پرسش : مى دانيم حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف در سال 260 هجرى از نظرها پنهان شده است و اكنون بيش از هزار سال از آن ماجرا مى گذرد. مى خواهيم بدانيم فلسفه اين غيبت طولانى چيست؟

پاسخ: نخست بايد توجه داشت كه غيبت امام(عليه السلام) از ديدگاه ما به اين معنى نيست كه ايشان در جهانى ديگر به سر مى برند، بلكه معناى غيبت آن است كه حضرت در ميان مردم رفت و آمد مى كنند و آنان يا حضرت را نمى بينند ـ چنان كه خداوند درباره پيامبرش مى فرمايد:
(جَعَلْنا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالآْخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً).( )
«ميان تو و آن هايى كه به آخرت ايمان نمى آورند حجاب ناپيدايى قرار داديم».
يا مى بينند و نمى شناسند چنان كه حضرت يوسف(عليه السلام) را برادرانش مى ديدند و نمى شناختند. اما سرّ اين غيبت چيست؟ بايد اعتراف كنيم عقل كوتاه ما از دست يابى به آن ناتوان است مگر اينكه از بيانات كسانى كه مخزن سرّ الهى اند استفاده كنيم.
غوّاص درياهاى احاديث ائمه اطهار(عليهم السلام) و صاحب كتاب مستطاب بحار الأنوار علامه مجلسى(قدس سره) در يك گلچين زيبا، علت ها و حكمت هايى كه در روايات اهل بيت(عليهم السلام) درباره غيبت حضرت مهدى(عليه السلام) آمده جمع آورى كرده كه در اين جا به ترجمه و توضيح بعضى از آن ها اكتفا مى كنيم:
1. شايستگى نداشتن مردم براى حضور امام(عليه السلام)
در حديثى از امام باقر(عليه السلام) آمده كه فرمودند: «به درستى كه خداوند وقتى همسايگى قومى را براى ما نپسندد، ما را از ميان آن ها بيرون مى برد».( )
از اين حديث چنين برمى آيد كه گاهى ظلم و طغيان مردم به جايى مى رسد كه ديگر لايق بعضى از نعمت هاى الهى نيستند. نعمت وجود امام معصوم(عليه السلام) در ميان مردم، بزرگ ترين نعمت الهى و رحمت خداوندى است كه در اثر بى لياقتى مردم، خداوند، آن نعمت عظيم را از آنان سلب مى كند.
2. جريان سنت انبيا(عليهم السلام)
جارى شدن سنت ها و روش هاى انبيا(عليهم السلام) درباره حضرت مهدى(عليه السلام)، حكمتى ديگر براى غيبت حضرتش محسوب مى شود. يعنى چنان كه هر كدام از انبيا(عليهم السلام) مدتى از عمر خويش را در غيبت به سر مى برده اند، اين سنت درباره آن حضرت هم اجرا شده است. چنان كه از كاشف اسرار حقايق، حضرت امام جعفر صادق(عليه السلام) رسيده كه: «براى قائم ما غيبتى است كه به طول مى انجامد».
راوى گويد: «گفتم: براى چه اى پسر رسول خدا؟» امام فرمودند: «خداوند عزّوجلّ نمى خواهد مگر اين كه در باره او سنت هاى انبيا را در غيبتشان جارى كند و حتماً بايد اى سدير! مدت غيبت آن ها به طور كامل انجام شود خداوند عزّوجلّ مى فرمايد:
(لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَق).( )
«سنتها درباره شما بر طبق سنتهاى پيشينيان جارى مى شود».( )
3. سرّى كه نبايد پرده از آن برداشته شود
در بعضى از روايات چنين آمده كه علّت غيبت، سرّى است كه پرده برداشتن از آن جايز نيست مگر بعد از ظهور آن حضرت. از عبدالله بن فضيل نقل است كه حضرت امام صادق(عليه السلام) فرمود: «به درستى كه صاحب اين امر (امامت) را  غيبتى است حتمى، كه اهل باطل در آن به ترديد مى افتند.» عرض كردم: «فدايتان شوم براى چه؟» فرمود: «علّت آن امرى است كه ما اذن نداريم كه براى شما روشن نماييم.» عرض كردم: «پس حكمت غيبت آن حضرت چيست؟» فرمودند: «وجه حكمت در غيبت حضرت مهدى(عليه السلام)، همان وجه حكمت در غيبت هاى حجت هاى الهى قبل از آن حضرت است. به درستى كه، وجه حكمت در غيبت ايشان كشف نمى شد مگر بعد از ظهورشان; چنان كه حكمت كارهاى حضرت خضر(عليه السلام) (سوراخ كردن كشتى و كشتن آن فرزند و برپا كردن ديوار) براى موسى(عليه السلام) كشف نشد مگر در وقتى كه خواستند از هم جدا شوند. اى پسر فضيل! اين امرى از امور خدا و سرّى است از اسرار حضرت حق و غيبى از غيب پروردگار، و وقتى ما مى دانيم كه خداوند عزّوجلّ، حكيم است، تصديق مى كنيم كه تمام كارهاى او حكمت است اگر چه وجه و علت آن براى ما روشن نباشد».( )

4. حضرت مهدى(عليه السلام) تحت بيعت هيچ كس نيست
حضرت ولى عصر(عليه السلام) در توقيع شريف در پاسخ اسحاق بن يعقوب كه از علّت غيبت پرسيده بود، فرمودند: «اما علّت غيبت! خداوند عزّوجلّ مى فرمايد: "از چيزهايى سؤال نكنيد كه چون برايتان روشن شود از آن خوش نداشته باشيد."( ) به درستى كه هيچ كدام از پدران من نبودند مگر اين كه در گردنشان بيعتى از طاغيان زمانشان بود ولى من هنگامى كه خروج مى كنم بيعت احدى از طاغوت ها در گردن من نيست».( )
چنان كه در اين روايت نيز مى نگريد حضرت اشاره فرموده اند كه كشف حقيقت غيبت به صلاح شما نيست ولى در عين حال گوشه اى از آن را بيان كرده اند.
هنگامى كه مردم، حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) را تنها گذاشتند و طاغيان را بر خويش، حاكم و مسلّط ساختند و از اوج عزّت به پرتگاه ذلّت افتاده، دست پاك معصوم(عليه السلام) را كنار زدند و دست آلوده غير معصوم را به بيعت فشردند، درخت كفر و نفاق بالا گرفت و يكى از ميوه هاى شوم و ننگين آن، خانه نشين شدن ائمه هدى(عليهم السلام) گرديد و آن بزرگواران مجبور شدند براى حفظ دين و حراست و نگه دارى خون خود و شيعيانشان به شكل تقيه تحت فرمان حكومت جائران زندگى نمايند. ولى چون قلم تقدير پروردگار چنين نگاشته بود كه آخرين حجت الهى، دست انتقام حق تعالى باشد و حكم خداوندى را بر تمام گيتى سيطره دهد و نه تنها تحت فرمان هيچ دولتى نباشد بلكه همه را تحت فرمان كشد، از اين جهت ولادت و دوران زندگى آن حضرت از منظر چشم مردمان مخفى شد تا بيعت هيچ پادشاه و حكومتى را در گردن نداشته باشد و چون قيام نمايد، حكم احدى بر او روا نباشد بلكه در آن روز حكم و ملك تنها از آن خداوند قادر قهار خواهد بود:
(لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلّهِ الْواحِدِ الْقَهّارِ).( )
«حكومت امروز براى كيست؟ براى خداوند يكتاى قهار است».
5. جدا شدن كافران از مؤمنان
راوى گويد از امام صادق(عليه السلام) پرسيدم: «چه شد كه حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) همان اول كار با مخالفان (خلفا) به جنگ برنخاست؟» حضرت فرمود: «به سبب آيه اى كه در كتاب خداوند عزّوجلّ است:
(لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً).( )
«اگر مؤمنان و كافران از هم جدا مى شدند كافران را عذاب دردناكى مى كرديم»
عرض كردم: «معناى جدا شدن آن ها چيست؟»
فرمودند: «مؤمنانى كه در صلب كفار به امانت گذاشته شده اند و هم چنين است ]حضرت[ قائم(عليه السلام)، هرگز ظهور نمى كند تا امانت هاى الهى خارج شوند و پس وقتى خارج شدند دشمنان خدا معلوم مى شوند پس آنان را مى كشد».( )
از اين روايت برمى آيد يكى از علت هاى نجنگيدن حضرت امير(عليه السلام) با خلفا و مخالفان خود بعد از پيامبر(صلى الله عليه وآله) اين بود كه در نسل بعضى از آن ها مؤمنان و شيعيان پاكى بودند كه بايد اين ها به دنيا بيايند، مثل اين كه از صلب دون صفتى مانند ابوبكر، راد مردى بزرگ و مؤمنى مخلص و پاك چون «محمد» به دنيا آمد و از حواريون و خاصان درگاه آن حضرت گرديد.
امام صادق(عليه السلام) در ادامه مى فرمايند: «نسبت به حضرت ولى عصر(عليه السلام) نيز چنين است كه در نسل بسيارى از كفار، مؤمنانى هستند; ظهور حضرت به تأخير مى افتد تا اين امانت هاى الهى از درون اين ناپاكان خارج شوند و ايمان و كفر از هم جدا شود، آن گاه امام بپاخيزد و عَلَم جنگ با دشمنان خدا را برافرازد».
6. خوف و هراس
يكى از حكمت هاى غيبت، آن است كه مردم سركش و ستم گر به شدت درصدد ريختن خون حضرت مهدى(عليه السلام) هستند. از اين جهت حضرت خائف و مترقب، در نهان به سر مى برند; چنان كه حضرت امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «براى اين فرزند (حضرت ولى عصر(عليه السلام)) غيبتى خواهد بود.» راوى گويد: «عرض كردم: براى چه؟» فرمود: «مى هراسد كه او را سر ببرند».( )
و در روايت ديگر فرمود:«هنگامى كه ]حضرت[ قائم(عليه السلام)بپاخيزد اين آيه را تلاوت مى كند:( )
(فَفَرَرْتُ مِنْكُمْ لَمّا خِفْتُكُمْ فَوَهَبَ لِي رَبِّي حُكْماً وَ جَعَلَنِي مِنَ الْمُرْسَلِينَ).( )
«پس هنگامى كه از شما ترسيدم فرار كردم و پروردگارم به من حكمت و دانش بخشيد و مرا از پيامبران قرار داد».
7. اعمال ناپسند ما
از گفتار پيشوايان معصوم(عليهم السلام) چنين برمى آيد كه يكى از علل غيبت اعمالى است كه از ما سر مى زند كه امام(عليه السلام) را خوش نمى آيد و آن اعمال، حجاب بين ما و آن نور الهى مى شود. وجود مقدس حضرتش در توقيع شريف به اين مهم، چنين اشاره فرموده اند:
«اگر شيعيان ما ـ كه خداوند آن ها را به طاعت خود موفقشان دارد ـ يك دل و همراه مى شدند، يُمن لقاى ما از آن ها به تأخير نمى افتاد و به زودى سعادت مشاهده ما را مى يافتند... چيزى ما را از آنان محبوس نكرده مگر; خبرهايى كه از آن ها به ما مى رسد كه ما خوش نداريم و نمى پسنديم كه از آن ها چنين سر بزند».( )

نوشتن دیدگاه