرع مقدس اسلام بسيار سفارش شده که نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از همة مسجدها مسجدالحرام است و بعد از آن مسجد پيغمبر (ص) و بعد مسجد کوفه و بعد از آن مسجد بيتالمقدس و بعد از آن، مسجد جامع شهر و بعد از آن مسجد محله و بعد از مسجد محله، مسجد بازار است.[21]
نماز در حرم امامان عليهالسلام مستحب بلکه بهتر از مسجد است و نماز در حرم مطهر حضرت اميرالمؤمنين عليهالسلام برابر دويست هزار نماز است.[22] زياد رفتن به مسجد و رفتن در مسجد که نمازگزار ندارد مستحب است و همساية مسجد اگر عذري نداشته باشد، مکروه است در غير مسجد نماز بخواند.[23]
نظافت و تميزي که از نشانههاي ايمان است، در فضاي فيزيکي جهت اقامة نماز همراه با لباس مناسب توصيه شده است.
امام کاظم (ع) روايت نمود که رسول خدا (ص) فرمود: «هر که در روز پنجشنبه يا شب جمعه، مسجد را جارو کند و از آن مسجد به اندازة سرمهاي که در چشم نشانند، خاک بيرون برد، خداوند او را ميآمرزد»[24]
چند چيز در لباس نمازگزار مستحب است مثل پوشيدن عبا و لباس سفيد و پاکيزهترين لباسها و استعمال بوي خوش و دست کردن چند انگشتري عقيق[25]
امام صادق عليهالسلام فرمود: «دو رکعت نمازي را که شخص عِطر زده به جا آورد، برتر از هفتاد رکعت نمازي است که شخص عِطر نزده به جا ميآورد.»[26]
(10). اصلاح و بهينهسازي عملکرد صدا و سيما و رسانهها در جذب دانشجويان و جوانان به نماز
راديو و تلويزيون و مطبوعات و ساير رسانههاي مختلف، نقش مهمّي در پيامرساني و انتقال دادههاي معنوي و جذب گروههاي مختلف به سمت نماز ميتوانند داشته باشند، و فرهنگ نماز و فلسفة آن و آثار و روح نماز را در ضمير وجودي مردم به نحو زيبا ترسيم نموده و علاقمندي به آن را مضاعف نمايند. در يک نظرسنجي از مردم تهران دربارة نحوه تبليغ نماز در صدا و سيما، نتايج ذيل به دست آمد: از پاسخگويان پرسيده شد: شما، بيان تأثيرات نماز در زندگي فردي و اجتماعي در تبليغ نماز و فرهنگ نمازخواني را در برنامههاي صدا و سيما تا چه حد مؤثر ميدانيد؟ نتايج نشان ميدهد که 77% از پاسخگويان در حد «خيلي زياد و زياد» و 18% در حد «کم و خيلي کم» بيان تأثيرات نماز در زندگي فردي و اجتماعي را در تبليغ نماز و فرهنگ نمازخواني در برنامههاي صدا و سيما مؤثر ميدانند. 4% «اصلاً» بيان اين موضوع را مؤثر نميدانند. ضمن آنکه 1% نيز درا ين باره اظهار نظري نکردهاند.
اين آمار نشان دهنده آن است که بين متغيرهاي تحصيلات و فعاليت با نظر پاسخگويان در خصوص بيان نماز در زندگي فردي و اجتماعي در تبليغ نماز و فرهنگ نمازخواني در برنامههاي صدا و سيما رابطه معناداري مشاهده ميشود. بر اساس تحصيلات، با افزايش سطح تحصيلات پاسخگويان بيشتري بيان تأثيرات نماز را در حد «خيلي زياد و زياد» مؤثر ميدانند.
از پاسخگويان پرسيده شد: به نظر شما پخش نماز علما و بزرگان ديني در تبليغ نماز و فرهنگ نمازخواني در برنامههاي صدا و سيما تا چه حد مؤثر است؟
پاسخها نشان ميدهد که 63% پاسخگويان در حد «خيلي زياد و زياد و 26 در صد در حد «کم و خيلي کم» پخش نماز علما و بزرگان ديني را در تبليغ نماز و فرهنگ نماز در برنامههاي صدا و سيما مثبت ارزيابي ميکنند. 10 % «اصلاً» اين شيوه را مؤثر نميدانند ضمن آنکه 1% در اين باره اظهار نظري نکردهاند.
از پاسخگويان پرسيده شد: به نظر شما بيان توصيهها و تأکيدات چهارده معصوم (ع) در خصوص نماز در تبليغ نماز و فرهنگ نمازخواني در برنامههاي صدا و سيما تا چه حد مؤثر است؟
نتايج نشان ميدهد که 86% از پاسخگويان در حد «خيلي زياد و زياد» و 11% در حد «کم و خيلي کم» بيان توصيهها و تأکيدات چهارده معصوم عليهمالسلام در خصوص نماز را در تبليغ نماز و فرهنگ نمازخواني در برنامههاي صدا و سيما مؤثر ميدانند. 3% نيز «اصلاً» اين عامل را مؤثر ارزيابي نميکنند.[27]
اينها نشان ميدهد، اگر مسؤولان فرهنگي جامعه و صدا و سيما، سرمشقهايي توحيدي و معنوي را به جوانان معرفي نکنند. جوامع غربي اين کار را به عهده خواهند گرفت. رسانه، بايد توجه داشته باشد که در فيلمها و ديگر برنامهها، افراد هواپرست، حسود، متکبر و... همواره نقشهاي منفي و شکست خورده داشته باشند. به عکس، افراد با ايمان، مخلص، نمازگزار، ايثارگر، مقتدر و... داراي نقشهاي مثبت و پيروز باشند. از ساخت و تهيه فيلمهايي که زندگي نامه انسانهاي موحد و مؤمن است، نبايد غفلت کرد.
بايد، اعتقادات تقويت شود و جوانان، راه ايمان را پيدا کنند. اين توطئه غرب است که گمان ميکنيم، برخي انسانها دين دارند و برخي ديگر اخلاق و در برخي جاها هم، نه به دين بايد اعتماد کرد و نه به اخلاق، بلکه بايد به فکر نوآوري و سنتشکني بود. اين توطئه، نخست در دانشگاه مطرح شد و سپس موج آن،اقشار ديگر را نيز فرا گرفت. بنابراين مسئوولان فرهنگى، خصوصاً صدا و سيما، بايد تلاش کنند که باورهاي ديني جوانان تقويت شود و ترديد به دلهاي آنان راه پيدا نکند. بايد به هشدارهاي مدام مؤکد مقام معظم رهبري حضرت آيتالله خامنهاي، درباره خطر تهاجم فرهنگي بيش از پيش توجه کرده و از تقليد کورکورانه جوانان از افکار غيرديني که ارمغان تهاجم فرهنگي است، جلوگيري نمود.[28] مسئوولان رسانههاي ما به ويژه صدا و سيما همواره بايد اين سخن امام علي (ع) را آويزة گوش خود کرده و در عمل به آن پايبند باشند و آن را در خصوص توليدات رسانهاي به کار گيرند و آن سخن حکيمانه و ارزشمند چنين است.
«پسرم! هنگامي که ديدم سالياني از من گذشت، و توانايى، رو به کاستي رفت، به نوشتن وصيّت براي تو شتاب کردم، و ارزشهاي اخلاقي را براي تو برشمردم. پيش از آن که أجل فرا رسد، و رازهاي درونم را به تو منتقل نکرده باشم، و در نظرم کاهشي پديد آيد، چنان که در جسمم پديد آمد، و پيش از آن که خواهشها و دگرگونيها دنيا به تو هجوم آورند، و پذيرش و اطاعت مشکل گردد، زيرا قلب نوجوان چونان زمين کاشته نشده، آماده پذيرش هر بذري است که در آن پاشيده شود. پس در تربيت تو شتاب کردم، پيش از آن که دل تو سخت شود، و عقل تو به چيز ديگري مشغول گردد، تا به استقبال کارهايي بروي که صاحبان تجربه به زحمت آزمون آن را کشيدهاند،...»[29]
(11). توجه دادن به نورانيت ناشي از وضو
حضرت عبدالعظيم حسني از امام حسن عسگري عليهالسلام نقل ميکند که حضرت فرمود: روزي هنگام سخن گفتن کليم خداوند با پروردگار، موسي عليهالسلام عرض کرد: «خدايا پاداش کسي که وضويي تمام و کامل از خوف و خشيت تو بگيرد، چيست؟» پروردگار فرمود: «روز قيامت او را مبعوث ميکنم در حالي که نور بين دو چشمان او تلألو و نورافشاني ميکند.» در حديثي ديگر خبر بسيار خوبي به آنان که «وضو» را هميشه همراه خود ميکنند که:
«وضو نور است و وضوي بر وضو نور بر نور، کسي که تجديد وضو کند، بي آنکه وضوي او باطل شده باشد، خداوند نيز توبه او را تجديد ميکند، بدون آنکه استغفار کرده باشد.»
ارزش و اهميت وضو به گونهاي والا و بالاست که پيامبر اکرم (ص) فرمود: «نماز بر چهارم سهم قرار دارد، سهمي از آن «وضوي کامل و شاداب» است، سهمي ديگر رکوع، سهم سوم سجود و چهارمين سهم خشوع.»[30] و نيز فرمود: «دعا، کليد رحمت، وضو کليد نماز، و نماز کليد بهشت است.»[31]
(12). امام جماعت عامل و شايسته
وجود الگوهاي شايسته در زندگى، وسيلة بسيار مفيدى، براي هدايت و ارشاد بوده و هست و خواهد بود. به همين دليل پيامبر (ص) و پيشوايان معصوم مهمترين شاخه هدايت را با عمل خود نشان ميدادند و لذا هنگامي که سخن از سنت به ميان ميآيد، گفته ميشود سنت عبارت است از «قول» و «فعل» و «تقرير» معصوم، يعني پيشوايان معصوم سخن و عمل و سکوتشان همه حجت و راهنماست و نيز به همين دليل است که عصمت در تمام پيامبران و امامان شرط است تا الگوهايي در همه زمينهها باشند.[32]
شايان ذکر است که، وجود امام جماعت شاداب و عالم و پرهيزکار و خوش برخورد و مأنوس با دانشجويان و جوانان و آشنا به مسائل آنان، عامل بسيار مؤثري براي جذب آنها به سمت نماز و فرهنگ نمازخواني و جماعت ميباشد. همچنين حضور افراد اثرگذار بر دانشجويان و جوانان مثل اساتيد، معلمين، مسؤولان، دوستان خوب و لايق و شرکت آنان در نماز جماعت، ميتواند عاملي براي جذب دانشجويان به سمت نماز و جماعت باشد.
ادامه دارد
سوتيترها
عارف بزرگ ميرزا جواد آقاملکي تبريزي مينويسد: «امّا عمده خير نماز و فايدهاش در فهم نماز است، چون فهم، نزديکترين سبب به معرفت است و معرفت تمامش خير است بلکه همه خير در معرفت است...»
اين توطئه غرب است که گمان ميکنيم، برخي انسانها دين دارند و برخي ديگر اخلاق و در برخي جاها هم، نه به دين بايد اعتماد کرد و نه به اخلاق، بلکه بايد به فکر نوآوري و سنتشکني بود. اين توطئه، نخست در دانشگاه مطرح شد و سپس موج آن،اقشار ديگر را نيز فرا گرفت.
«وضو نور است و وضوي بر وضو نور بر نور، کسي که تجديد وضو کند، بي آنکه وضوي او باطل شده باشد، خداوند نيز توبه او را تجديد ميکند، بدون آنکه استغفار کرده باشد.»
ارزش و اهميت وضو به گونهاي والا و بالاست که پيامبر اکرم (ص) فرمود: «نماز بر چهارم سهم قرار دارد، سهمي از آن «وضوي کامل و شاداب» است، سهمي ديگر رکوع، سهم سوم سجود و چهارمين سهم خشوع.»
وجود امام جماعت شاداب و عالم و پرهيزکار و خوش برخورد و مأنوس با دانشجويان و جوانان و آشنا به مسائل آنان، عامل بسيار مؤثري براي جذب آنها به سمت نماز و فرهنگ نمازخواني و جماعت ميباشد.
معارف :: فروردين و ارديبهشت 1388 - شماره 65
پينوشتها:
*. مربي و مدرس در دانشگاه آزاد اسلامي واحد خميني شهر.
[1]. کريمي يزدى، آثار شگفتانگيز نماز در پيشگيري و درمان بيماريها، ص 90.
[2]. همان، ص 94 تا 96.
[3]. براي اطلاع بيشتر در اين باره بنگريد به کتاب آثار شگفتانگيز نماز در پيشگيري و درمان بيمارى، نوشته دکتر کريمي يزدى.
[4]. همان، ص 53.
[5]. تفسير نمونه، ج 16، ص 290.
[6]. همان، ص 291.
[7]. ابن شعبة الحرّانى، تحف العقول، ص 127.
[8]. نهج البلاغه، نامه 47، ص 407.
[9]. نهج الفصاحه، حديث شماره 2193، ص 414.
[10]. تفسير نمونه، ج 16، ص 293.
[11]. ابن شعبة الحرّانى، تحف العقول، ص 126.
[12]. نهج الفصاحه، حديث 2210 ص 416.
[13]. تفسير نمونه، ج 16، ص 294.
[14]. انعام/ 104.
[15]. قصص / 60.
[16]. علامه طباطبائى، سنن النبى، ص 23..
[17]. ري شهرى، ميزان الحکمه، ج 2، ص 503.
[18]. کلينى، اصول کافى، ج 1، ص 29.
[19]. همان، ص 29.
[20]. ملکي تبريزى، ترجمه اسرارالصلوة، ص 238.
[21]. امام خمينى، توضيح المسائل (رسالة احکام) مسأله 893، ص 145
[22]. همان منبع، مسأله 895، ص 145.
[23]. همان منبع، مسأله 896، ص 145
[24]. شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 85
[25]. امام خمينى، توضيح المسائل (رساله احکام)، مسأله 964، ص 140
[26]. شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 105
[27]. کتاب پژوهشي مطالعاتي نماز، شماره 23 و24 ص147،149،152مراجعه شود به مقاله آقاي محمد فاني ملکوه
[28]. همان منبع، ص 38، 39، مراجعه شود به مقاله آقاي دکتر غلامحسين حيدرى.
[29]. نهج البلاغه، نامه 31، ص 381
[30]. لقمانى، بهترين آرزوهاي زندگى، ص 261، 262 به نقل از مستدرک الوسائل ج 4، ص.103
[31]. نهج الفصاحه، حديث شماره 3600 ص 678
[32]. تفسير نمونه ج 24، ص 24.
دیدگاهها
خوراکخوان (آراساس) دیدگاههای این محتوا