ƒ21 «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ وَ مَنْ يَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّيْطانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللهَ يُزَكِّى مَنْ يَشاءُ وَ اللهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»

ترجمه :
21. اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، متابعت نكنيد خطوه‌هاى[1]  شيطان را و كسى كه متابعت كند خطوه‌هاى شيطان را، پس محققاً شيطان امر مى‌كند به كارهاى زشت و به منكرات و اگر حفظ الهى و فضل خداوند و رحمت او بر شما نبود، احدى از شما مزكّى نمى‌شديد هرگز، و لكن خداوند تزكيه مى‌فرمايد هر كه را مشيّتش تقاضا كند و خداوند شنوا و داناست.
 
تفسير :
(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا) خطاب به مؤمنين است، ولو تمام مكلفين محكوم به اين حكم هستند كه نبايد متابعت شيطان كنند، لكن غير مؤمنين اين خطاب را نمى پذيرند و شيطان هم با آن‌ها چندان كارى ندارد و چون ايمان ندارند و اهل عذاب هستند، هر چه مى‌خواهند مى‌كنند، تمام فكرش متوجه مؤمنين است كه بلكه بتواند اين‌ها را هم به عذاب بيندازد و بى‌ايمان كند.
 
[هشدار در پيروى نكردن از شيطان]
(لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ) «خُطْوه» پاها را گشاده گذاردن است كه به زبان ما شلنگ مى‌گوييم و دويدن و مى‌توان گفت كه خطوه به زبان فارسى پا بى‌ربط زمين گذاردن و يا بى‌جا گذاردن است؛ يعنى در تعقيب شيطان نرويد و به وساوس شيطان عمل نكنيد و به اغواى شيطان اغوا نشويد، زيرا شيطان دشمن بزرگ شماست: (إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ)[2] ، (إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوّاً إِنَّما يَدْعُوا حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعِيرِ)[3] .
 (وَ مَنْ يَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّيْطانِ) و كسى كه متابعت شيطان را مى‌كند، (فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ) «فحشا» كارهاى زشت و قبيح است كه عقل حكم به قبح مى‌كند و به اصطلاح قبايح عقليه و منكر محرمات شرعيه است كه شارع نهى فرموده مقابل معروف.
(وَ لَوْ لا فَضْلُ اللهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً) خداوند دو نحوه تفضل و رحمت دارد نسبت به بندگان عام و خاص، اما عامش نسبت به جميع بندگان است به ارسال رسل و انزال كتب و جعل احكام براى هدايت و ارشاد بندگان (وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلّا رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ)[4] .
و اما خاصش نسبت به مؤمنين هر چه ايمان آن‌ها قوى گردد، هر چه تقواى آن‌ها بيشتر گردد، هر چه عبادات آن‌ها خالص‌تر گردد، اسباب بهتر و بالاتر بر آن‌ها فراهم مى‌فرمايد و ميل و رغبت آن‌ها زيادتر مى‌شود كه معناى توفيق است و بالعكس اهل معاصى هر چه بيشتر معصيت كنند، از خدا دورتر مى‌شوند و به شيطان نزديكتر و اسباب معاصى زيادتر بر آن‌ها فراهم مى‌شود كه معناى خذلان است، لذا مى‌فرمايد: (وَ لكِنَّ اللهَ يُزَكِّى مَنْ يَشاءُ) كه همان توفيق است، حتى در خبر دارد كه بنده اگر يك قدم رو به خدا رود خداوند ده قدم رو به او مى‌آيد؛ يعنى قرب و منزلت پيدا مى‌كند.
(وَ اللهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ) عالم به آنچه مى‌گوييد و به آنچه در قلب و باطن داريد و آنچه عمل مى‌كنيد.

______________________________________________________________

[1] .  راه‌هاى؛ خط مشى‌هاى.
[2] .  شيطان، دشمن آشكار شماست. سوره يس : آيه 60.
[3] .  در حقيقت، شيطان دشمن شماست، شما نيز او را دشمن گيريد. او فقط دار و دسته خود رامى‌خواند تا آن‌ها از ياران آتش باشند. سوره فاطر : آيه 6.
[4] .  و تو را جز رحمتى براى جهانيان نفرستاديم. سوره انبيا: آيه  107