چون اراده سفر كنى سزاوار آن است كه اختيار كنى روز شنبه را، كه وارد شده اگر سنگى از كوه جدا گردد در روز شنبه، البتّه خداى تعالى آن را به جاى خود برگرداند.
و روز سه شنبه هم نيك است و روز سهل و آسانى است به خصوص براى كسى كه كار بر او دشوار شده باشد. و روزى است كه حق تعالى آهن را براى حضرت داود(عليه السلام)، نرم كرد.
و روايت شده كه حضرت رسول(صلى الله عليه وآله)در روز پنجشنبه به سفر مى رفتند و مى فرمودند كه: «روز پنجشنبه را خدا و رسول و ملائكه دوست مى دارند».
و أمّا روز دوشنبه پس سفر كردن در آن نيك نيست و در بعضى از روايات امر شده به ترك سفر در آن روز و وارد شده كه هيچ روز شوم تر از روز دوشنبه نيست، و سفر كردن در روز چهارشنبه و پيش از ظهر روز جمعه نيز نيك نيست، و لكن از حضرت امام رضا(عليه السلام)منقول است كه: «هركه در چهارشنبه آخر ماه سفر كند ـ بر ردّ آن جماعتى كه به فال بد مى دانند ـ از هر بلائى نگاه داشته مى شود و حاجتش را خدا برمى آورد».
و سفر كردن در روز سوّم، چهارم، پنجم، سيزدهم، شانزدهم، بيست و يكم، بيست و چهارم، بيست و پنجم و بيست و ششم نيك نيست، و در روايتى وارد شده كه روز چهارم و ششم و بيست ويكم براى سفر خوب است و در روز هشتم و بيست و يكم خوب نيست و اگر روزهاى ماه با روزهاى هفته معارض شود رعايت روزهاى هفته اولى است، چه آن كه احاديث معتبره در ايّام هفته بيشتر است. و سفر مكن در حالى كه قمر در برج عقرب باشد كه روايت شده كه هركه سفر كند يا زن بخواهد و قمر در عقرب باشد عاقبت نيكو نيست و اگر ضرورتى حاصل شود براى سفر كردن در اين اوقات تصدّق كند و بيرون رود، چنانچه حضرت صادق(عليه السلام)فرمودند كه افتتاح كن سفر خود را به صدقه و بيرون رو هر وقت كه خواهى، به درستى كه سلامتى سفر خود را مى خرى، پس دست خود را از حقّ مردم خلاص كن و وصيّت كن، پس جمع كن اهل خود را نزد خود و دو ركعت نماز گذار و از خدا خير خود را سؤال كن و آية الكرسى را بخوان و حمد و ثناى الهى را بجاى آور و صلوات بر حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) و آل او بفرست و دعاهاى سفر را بخوان و آن ها بسيار است و اين مختصر گنجايش ذكر آن ها را ندارد، و از جناب رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مروى است هيچ چيز بهتر از آن نيست كه آدمى هنگام سفر دو ركعت نماز نزد اهلش به وديعه گذارد. پس بگو: اللّهُمَّ إنّي  أستَودِعُكَ  نَفسي  وَاَهْلي  وَمالي  وَذُرِّيَّتي  وَدُنْيايَ  وَآخِرَتي وَاَمانَتي وَخاتِمَةَ  عَمَلي  و با خود بردار عصايى از چوب بادام تلخ.
و از حضرت امير المؤمنين(عليه السلام) منقول است كه حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) فرمود كه هركه به سفرى برود و با خود بردارد عصايى از چوب بادام تلخ و اين آيات را بخواند حق تعالى او را ايمن گرداند از هر سبع درّنده و هر دزدى و هر صاحب زهرى تا به اهل خود برگردد و با او هفتاد و هفت ملك باشند كه از براى او استغفار كنند تا برگردد و عصا را بگذارد، و آن آيات در سوره قَصَص است(1)و اوّل آن اين است: (وَلمّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْيَنَ)و آخر آن (وَاللّهُ عَلى ما نَقُولُ وَكيلٌ).
و نيز با خود بردار تسبيح تربت سيّد الشّهدا(عليه السلام) و چيزهايى كه در سفر لازم مى باشد و از دواها آنچه تو يا رفيقان تو به آن محتاج مى شوند و منقول است كه حضرت رسول(صلى الله عليه وآله)  هرگاه به سفر مى رفتند پنج چيز با خود برمى داشتند: آينه و سرمه دان و مسواك و شانه و مقراض(2).
و در روايت ديگر آن كه با خود برمى داشتند غير از اين ها: سوزن و ريسمان و چيزى كه به آن كفش را پينه كنند و غير اين ها. و از حضرت صادق(عليه السلام)روايت شده كه، هركه سوره عَبَس را در كاغذى سفيد بنويسد و به هر راهى كه رود با خود دارد در آن راه به جز نيكى نبيند و از مفاسد آن راه محفوظ باشد إن شاء اللّه تعالى. و چون برخاستى كه متوجّه سفر شوى بخوان دعاى نبوى(صلى الله عليه وآله)
را: اللّهُمَّ  بِكَ  انْتَشَرْتُ * وَاِلَيْكَ  تَوَجَّهْتُ * وَبِكَ  اعْتَصَمْتُ * اَنْتَ  ثِقَتي وَرَجائي * اللّهُمَّ  اكْفِني  ما  اَهَمَّني  وَما  لا  أَهِمُّ  لَهُ  وَما اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّي  *اللّهُمَّ زَوِّدْنِي التَّقْوى  وَاغْفِر  لي  وَوَجّهْني  اِلَى  الْخَيْرِ حَيْثُما تَوَجَّهْتُ، پس از خانه بيرون بيا در حالى كه عمامه بر سر بسته باشى و سرِ عمّامه را در زير حَنك(3) انداخته باشى، چون بيرون آمدى بايست رو به قبله ] جلوى [ در خانه و بخوان سوره مباركه حمد و آية الكرسى را، از پيش رو و جانب راست و جانب چپ پس از آن بگو: اللّهُمَّ احْفَظْني وَاحْفَظْ ما مَعِيَ  *وَسَلِّمْني وَسَلِّمْ  ما  مَعِيَ * وَبَلِّغْني  وَبَلِّغْ  ما مَعِيَ بِبَلاغِكَ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ.
و در خصوص سفر مشهد مقدّس از حضرت رضا(عليه السلام) دعايى وارد است كه در باب زيارت آن حضرت در جزء زيارت نقل خواهيم نمود إن شاء اللّه. و توشه از براى سفر خود بردارد. از شرف آدمى است كه توشه خود را نيكو گرداند به خصوص در سفر مكّه. بلى در سفر زيارت امام حسين(عليه السلام)توشه را از چيزهاى لذيذ قرار دادن مانند: بريانى و حلواها و غيره محبوب نيست. و تنها سفر مكن كه كسى كه تنها سفر رود ملعون است و شيطان با اوست، و دو نفرى هم به سفر رفتن نيكو نيست، و بهترين رفيقان و مصاحبان نزد خدا چهار نفرند واقلّ رفيقان سه و اكثر هفت، و زياده از هفت نفر در صورتى كه هم توشه و هم سفره باشند خوب نيست و باعث بلند شدن صداهاست، و اگر به جهت ضرورتى تنها به سفر روى بگو: ماشاءَ  اللّهُ * لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ * اللّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتي * وَاَعِنّي  عَلى  وَحْدَتي * وَاَدِّ غَيْبَتي.
و در سفر مصاحبت مكن با كسى كه فضيلت تو را بر خود نداند آن قدر كه تو از فضيلت او بر خود مى دانى، و هم چنين با كسى كه او به تو زينت يابد، بلكه مصاحبت كن با كسى كه تو به او زينت يابى، يعنى كسب علم و كمالات از او توانى نمود. و نيز مصاحبت مكن با كسى كه مالدار است و توانگرى تو مثل آن نيست كه موجب مذلّت و خوارى تو است بلكه با مثل خود رفاقت كن. و چون با رفقاى خود هم سفره و هم توشه شدى سزاوار است كه اوّل خرجى هاى خود را بدر آوريد و بر روى يكديگر بگذاريد كه اين بيشتر باعث خشنودى خاطر و نيكى اخلاق شماها شود، و چون به راه افتادى، اگر در پيش تو حاضر شد چيزى كه شوم است ديدن او و به فال بد است و از ديدن آن ها ترسى در خاطر تو گذشت بگو: اعْتَصَمْتُ  بِكَ  يا رَبِّ  مِنْ  شَرِّ  ما  اَجِدُ في نَفْسي  فَاعْصِمْني  مِنْ  ذلِكَ، چون اين را بگويى حذرى به تو نرسد إن شاء اللّه تعالى.
و وارد شده از حضرت صادق(عليه السلام) كه: چون در سفر باشى بگو: اللّهُمَّ  اجْعَلْ  مَسيري عِبَراً * وَصَمْتي  تَفَكُّراً * وَكَلامي  ذِكْراً. و حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) چون در سفرها سراشيب مى رفتند سُبْحانَ  اللّه  مى گفتند و چون سربالا مى رفتند اللّهُ أكْبَرُ  مى گفتند. و از آن حضرت روايت شده ثواب بسيارى براى كسى كه وقتى كه به رودخانه پايين رود بگويد: لا  اِلهَ إلاّ  اللّهُ وَاللّهُ أكْبَرُ.
و اگر در سفر پياده هستى كمربند را بر روى شكم محكم ببند كه پياده رفتن را بر تو آسان كند. و بر تو باد به راه رفتن در شب كه زمين در شب پيچيده مى شود و وارد شده كه چون راه را غلط ] طى [ كنى به جانب راست ميل كن، و در روايتى از حضرت امام محمّد باقر(عليه السلام)منقول است كه: چون راه را گم كنى فرياد كن: يا صالِحُ  يا صالِحُ(4)  اَرْشِدُونا  اِلَى  الطَّريقِ  رَحِمَكُمُ اللّهُ.
و هر گاه در بيابان از جنّيان يا غير ايشان بترسى، دست راست خود را بر سر بگذار و به صداى بلند بگو: (اَفَغَيْرَ  دينِ  اللّهِ  يَبْغُونَ  وَلَهُ  اَسْلَمَ  مَنْ  فِي  السَّمواتِ  وَالاَْرْضِ طَوْعاً وَكَرْهاً  وَاِلَيْهِ  تُرجَعُونَ).
و چون در منزل فرود آيى بگو: اللّهُمَّ  أَنْزِلْنِي  مُنْزَلاً  مُبارَكاً  وَاَنْتَ  خَيْرُ الْمُنزِ لِينَ.  پس دو ركعت نماز تحيّت منزل بجاى آور، پيش از آن كه بنشينى بگو: اللّهُمَّ ارْزُقْنا خَيْرَ  هذِهِ  البُقْعَةِ  وَاَعِذْنا  مِنْ  شَرِّها * اللّهُمَّ  اَطْعِمْنا  مِنْ  جَناها * وَاَعِذْنا  مِنْ وَباها * وَحَبِّبْنا  اِلى  اَهْلِها * وَحَبِّبْ  صالِحِي  اَهْلِهَا  اِلَيْنا.  و حضرت صادق(عليه السلام)فرمود كه: چون با جماعتى رفيق شوى مگو: اين جا فرود آييد يا اين جا فرود مى آييد، كه در ميان ايشان كسى هست كه اين كار را بكند اگر تو به ايشان بگذارى. و بر تو باد در سفر به اعانت مؤمنين و محافظت از رفيقان و صرف كردن توشه و بسيار ياد كردن خدا را در هر بلندى و پستى و در همه حالات، و سنّت است خوش خلقى با همراهان و ملازمان و مكاريان و خشم فرو خوردن از ايشان. و چون اراده داخل شدن در شهرى يا دهى داشته باشى، چون نظرت به آن افتد بخوان: اللّهُمَّ  اِنّي أَسْألُكَ  خَيْرَها  وَاَعُوذُ  بِكَ  مِنْ  شَرِّها * اللّهُمَّ  اَطْعِمْنا  مِنْ جَناها  وَاَعِذْنا  مِنْ وَباها * وَحَبِّبْنا  اِلى  اَهْلِها * وَحَبِّب  صالحِي  اَهْلِها  اِلَيْنا.
و بر تو باد به خواندن قرآن و دعا و بجاى آوردن نمازها در اوّل اوقات و مستحب مؤكّد است از براى مسافر كه سى مرتبه عقب نمازهاى شكسته ـ كه نماز ظهر و عصر و عشا است ـ بگويد: سُبْحانَ  اللّهِ  وَالحَمْدُ  لِلّهِ  وَلا  اِلهَ  اِلاّ  اللّهُ  وَاللّهُ أكْبَرُ. و اگر خواسته باشى در منزل از دزد محفوظ باشى چون نماز خفتن را گذاشتى، بعد از نماز پهلو را به رختخواب بگذار و تسبيح حضرت فاطمه(عليها السلام) بخوان، پس از آن آية الكرسى را، تا محفوظ باشى إن شاء اللّه تعالى.
و بعضى از علما فرموده اند كه: چون خواهى بار كنى، دو ركعت نماز بگذار و از خدا بطلب حفظ و حمايت او را درباره خود، و آن موضع و اهل آن را وداع كن كه هر موضعى را اهل بيتى است از ملايكه پس بگو: السّلامُ  عَلى  مَلائِكَةِ  اللّهِ  الحافِظينَ * السَّلامُ  عَلَيْنا وَعَلَى عِبادِ  اللّهِ  الصّالِحينَ  وَرَحْمَةُ  اللّهِ  وَبَرَكاتُهُ.
و هرگاه در سفر محتاج شدى به سوار شدن بر كشتى چون سوار شدى، صد مرتبه تكبير بگو و صد مرتبه صلوات بفرست و صد مرتبه لعن كن بر كسانى كه ظلم كردند آل محمّد(عليهم السلام) را، پس بگو: بِسْمِ  اللّهِ  وَبِاللّهِ  وَالصّلاةُ  عَلَى  رَسُولِ اللّهِ  تا آخر دعا كه در تحفة الزّائر مذكور است. و از حضرت امام رضا(عليه السلام)منقول است كه فرموده: چون به كشتى سوار شوى بگو: بِسْمِ اللّهِ  مَجْراها  وَمُرْساها  اِنَّ  رَبِّي  لَغَفُورٌ  رَحيمٌ، و چون دريا به موج آيد بر جانب چپ تكيه كن و به دست راست به سوى موج اشاره كن و بگو: قَرّي  بِقَرارِ  اللّهِ * وَاسْكُني بِسَكينَةِ  اللّهِ * وَلا  حَوْلَ  وَلا  قُوَّةَ  اِلاّ  باِللّهِ  العَلِيِّ  الْعَظيِمِ.  و اگر از غرق شدن ترسى بگو: (بِسْمِ  اللّهِ  مَجْراها  وَمُرْساها  اِنَّ  رَبِّي  لَغَفُورٌ  رَحيمٌ) * بِسْمِ  اللّهِ المَلِكِ  الْحَقِّ * (وَما  قَدَرُوا  اللّهَ  حَقَّ  قَدْرِهِ  وَالاَرْضُ  جَميعاً  قَبْضَتُهُ يَوْمَ القِيامةِ  وَالسَّمواتُ  مَطْوِيّاتٌ  بِيَمينِهِ  سُبْحانَهُ  وَتَعالى  عَمّا  يُشْرِكُونَ).
و بدان كه وارد شده كه بر بلندى هر جسرى و پلى شيطانى هست چون به آن جا رسى و قدم خود را بر آن گذاشتى بگو: بِسْمِ  اللّهِ * اللّهُمَّ  ادْحَرْ  عَنّي  الشَّيْطانَ  الرَّجيمَ.
و از براى سوارى آدابى چند است كه مراعات آن ها لازم است، از آن جمله آن كه چون خواهى سوار آن شوى و خواستى آن را لجام كنى  «بِسْمِ اللّه»  بگويى كه در بينى هر چهارپايى شيطانى هست، و اگر چموشى كند در گوشش بخوان اين آيه را كه گذشت (اَفَغَيْرَ  دينِ  اللّهِ يَبْغُونَ)تا آخر آيه، و چون سوار شوى «بِسْمِ اللّهِ»  بگو تا ملكى رديف تو شود و تو را نگه دارد تا وقت پايين آمدن و كسى كه ترك كند بسم اللّه را شيطان رديف او شود و او را وادارد به خوانندگى كردن و آرزوهاى باطل و محال نمودن تا پايين آيد، و سزاوار است نيز خواندن اين دعا: بِسْمِ  اللّهِ  *لا حَوْلَ  وَلا  قُوَّةَ  اِلاّ  بِاللّهِ * (الْحَمْدُ  لالّهِ ِلَّذي  هَدانا  لِهذا  وَما كُنّا  لِنَهْتَدِيَ لَوْلا اَنْ  هَدانَا  اللّهُ) * (سُبْحانَ  الَّذي  سَخَّرَ  لَنا  هذا  وَما  كُنّا  لَهُ مُقْرِنِينَ).
وسزاوار است نيز خواندن «آية الكرسى» و زنهار از خوانندگى كردن در وقت سوارى و خيلاء(5) و تبختر(6) و شرم كن كه تو چنين كنى و حال آن كه آن حيوان در زير پاى تو تسبيح خدا كند; و چهارپاى خود را به زراعت و كشتزار مردم نران.
و بدان كه از براى چهارپا بر صاحبش حقوقى چند است كه بايد رعايت كند آن ها را چون: ابتدا كردن به علف او وقتى كه فرود آيد، و آب بر او عرضه كند چون به آب رسد، و بر رويش چيزى نزند كه تسبيح پروردگار خود مى كند، و سواره بر روى او نايستد مگر در وقتى كه جهاد مى كند در راه خدا، و زياده از طاقت و توانايى او بارش نكند، و تكليف رفتار آن قدر بكند كه او طاقت دارد، و اين حقوق اختصاصى به مال خود ندارد، بلكه مال مكارى نيز چنين است، پس بايد ملاحظه حيوان را نمايد، آن بى انصافى كه هر چه ممكن مى شود بر مال مكارى(7) حمل مى كند كه اگر مال خويش بود نصف آن را حمل بر آن نمى نمود، و اگر مكارى در اين باب حرفى زند اگر قوى باشد او را بزند و اگر نه به جزيى پول يا غذايى زبان او را ببندد، پس آن حيوان بى زبان به اندك زمانى زخمى و شكسته و لاغر شود. و بالجمله بايد بر مركوب خود مهربان باشى كه روايت شده كه هر دابّه اى كه صاحبش خواهد بر او سوار شود در آن وقت ] آن چهار پا [ مى گويد: اللّهُمَّ اجْعَلْهُ بِي رَحِيْماً، يعنى خداوندا او را به من مهربان گردان، و چون در وقت راه رفتن به سر در آيد، او را مزن و به او بد مگو، و سه نفر بر يك چهارپا رديف سوار مشوند كه هركه چنين كند يكى از ايشان ملعون است.
و از براى مسافر آداب و ادعيه كثير است و بناى ما بر اختصار است، و لهذا آنچه ذكر شد به جهت اختصار به صورت روايت ذكر ننموديم با آن كه تمام مضامين روايات اهل بيت(عليهم السلام)است. و از جناب لقمان وصيّتى است شريف متعلّق به امر سفر، سزاوار است كه او را ذكر كنيم و اين مقدّمه را به آن ختم نمايم:
از حضرت صادق(عليه السلام)  منقول است كه حضرت لقمان پسر خود را نصيحت فرمود كه چون با گروهى سفر كنى بسيار با ايشان مشورت كن در كارهاى خود و كارهاى ايشان، و بر روى ايشان بسيار تبسّم بكن، و در توشه خود صاحب كرم باش، و چون تو را به ضيافت طلبند قبول كن، و اگر از تو مدد طلبند ايشان را يارى بكن، و به سه چيز بر ايشان غلبه كن به بسيارى خاموشى و بسيارى نماز و سخاوت و جوانمردى در هر چه با خود دارى از چهارپا و مال و توشه، و اگر گواهى از تو بطلبند يا بر امر حقى خواهند تو را گواه كنند، بكن، و چون با تو مشورت كنند تا توانى سعى كن كه رأى نيكو برايشان اختيار كنى، و زود عزم مكن و رأى خود را با ايشان مگو تا تأمّل كنى و فكر كنى، و جواب ايشان مگو در مشورت ايشان تا آن كه در آن فكر برخيزى و بنشينى و بخوابى و چيزى بخورى و نماز كنى، و در اثناى اين احوال فكر خود و حكمت خود را در مشورت ايشان بكار برى، زيرا كه هركه خيرخواهى خود را براى كسى كه با او مشورت كند خالص نگرداند حق تعالى رأى و عقل او را از او سلب مى كند و امانت را از او بر مى دارد، و هرگاه بينى كه كارى مى كنند با ايشان بكن، و اگر تصدّق كنند يا قرضى دهند تو نيز با ايشان بده، و بشنو سخن كسى را كه از تو بزرگ تر باشد، و هرگاه رفيقان كارى به تو فرمايند يا چيزى از تو سؤال كنند بگو بلى و نه مگو، كه نه گفتن علامت عجز و موجب ملامت است، و چون راه گم كنيد و حيران بمانيد فرود آييد، و اگر در راه مقصود شك كنيد با يكديگر مشورت كنيد و مصلحت ببينيد، و اگر يك كس را ببينيد خبر راه را از او مپرسيد و مصلحت از او مبينيد كه يك شخص در بيابان اين كس را به شك مى اندازد كه شايد جاسوس دزدان باشد يا شيطانى باشد كه خواهد شما را حيران كند، و از دو شخص نيز حذر كنيد مگر آن كه چيزى چند ببينند از علامت ها و قرينه ها كه من نبينم، زيرا كه عاقل بديده خود نظر كه مى كند به سوى چيزى آنچه خواست از آن مى شناسد و حاضر چيزى چند مى بيند كه غايب نمى بيند.
اى فرزند چون وقت نماز در آيد از براى امرى آن را به تأخير مى انداز ونماز را بجا آور و راحت بياب، زيرا كه نماز قرضى است هر چند پيش تر ادا كنى سبك بار مى شوى. نماز را با جماعت بكن هر چند بر سر نيزه باشى. و بر روى چهارپا خواب مكن كه زود باعث زخم پشت آن شود و اين از كردار دانايان نيست مگر آن كه در ميان كجاوه يا محمل باشى كه مُمكنت باشد كه بخوابى براى سستى مفاصل، و چون نزديك شوى به منزل از چهارپاى خود فرود آى كه آن چهارپا ياور توست و ابتدا كن به علف دادن آن پيش از آن كه خود چيزى بخورى و چون خواهيد كه آن كه فرود آييد اختيار كنيد از بقعه هاى زمين مكانى را كه خوش رنگ تر و پرگياه تر باشد، و چون فرود آييد پيش از آن كه بنشينى دو ركعت نماز بكن، و چون خواهى به قضاى حاجت روى بسيار دور برو، پس چون خواهى كه بار كنى دو ركعت نماز بكن، پس آن زمين را وداع كن و سلام بر آن زمين و اهل آن زمين بكن كه هر بقعه اى از زمين را اهل چند هست از ملايكه، و اگر توانى مخور هيچ طعامى را مگر آن كه قدرى از آن را تصدّق كنى، و بر تو باد به خواندن كتاب خداى تعالى مادام كه سوار باشى، و بر تو باد به تنزيه و ياد خداى تعالى كردن تا مشغول كار باشى، و بر تو باد به دعا كردن در وقتى كه تنها و بيكار باشى، و زينهار كه در اوّل شب راه مرو بلكه در اوّل شب فرود آى و نصف آخر شب راه رو، و زينهار كه در راه رفتن صدا را بلند مكن.
__________________
1 . آيه 22 تا 28.
2 . قيچى.
3 . چانه.
4 .  يا أبا صالح خ ل.
5 . فخرفروشى.
6 . با ناز و تكبّر راه رفتن.
7 . كرايه اى.

نوشتن دیدگاه